"Kουλου-βάχατα"

00:01 - 15/07/24

Μόνο με επενδύσεις σε ακίνητα προκοπή δε γίνεται

Κατά καιρούς σε σχόλια μας έχουμε πει πως μόνο με επενδύσεις σε ακίνητα προκοπή δε γίνεται. Και το λέμε αυτό, γιατί βλέποντας κανείς προσεκτικά τα επιμέρους στατιστικά καταλαβαίνει αμέσως πως το συντριπτικά μεγάλο μέρος της όποιας ανάπτυξης, βασίζεται, πέραν του τουρισμού, σε real estate και κατανάλωση, κάτι που οδηγεί και σε διεύρυνση του πάντα προβληματικού εμπορικού ελλείμματος.

Όπως χαρακτηριστικά λοιπόν έγραφε η Καθημερινή, εξακολουθούν να κυριαρχούν οι επενδύσεις σε ακίνητα ως ποσοστό επί των συνολικών άµεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ) που εισρέουν στη χώρα. Κατά τη διάρκεια του φετινού πρώτου τριµήνου το µερίδιο των ακινήτων διαµορφώθηκε σε 43,3%, καθώς, όπως προκύπτει από τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ), οι αγορές ακινήτων ανήλθαν σε 520 εκατ. ευρώ και την ίδια περίοδο οι συνολικές ροές από το εξωτερικό για επενδύσεις στην Ελλάδα διαµορφώθηκαν σε 1,2 δισ. ευρώ. Συνολικά το 2023 η συνεισφορά της αγοράς ακινήτων ως ποσοστό επί του συνόλου των ξένων επενδύσεων είχε αγγίξει το 47%, καθώς επί συνόλου 4,48 δισ. ευρώ που εισέρρευσαν στην ελληνική οικονοµία, 2,1 δισ. ευρώ αφορούσαν την αγορά ακινήτων.

Όπως αναφέρει ρεπορτάζ της Καθημερινής, η τάση αυτή φαίνεται πως συνεχίζεται και κατά το δεύτερο τρίµηνο του 2024, µε την ΤτΕ να διαπιστώνει αύξηση των εισροών άµεσων ξένων επενδύσεων στην οικονοµία, καθώς τον Απρίλιο προστέθηκαν άλλα 300 εκατ. ευρώ (1,5 δισ. ευρώ το πρώτο τετράµηνο), χωρίς ακόµη να έχουν γίνει γνωστά τα στοιχεία από την αγορά ακινήτων. Θεωρείται όµως σχεδόν βέβαιο ότι θα καταγράψουν άνοδο, λόγω των αλλαγών που θεσπίστηκαν εκείνο το διάστηµα, στον θεσµό της «χρυσής βίζας». Ειδικότερα, έως την 30ή Αυγούστου οι ενδιαφερόµενοι µπορούν να κατοχυρώσουν άδεια διαµονής µε το τρέχον καθεστώς (ελάχιστο ύψος επένδυσης από 250.000 έως 500.000 ευρώ ανάλογα µε την περιοχή), αρκεί να υπογράψουν προσύµφωνο ή ιδιωτικό συµφωνητικό αγοράς ακινήτου. Από την 1η Σεπτεµβρίου και µετά το ελάχιστο ύψος επένδυσης θα αυξηθεί σε 800.000 ευρώ σε όλη την Αττική, στη Θεσσαλονίκη και στα νησιά µε τουλάχιστον 3.100 µόνιµους κατοίκους. Στην υπόλοιπη χώρα το ελάχιστο όριο θα αυξηθεί επίσης από τις 250.000 ευρώ που είναι σήµερα στις 400.000 ευρώ.

Η ΤτΕ αναφέρει ότι όπως και το 2023 έτσι και φέτος οι άµεσες ξένες επενδύσεις κατευθύνονται στους κλάδους της µεταποίησης, του χονδρικού και του λιανικού εµπορίου, των επικοινωνιών, των ακινήτων και των µεταφορών και στην πλειονότητά τους προέρχονται από τη Γερµανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και το Χονγκ Κονγκ. Ειδικά, η τελευταία χώρα προέλευσης «προδίδει» και την κατεύθυνση των κεφαλαίων προς την αγορά ακινήτων, καθώς πρόκειται κατά κανόνα για πολίτες από την Κίνα που αγοράζουν ακίνητα στην Ελλάδα για να προλάβουν τις αλλαγές στο καθεστώς της «χρυσής βίζας».

Πάντως, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η εξέλιξη αυτή προβλέπεται να περιορίσει κατά ένα σηµαντικό ποσοστό και την πορεία των επενδύσεων των ξένων σε ακίνητα, ιδίως κατά το δεύτερο εξάµηνο του έτους. Ετσι είναι αρκετά πιθανό να παρατηρηθεί µείωση του ποσοστού των ακινήτων επί του συνόλου των άµεσων ξένων επενδύσεων έως το τέλος του 2024. Ηδη κατά το πρώτο τρίµηνο του έτους η αύξηση που σηµειώθηκε στις επενδύσεις σε ακίνητα σε ετήσια βάση ήταν µονοψήφια, καθώς η άνοδος έναντι του αντίστοιχου περυσινού διαστήµατος ήταν µόλις 4,6% σε 520 εκατ. ευρώ, από 497 εκατ. ευρώ το 2023.

Στον αντίποδα, σύµφωνα µε την ΤτΕ, το 2024 οι άµεσες ξένες επενδύσεις στο σύνολο της οικονοµίας αναµένεται να κινηθούν ανοδικά, αντιστρέφοντας έτσι την πτωτική τάση που παρατηρήθηκε το 2023. Οπως αναφέρεται στην έκθεση για τη νοµισµατική πολιτική που δηµοσιεύτηκε την προηγούµενη εβδοµάδα, «η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να χρηµατοδοτήσει την απόκλιση µε εισροή κεφαλαίων µέσω επενδύσεων χαρτοφυλακίου και ξένων άµεσων επενδύσεων. Συνεπώς, η υλοποίηση µεταρρυθµίσεων που βελτιώνουν το επιχειρηµατικό περιβάλλον και τη λειτουργία του δηµόσιου τοµέα θα βοηθήσει την εισροή ξένων επενδυτικών κεφαλαίων. Τα κεφάλαια αυτά, εφόσον αφορούν ξένες άµεσες επενδύσεις και κατευθύνονται σε παραγωγικούς τοµείς της οικονοµίας, θα µπορούν όχι µόνο να χρηµατοδοτήσουν την απόκλιση εγχώριων αποταµιεύσεων-επενδύσεων, αλλά και να βοηθήσουν στην αναβάθµιση του παραγωγικού δυναµικού της χώρας και στη διάχυση νέων τεχνολογιών και µορφών οργάνωσης της παραγωγής, µε θετικές µεσοµακροπρόθεσµες επιδράσεις στην ελληνική οικονοµία», επισηµαίνεται.

Επιχειρώντας να εξηγήσει την πτώση των άµεσων ξένων επενδύσεων που παρατηρήθηκε το 2023 (και είχε ως αποτέλεσµα να αυξηθεί σηµαντικά και το µερίδιο των ακινήτων ως ποσοστό επί του συνόλου), η ΤτΕ αναφέρει ότι αυτή ήταν απόρροια της ανατίµησης του ευρώ κατά 3,9%, κάτι που είχε αρνητική επίδραση στην ανταγωνιστικότητα. Ακόµη ένας λόγος ήταν η διατήρηση της αυξηµένης αβεβαιότητας και των εντεινόµενων γεωπολιτικών κινδύνων. Παράλληλα, σε όρους διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας η κατάταξη της Ελλάδας στους σύνθετους σχετικούς δείκτες παρουσιάζει στασιµότητα ή και υποχώρηση µετά την αποτύπωση µεγάλης προόδου την προηγούµενη περίοδο (2020-2022).

Εξακολουθούν να κυριαρχούν οι επενδύσεις σε ακίνητα ως ποσοστό επί των συνολικών άµεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ) που εισρέουν στη χώρα. Κατά τη διάρκεια του φετινού πρώτου τριµήνου το µερίδιο των ακινήτων διαµορφώθηκε σε 43,3%, καθώς, όπως προκύπτει από τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ), οι αγορές ακινήτων ανήλθαν σε 520 εκατ. ευρώ και την ίδια περίοδο οι συνολικές ροές από το εξωτερικό για επενδύσεις στην Ελλάδα διαµορφώθηκαν σε 1,2 δισ. ευρώ. Συνολικά το 2023 η συνεισφορά της αγοράς ακινήτων ως ποσοστό επί του συνόλου των ξένων επενδύσεων είχε αγγίξει το 47%, καθώς επί συνόλου 4,48 δισ. ευρώ που εισέρρευσαν στην ελληνική οικονοµία, 2,1 δισ. ευρώ αφορούσαν την αγορά ακινήτων.

Όπως αναφέρει ρεπορτάζ της Καθημερινής, η τάση αυτή φαίνεται πως συνεχίζεται και κατά το δεύτερο τρίµηνο του 2024, µε την ΤτΕ να διαπιστώνει αύξηση των εισροών άµεσων ξένων επενδύσεων στην οικονοµία, καθώς τον Απρίλιο προστέθηκαν άλλα 300 εκατ. ευρώ (1,5 δισ. ευρώ το πρώτο τετράµηνο), χωρίς ακόµη να έχουν γίνει γνωστά τα στοιχεία από την αγορά ακινήτων. Θεωρείται όµως σχεδόν βέβαιο ότι θα καταγράψουν άνοδο, λόγω των αλλαγών που θεσπίστηκαν εκείνο το διάστηµα, στον θεσµό της «χρυσής βίζας». Ειδικότερα, έως την 30ή Αυγούστου οι ενδιαφερόµενοι µπορούν να κατοχυρώσουν άδεια διαµονής µε το τρέχον καθεστώς (ελάχιστο ύψος επένδυσης από 250.000 έως 500.000 ευρώ ανάλογα µε την περιοχή), αρκεί να υπογράψουν προσύµφωνο ή ιδιωτικό συµφωνητικό αγοράς ακινήτου. Από την 1η Σεπτεµβρίου και µετά το ελάχιστο ύψος επένδυσης θα αυξηθεί σε 800.000 ευρώ σε όλη την Αττική, στη Θεσσαλονίκη και στα νησιά µε τουλάχιστον 3.100 µόνιµους κατοίκους. Στην υπόλοιπη χώρα το ελάχιστο όριο θα αυξηθεί επίσης από τις 250.000 ευρώ που είναι σήµερα στις 400.000 ευρώ.

Η ΤτΕ αναφέρει ότι όπως και το 2023 έτσι και φέτος οι άµεσες ξένες επενδύσεις κατευθύνονται στους κλάδους της µεταποίησης, του χονδρικού και του λιανικού εµπορίου, των επικοινωνιών, των ακινήτων και των µεταφορών και στην πλειονότητά τους προέρχονται από τη Γερµανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και το Χονγκ Κονγκ. Ειδικά, η τελευταία χώρα προέλευσης «προδίδει» και την κατεύθυνση των κεφαλαίων προς την αγορά ακινήτων, καθώς πρόκειται κατά κανόνα για πολίτες από την Κίνα που αγοράζουν ακίνητα στην Ελλάδα για να προλάβουν τις αλλαγές στο καθεστώς της «χρυσής βίζας».

Πάντως, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η εξέλιξη αυτή προβλέπεται να περιορίσει κατά ένα σηµαντικό ποσοστό και την πορεία των επενδύσεων των ξένων σε ακίνητα, ιδίως κατά το δεύτερο εξάµηνο του έτους. Ετσι είναι αρκετά πιθανό να παρατηρηθεί µείωση του ποσοστού των ακινήτων επί του συνόλου των άµεσων ξένων επενδύσεων έως το τέλος του 2024. Ηδη κατά το πρώτο τρίµηνο του έτους η αύξηση που σηµειώθηκε στις επενδύσεις σε ακίνητα σε ετήσια βάση ήταν µονοψήφια, καθώς η άνοδος έναντι του αντίστοιχου περυσινού διαστήµατος ήταν µόλις 4,6% σε 520 εκατ. ευρώ, από 497 εκατ. ευρώ το 2023.

Στον αντίποδα, σύµφωνα µε την ΤτΕ, το 2024 οι άµεσες ξένες επενδύσεις στο σύνολο της οικονοµίας αναµένεται να κινηθούν ανοδικά, αντιστρέφοντας έτσι την πτωτική τάση που παρατηρήθηκε το 2023. Οπως αναφέρεται στην έκθεση για τη νοµισµατική πολιτική που δηµοσιεύτηκε την προηγούµενη εβδοµάδα, «η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να χρηµατοδοτήσει την απόκλιση µε εισροή κεφαλαίων µέσω επενδύσεων χαρτοφυλακίου και ξένων άµεσων επενδύσεων. Συνεπώς, η υλοποίηση µεταρρυθµίσεων που βελτιώνουν το επιχειρηµατικό περιβάλλον και τη λειτουργία του δηµόσιου τοµέα θα βοηθήσει την εισροή ξένων επενδυτικών κεφαλαίων. Τα κεφάλαια αυτά, εφόσον αφορούν ξένες άµεσες επενδύσεις και κατευθύνονται σε παραγωγικούς τοµείς της οικονοµίας, θα µπορούν όχι µόνο να χρηµατοδοτήσουν την απόκλιση εγχώριων αποταµιεύσεων-επενδύσεων, αλλά και να βοηθήσουν στην αναβάθµιση του παραγωγικού δυναµικού της χώρας και στη διάχυση νέων τεχνολογιών και µορφών οργάνωσης της παραγωγής, µε θετικές µεσοµακροπρόθεσµες επιδράσεις στην ελληνική οικονοµία», επισηµαίνεται.

Επιχειρώντας να εξηγήσει την πτώση των άµεσων ξένων επενδύσεων που παρατηρήθηκε το 2023 (και είχε ως αποτέλεσµα να αυξηθεί σηµαντικά και το µερίδιο των ακινήτων ως ποσοστό επί του συνόλου), η ΤτΕ αναφέρει ότι αυτή ήταν απόρροια της ανατίµησης του ευρώ κατά 3,9%, κάτι που είχε αρνητική επίδραση στην ανταγωνιστικότητα. Ακόµη ένας λόγος ήταν η διατήρηση της αυξηµένης αβεβαιότητας και των εντεινόµενων γεωπολιτικών κινδύνων. Παράλληλα, σε όρους διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας η κατάταξη της Ελλάδας στους σύνθετους σχετικούς δείκτες παρουσιάζει στασιµότητα ή και υποχώρηση µετά την αποτύπωση µεγάλης προόδου την προηγούµενη περίοδο (2020-2022).

Ελληνική Οικονομία

Πάμε σε αυτό το σημείο να δούμε τα όσα ανέφερε στην τελευταία της ανάλυση η Eurobank. Συγκεκριμένα, τους λόγους πίσω από τη βελτίωση του δείκτη οικονομικού κλίματος του ΙΟΒΕ τα τελευταία τρίμηνα αναλύει το εβδομαδιαίο δελτίο της Eurobank 7 ημέρες οικονομία. Ειδικότερα, αναφέρει ότι το οικονομικό κλίμα το β΄τρίμηνο φέτος ανέκτησε τις απώλειες που σημειώθηκαν στο τέλος του 2023 λόγω των επιπτώσεων της κακοκαιρίας Daniel στη Θεσσαλία, καθώς και των γεωπολιτικών εντάσεων στη Μέση Ανατολή. 

Ελλάδα – Δείκτης Οικονομικού Κλίματος, Δείκτες Εμπιστοσύνης και Πραγματικός Ρυθμός Μεγέθυνσης

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, ΙΟΒΕ, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Eurobank Research

Σύμφωνα με την ανάλυση της Eurobank Research, ένας από τους λόγους που ο πραγματικός ρυθμός μεγέθυνσης της ελληνικής οικονομίας ήταν χαμηλότερος του αναμενομένου το 2023, ήταν οι επιπτώσεις από την πλημμύρα Daniel στη Θεσσαλία τον Σεπτέμβριο του 2023. Η εν λόγω περιφέρεια συνεισφέρει το 16,8% του συνόλου της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας του τομέα της γεωργίας, δασοκομίας και αλιείας στην Ελλάδα. Η φυσική καταστροφή από  την πλημμύρα Daniel δεν προκάλεσε μόνο τη μείωση της παραγωγής βραχυχρόνια αλλά οδήγησε και στη συρρίκνωση των παραγωγικών δυνατοτήτων της περιοχής λόγω των απωλειών σε φυσικό  κεφάλαιο, σε ζωικό κεφάλαιο και σε φυσικούς πόρους.

Σύμφωνα με τα στοιχεία των εθνικών λογαριασμών, το δ’ τρίμηνο 2023, το σύνολο της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας του τομέα της γεωργίας, δασοκομίας και αλιείας μειώθηκε σε τριμηνιαία και σε ετήσια βάση κατά 12,5% και 17,3%  αντίστοιχα. Το α’ τρίμηνο 2024 καταγράφηκε μερική μόνο ανάκτηση των προαναφερθεισών απωλειών, με την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία του τομέα της γεωργίας, δασοκομίας και αλιείας να  ενισχύεται κατά 6,3% σε τριμηνιαία βάση, παραμένοντας ωστόσο μειωμένη κατά 7% και 12,9% σε σύγκριση με το γ’ τρίμηνο 2023 (προ Daniel επίπεδα) και το α’ τρίμηνο 2023 αντίστοιχα. 

Οι επιπτώσεις από την πλημμύρα Daniel στη Θεσσαλία, παράλληλα με τις γεωπολιτικές εντάσεις στη Μέση Ανατολή τον Οκτώβριο του 2023, αποτυπώθηκαν και στον δείκτη οικονομικού κλίματος του ΙΟΒΕ. Το οικονομικό κλίμα επηρεάζει τις αποφάσεις των  νοικοκυριών και των επιχειρήσεων καθότι σε αυτό αποτυπώνονται εν μέρει οι προσδοκίες που διαμορφώνουν για την πορεία της οικονομίας στο μέλλον. Ο μέσος όρος του δείκτη οικονομικού κλίματος από τις 109,8 μονάδες το γ’ τρίμηνο 2023 (υψηλό 6 τριμήνων) χειροτέρευσε απότομα στις 105,6 μονάδες το δ’ τρίμηνο 2023, ενώ το α’ τρίμηνο 2024 σημείωσε  μερική μόνο βελτίωση στις 106,9 μονάδες. Το β’ τρίμηνο 2024 καταγράφηκε ισχυρή άνοδος του  δείκτη οικονομικού κλίματος στις 110,0 μονάδες (υψηλό 9 τριμήνων), καλύπτοντας τις απώλειες του δ’ τριμήνου 2023 (Daniel και γεωπολιτικές εντάσεις στη Μέση Ανατολή) και υπερβαίνοντας κατά πολύ το αντίστοιχο μέγεθος στην Ευρωζώνη (95,9 μονάδες). 

Ελλάδα – Μερίδια Συγκεντρωτικών Τομέων της Οικονομίας Επί του Συνόλου της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Eurobank Research

Από τους 5 επί μέρους δείκτες εμπιστοσύνης που συνθέτουν τον δείκτη οικονομικού κλίματος, 3 ήταν αυτοί που στήριξαν τη βελτίωση που σημείωσε ο γενικός δείκτης το β’ τρίμηνο 2024. Ο δείκτης εμπιστοσύνης στη βιομηχανία από τις -0,3 μονάδες το α’ τρίμηνο 2024 (αρνητικό ισοζύγιο απαντήσεων) αυξήθηκε στις 3,1 μονάδες το β’ τρίμηνο 2024 (θετικό ισοζύγιο απαντήσεων), ο δείκτης εμπιστοσύνης στις υπηρεσίες ενισχύθηκε ισχυρά στις 49,9 μονάδες από  38,4 το προηγούμενο τρίμηνο, ενώ ο δείκτης εμπιστοσύνης καταναλωτή βελτιώθηκε στις -42,7 μονάδες από -46,1 μονάδες το α’ τρίμηνο 2024, παραμένοντας ωστόσο σε χαμηλότερα επίπεδα σε σύγκριση με το γ’ τρίμηνο 2023. Αξίζει να σημειωθεί ότι από τους 5 επί μέρους δείκτες εμπιστοσύνης,  αυτοί των υπηρεσιών και των κατασκευών παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη ενίσχυση σε σύγκριση με  τα προ πανδημίας επίπεδα.

Επιπρόσθετα, οι εν λόγω δύο τομείς πρωταγωνιστούν στη μεγέθυνση της ελληνικής οικονομίας τα τελευταία τρίμηνα. Βάσει των στοιχείων των εθνικών λογαριασμών του  α’ τριμήνου 2024, ο τομέας των υπηρεσιών στην Ελλάδα συνεισέφερε το 77,6% της συνολικής ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας σε τρέχουσες τιμές (73,2% στην Ευρωζώνη) και ακολούθησαν αυτοί της βιομηχανίας, της γεωργίας, δασοκομίας και αλιείας και των κατασκευών με 15,5%, 4,5% και 2,3% αντίστοιχα (19,5%, 1,7% και 5,6% αντίστοιχα στην Ευρωζώνη). 

Η ισχυρή βελτίωση του δείκτη οικονομικού κλίματος το β’ τρίμηνο 2024, παράλληλα με τη διατήρηση του δείκτη μεταποίησης PMI άνω του ορίου επέκτασης-κάμψης των 50 μονάδων (54,7 μονάδες από  55,8 το α’ τρίμηνο 2024) εκπέμπουν θετικά μηνύματα για την πορεία της ελληνικής οικονομίας την περίοδο Απριλίου-Ιουνίου 2024. Αντιθέτως, οι εξαγωγές αγαθών εξαιρουμένων των πλοίων και των πετρελαιοειδών, μετά την αύξησή τους κατά 17,1% σε ετήσια βάση τον Απρίλιο επέστρεψαν ξανά σε ετήσιο ρυθμό συρρίκνωσης (-6,5%) τον Μάιο (-3,6% στο 5μηνο).

Shrinkflation

Σε ένα διαφορετικό και αρκετά ενδιαφέρον θέμα, την ώρα που ο πληθωρισμός, ειδικά στα τρόφιμα εξαντλεί το νοικοκυριά.

---------------

«Δε με νοιάζει, εγώ 20 ευρώ θα βάζω στο βενζινάδικο» έλεγε το παλιό ανέκδοτο γι’ αυτόν που αδιαφορούσε για τις αυξήσεις στις τιμές των καυσίμων, αφού ίδιας αξίας βενζίνη θα βάζει πάντα στο αυτοκίνητό του.

Η ποσότητα που του έβαζε ο βενζινάς βέβαια διέφερε, όπως και η συχνότητα των επισκέψεών του στο πρατήριο, αλλά αυτά ήταν ψιλά γράμματα. Η αίσθηση του καταναλωτή ήταν ότι όλα πάνε καλά, ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει.

Οι εταιρείες συσκευασμένων προϊόντων εκμεταλλεύονται με μεγάλη επιτυχία την ψευδαίσθηση της κανονικότητας που δίνει στον καταναλωτή η διαπίστωση ότι τα χρήματα που βγάζει από το πορτοφόλι δεν αυξάνονται. Έτσι, αντί να αυξήσουν τις τιμές μειώνουν την ποσότητα του προϊόντος που περιέχει η συσκευασία. Το καλάθι του σούπερ μάρκετ που φτάνει στο ταμείο είναι γεμάτο όπως στο παρελθόν, αλλά με «έξυπνες» συσκευασίες. Με καμπυλότητες, με κοιλότητες και με «κενά αέρος», που τα κάνουν να μοιάζουν γεμάτα και τέλος πάντων κανονικά.

Υποχρεούται βέβαια η εταιρεία τροφίμων, απορρυπαντικών ή άλλων προϊόντων να αναγράφει στη συσκευασία ότι αυτή περιέχει 450 γραμμάρια ζάχαρης, φέρ’ ειπείν, ή 125 γραμμάρια καφέ. Αν ο καταναλωτής αντιληφθεί ότι οι παλαιότερες συσκευασίες της ίδιας εταιρείας περιείχαν 500 γραμμάρια ζάχαρης και 150 καφέ και πωλούνταν στην ίδια τιμή, μπράβο του. Συνειδητοποιεί ότι αγόρασε με τα ίδια χρήματα 10% λιγότερη ζάχαρη και 16,6% λιγότερο καφέ και έχει ένα καλό λόγο για να βρίζει την εταιρική κερδοσκοπία.

Οι καταναλωτές όμως συνήθως δε διαβάζουν τα ψιλά γράμματα. Τα διαβάζει για λογαριασμό τους ο καθηγητής Οικονομίας και Χρηματοοικονομικών Κεντέν Ντεμέ, συνιδρυτής του Congrès UPI (Université de la Pensée & de l’Investissement), ο οποίος υπολόγισε ότι με τον πληθωρισμό ένα καλάθι του νοικοκυριού που κόστιζε 100 ευρώ το 2004, κοστίζει σήμερα 143 ευρώ (μιλά βέβαια για τη χώρα του). Αλλά αν ληφθεί υπόψη η συρρίκνωση του μεγέθους των τυποποιημένων προϊόντων, το κόστος είναι ακόμα μεγαλύτερο για τους καταναλωτές.

Σύμμαχος ο διανομέας

Το φαινόμενο που καθιερώθηκε να περιγράφεται με τον αγγλικό όρο «Shrinkflation» από το shrink (συρρικνώνω) και το δεύτερο συνθετικό του inflation (πληθωρισμός) «έχει επισημανθεί ευρέως τους τελευταίους μήνες από την κυβέρνηση ως υπεύθυνο για την υποβάθμιση της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών», σημειώνει η ρεπόρτερ της «Le Figaro» Εμά Κονφρέρ.

Η ρεπόρτερ μιλά βέβαια για τη γαλλική κυβέρνηση, την απερχόμενη όπως όλα δείχνουν μετά τον πρώτο γύρο των εκλογών της περασμένης Κυριακής, η οποία δεν άφησε τα πράγματα στην τύχη τους. Έτσι, από τη Δευτέρα, 1η Ιουλίου, τα γαλλικά σούπερ μάρκετ με εμβαδόν άνω των 400 τ.μ. υποχρεούνται να αναρτούν ευανάγνωστες ανακοινώσεις που θα αναγράφουν τα προϊόντα, τρόφιμα ή άλλα, στα οποία παρατηρείται «μείωση της ποσότητας αλλά όχι της τιμής τους».

Έχουν εδώ και χρόνια τα γαλλικά σούπερ μάρκετ τη νομική υποχρέωση να ειδοποιούν τους πελάτες τους σε περιπτώσεις που οι προμηθευτές τους προχωρούν σε αθέμιτες μεθόδους για να κερδοσκοπήσουν – και το shrinkflation είναι μια απ’ αυτές. Αλλά δεν είχε εφαρμοστεί το μέτρο, καθώς το φαινόμενο δεν είχε φτάσει σε παροξυσμική φάση, όπως μετά την εκτίναξη του πληθωρισμού την τελευταία διετία. Η κυβέρνηση Ατάλ φρόντισε ώστε οι καταναλωτές να έχουν συμμάχους τους μεγάλους διανομείς στην άνιση, σε κάθε περίπτωση, μάχη που δίνουν καθημερινά με την ακρίβεια.

«Επαναπληθωρισμός»

Για τον καθηγητή Κεντέν Ντεμέ το shrinkflation είναι ένας πρόσθετος πληθωριστικός παράγοντας, διότι «αν προσθέσουμε στον πληθωρισμό και τη μείωση του μεγέθους των προϊόντων, η απώλεια αγοραστικής δύναμης για τον καταναλωτή είναι διπλή». Εντάξει, το «διπλή» είναι κάπως υπερβολικό, αλλά η επιβάρυνση δεν είναι διόλου αμελητέα. Εξηγεί ο καθηγητής:

«Ένα καλάθι αγορών που σας κόστιζε 100 ευρώ το 2004 σας κόστιζε σχεδόν 143 ευρώ τον Ιούνιο του 2024. Πρώτη διαπίστωση: παρατηρείτε πολύ σημαντικό πληθωρισμό στο καλάθι αγορών σας σε 20 χρόνια. Ωστόσο, το ποσό αυτό είναι πλασματικό και υποτιμά το βάρος που σηκώνει ο καταναλωτής, δεδομένου ότι δεν περιλαμβάνει την πρακτική του shrinkflation. Έχετε σίγουρα τον ίδιο αριθμό προϊόντων αλλά όχι την ίδια ποσότητα. Έτσι, με την ενσωμάτωση των ποσοτήτων που έχουν εξαφανίσει οι συρρικνωμένες συσκευασίες, για να αποκτήσετε το ίδιο καλάθι αγορών του 2004 δεν πρέπει να ξοδέψετε 143 ευρώ αλλά σχεδόν 167 ευρώ».

Σημειωτέον ότι, σύμφωνα με την έρευνα του Ντεμέ, τα τυποποιημένα προϊόντα στη γαλλική αγορά περιέχουν πλέον κατά μέσον όρο 14,3% λιγότερο προϊόν. Έχουν συρρικνωθεί δηλαδή οι συσκευασίες κατά 14,3%. Υποθέτει κανείς ότι ανάλογα συμβαίνουν και σε πάμπολλες ακόμα αγορές, διότι οι εφαρμόζοντες το shrinkflation είναι πολυεθνικοί γίγαντες με διεθνή παρουσία.

Η μεθοδολογία της μελέτης

Για να κάνει τους υπολογισμούς του ο Κεντέν Ντεμέ έλαβε υπόψη του μια αύξηση των τιμών κατά 43% σε διάστημα είκοσι ετών, που οφείλεται αποκλειστικά στον επίσημο πληθωρισμό στη Γαλλία (περίπου 1,7% ετησίως). Στη συνέχεια, βασίστηκε σε μια μελέτη που διεξήχθη στον Καναδά τα τελευταία είκοσι χρόνια σε σχεδόν 300 προϊόντα που είχαν υποστεί shrinkflation. Η έρευνα έδειξε μείωση του μεγέθους τους (ακριβέστερα του περιεχομένου τους σε προϊόν) κατά 14,3%.

Σε κάποιες περιπτώσεις οι αυξήσεις ήταν κραυγαλέες. Ο ερευνητής διαπίστωσε, για παράδειγμα, ότι κάποιες συσκευασίες με τροφή για σκύλους είχαν μειωθεί μέσα σε ένα μόνο έτος από 10 σε 7 κιλά, ενώ η τιμή τους είχε εκτιναχθεί από τα 16,67 ευρώ σε 24,90 ευρώ. Μιλάμε για αύξηση αύξηση 49,7% δίχως να υπολογιστεί το επιπλέον κόστος του μειωμένου προϊόντος που αγοράζει κανείς. Το ρεπορτάζ του «Figaro» δεν μας διαφωτίζει εν προκειμένω για το πραγματικό ποσοστό της αύξησης.

Το δίκιο του προμηθευτή

Ασφαλώς και οι προμηθευτές έχουν τα επιχειρήματά τους. Συχνά αναφέρονται στις αλλαγές που κάνουν στις συνταγές ηθελημένα για λόγους ανταγωνισμού ή υποχρεωτικά για λόγους δημόσιας υγείας. Αναφέρονται επίσης στην αύξηση του κόστους των πρώτων υλών, κάτι που ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει.

Τα επιχειρήματα αυτά έχουν να κάνουν όμως με τους λόγους των ανατιμήσεων των προϊόντων. Δεν αναφέρονται στο shrinkflation, στο οποίο καταφεύγουν πιθανότατα για να μην εκτιναχθεί η τιμή μιας συσκευασίας στην στρατόσφαιρα και τρομοκρατηθεί τελείως ο καταναλωτής, που ευλόγως θα αρχίσει να αναζητεί εναλλακτικά προϊόντα ή και να σκέπτεται να πάψει τελείως να καταναλώνει κάποια άλλα.

Η τιμή ανά κιλό

«Οι διανομείς, από την πλευρά τους, θέλουν να είναι καθησυχαστικοί», γράφει η Εμά Κονφρέρ του «Figaro», αναφέροντας ως παράδειγμα την αλυσίδα Coopérative U, η οποία σημειώνει ότι οι αναφορές για shrinkflation αφορούν λιγότερα από δέκα προϊόντα από τα χιλιάδες ή και δεκάδες χιλιάδες που προσφέρει ένα μεγάλο σούπερ μάρκετ.

Όσο για την Carrefour, τα στελέχη της δηλώνουν ότι έχουν θέσει σε εφαρμογή μια διαδικασία που αποσκοπεί στον εντοπισμό των «δυνητικά επηρεαζόμενων προϊόντων» από τη συρρίκνωση των συσκευασιών με τις οποίες διατίθενται. «Ωστόσο, ούτε τα Carrefour, ούτε τα Mousquetaires/Intermarché έχουν εντοπίσει προϊόντα τα οποία έχουν υποστεί shrinkflation», γράφει η γαλλίδα ρεπόρτερ, προσθέτοντας ότι οι δύο φίρμες διαβεβαιώνουν ότι θα σεβαστούν το κυβερνητικό διάταγμα και θα προχωρήσουν σε σχετικές αναφορές τους επόμενους μήνες.

Κατόπιν όλων αυτών, «η μόνη συμβουλή για τον καταναλωτή παραμένει να κοιτάζει την τιμή ανά κιλό τού κάθε προϊόντος και αυτή να προσπαθεί να συγκρατεί, ώστε να μην χάνεται στον κυκεώνα των επιχειρηματικών τεχνασμάτων», συνοψίζει ο καθητητής Κεντέν Ντεμέ. Ευτυχώς η τιμή ανά κιλό αναγράφεται σε όλες τις συσκευασίες τυποποιημένων ή συσκευασμένων προϊόντων, έστω και με μικρότερους χαρακτήρες.

Ασφαλιστικό

Αξίζει να θυμίσουμε τώρα τα όσα είπε την προηγούμενη εβδομάδα ο διοικητής της ΤτΕ για το ασφαλιστικό μας σύστημα.

Συγκεκριμένα, ως επιτακτική χαρακτήρισε την ανάγκη συμμετοχής και των τριών πυλώνων ασφάλισης για τη δημιουργία μίας βεντάλιας συνταξιοδοτικών παροχών, ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας μιλώντας στην παρουσίαση του βιβλίου του κ. Χρ. Νούνη με τίτλο «Το Οικοσύστημα της Επαγγελματικής Ασφάλισης στην Ελλάδα».

Επεσήμανε πως το συνταξιοδοτικό της χώρας διαφέρει ως προς τη δομή σε σύγκριση με αυτά άλλων προηγμένων κρατών του δυτικού κόσμου καθώς στην Ελλάδα παρατηρείται χαμηλή ασφαλιστική διείσδυση στην Ιδιωτική Ασφάλιση και ακόμη χαμηλότερη στα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης.

Εκτίμησε πως η συνθήκη αυτή μπορεί και πρέπει να λειτουργήσει ως πλεονέκτημα, εφόσον εκμεταλλευτούμε τη διεθνή εμπειρία των κρατών που επιχείρησαν αντίστοιχες μεταρρυθμίσεις νωρίτερα.

Αναλυτικά η ομιλία

Είναι μεγάλη χαρά γιατί συμμετέχω στην επίσημη παρουσίαση του εν λόγω συγγράμματος ως Επόπτης του Δεύτερου και Τρίτου Πυλώνα Ασφάλισης, δύο εκ των τριών Πυλώνων που μπορούν να συμβάλουν στη διαμόρφωση ενός σύγχρονου και βιώσιμου συνταξιοδοτικού συστήματος.

Το βιβλίο που καλωσορίζουμε σήμερα θα αποτελέσει εγχειρίδιο-οδηγό όλων των εμπλεκομένων στην προσπάθεια αναμόρφωσης του συνταξιοδοτικού συστήματος της χώρας.

Είναι γεγονός ότι το συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας διαφέρει ως προς τη δομή σε σύγκριση με αυτά άλλων προηγμένων κρατών του δυτικού κόσμου.

Εντός Ευρώπης βλέπουμε για παράδειγμα κράτη όπως η Ολλανδία, η Μ. Βρετανία και η Ιρλανδία να έχουν αναπτύξει και τους τρεις Πυλώνες Ασφαλιστικής Προστασίας, έχοντας ισορροπήσει το βάρος που ιδανικά μπορεί να αναλάβει καθένας από αυτούς.

Σε αντίθεση, στην Ελλάδα παρατηρείται χαμηλή ασφαλιστική διείσδυση στην Ιδιωτική Ασφάλιση και ακόμη χαμηλότερη στα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης. Μάλιστα, η ασφαλιστική διείσδυση στα τελευταία είναι τόσο μικρή που θα τολμούσα να πω ότι μεγάλο μέρος των ασφαλισμένων κοινωνικής ασφάλισης δε γνωρίζουν καν την ύπαρξη του συγκεκριμένου θεσμού.

Το μειονέκτημα αυτό της χαμηλής διείσδυσης μπορεί και πρέπει να λειτουργήσει ως πλεονέκτημα, εκμεταλλευόμενοι τη διεθνή εμπειρία των κρατών που επιχείρησαν αντίστοιχες μεταρρυθμίσεις νωρίτερα.

Πλέον, υπάρχει διαθέσιμη τεχνογνωσία ώστε να μην χρειαστεί να βαδίσουμε σε αχαρτογράφητα νερά και χρησιμοποιώντας την εμπειρία κρατών με χαρακτηριστικά αντίστοιχα των δικών μας, να κατορθώσουμε να χτίσουμε ένα σύγχρονο και προσαρμοσμένο στα νέα οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα συνταξιοδοτικό σύστημα, εκμεταλλευόμενοι τα οφέλη που μπορεί να προσφέρει κάθε Πυλώνας Ασφάλισης. 

Η παραπάνω διαπίστωση, σε συνδυασμό με τα ολοένα χαμηλότερα ποσοστά αναπλήρωσης που επιτυγχάνονται μέσω του Πρώτου Πυλώνα της υποχρεωτικής ασφάλισης, καθιστά επιτακτική την ανάγκη συμμετοχής και των τριών πυλώνων ασφάλισης για τη δημιουργία μίας βεντάλιας συνταξιοδοτικών παροχών.

Η εξισορρόπηση του αναδιανεμητικού Πρώτου Πυλώνα Ασφάλισης με τον κεφαλαιοποιητικό χαρακτήρα του προαιρετικού Δεύτερου Πυλώνα, που εκπροσωπούν τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης, είναι ζωτικής σημασίας για τη βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος της χώρας.

Τόσο η μείωση των εργαζόμενων προς τους συνταξιούχους όσο και η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης, καθιστούν αναγκαία τη χρήση όλων των διαθέσιμων εργαλείων για τη σύνθεση των παροχών μετά τη συνταξιοδότηση.

Η μακροχρόνια επιτυχία ενός συστήματος συνταξιοδότησης είναι συνυφασμένη με την όσο το δυνατό μεγαλύτερη αυτονομία/ αυτοχρηματοδότηση αυτού. Είναι πλέον αποδεκτό ότι το σύστημα συνταξιοδότησης μίας δυτικής κοινωνίας δε μπορεί να έχει αμιγώς αναδιανεμητικό χαρακτήρα.

Πέρα από τη δημογραφική γήρανση του πληθυσμού είναι και η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου κάθε επόμενης γενιάς, που αυξάνει τις απαιτήσεις για ολοένα υψηλότερες μετεργασιακές παροχές.

Είναι ξεκάθαρο ότι η σταδιακή μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος απαιτεί την ενίσχυση των κεφαλαιοποιητικών πυλώνων, ώστε τόσο οι εργοδότες όσο και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι να μπορέσουν να εμπιστευθούν μέρος του συνταξιοδοτικού τους εισοδήματος σε αυτούς.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να επισημάνω την σημαντική μεταρρύθμιση που έλαβε χώρα στην επικουρική ασφάλιση του πρώτου Πυλώνα: Τη δημιουργία του ΤΕΚΑ! Αφορά τους νεοεισελθόντες στην αγορά εργασίας από τις αρχές του 2022, συμβάλλοντας στη σταδιακή μετατροπή στην επικουρική ασφάλιση του αναδιανεμητικού συστήματος σε κεφαλαιοποιητικό. Επιπρόσθετα, δημιουργεί υψηλότερες επικουρικές συντάξεις, αυξάνει την ιδιωτική αποταμίευση και εμβαθύνει την Κεφαλαιαγορά.

Με τα μέχρι τώρα στοιχεία, περίπου 8% του εργατικού δυναμικού έχει ενταχθεί σε αυτό με περιουσιακά στοιχεία λιγότερα από 0,1% του ΑΕΠ. Η αύξηση της ιδιωτικής αποταμίευσης, ιδιαιτέρως της αποταμίευσης των νοικοκυριών, είναι απαραίτητη για τη μεγαλύτερη χρηματοδότηση, με εγχώριους αποταμιευτικούς πόρους, των επενδύσεων, ώστε να μην επιβαρύνεται υπέρμετρα το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών.

Επιπρόσθετα, θα ήθελα να επισημάνω τον καταλυτικό ρόλο που καλείται να αναλάβει η Εποπτική Αρχή. Τη διασφάλιση, δηλαδή, της εύρυθμης λειτουργίας της Αγοράς Ιδιωτικής Ασφάλισης και των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης σε ένα περιβάλλον που δεν θα πρέπει επ’ ουδενί να λειτουργεί ανταγωνιστικά. Τουναντίον, ο στόχος είναι οι τρεις Πυλώνες Ασφάλισης να λειτουργούν συμπληρωματικά για τη μεγιστοποίηση του οφέλους των ασφαλισμένων και κατ’ επέκταση της κοινωνίας συνολικά. 

Με τον νέο νόμο (ν.5078/2023) επιχειρείται η αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου της επαγγελματικής προαιρετικής ασφάλισης, καθορίζοντας τους όρους ίδρυσης, λειτουργίας και εποπτείας των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης.

Η Τράπεζα της Ελλάδος με τη χρήση του εργαλείου της εποπτικής αμφισβήτησης θα ασκεί: χρηματοοικονομική εποπτεία (επάρκεια τεχνικών προβλέψεων, καταλληλότητα επενδύσεων), εποπτεία απαιτήσεων διαφάνειας των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης προς τα μέλη τους (συλλογή και επεξεργασία κατάλληλων πληροφοριών καθ’ όλη τη διάρκεια συμμετοχής των ασφαλισμένων στα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης).

Επιπλέον, χωρίς να αμφισβητείται η αξία των κατασταλτικών μέτρων σε μία ενδεχόμενη παράβαση εποπτευόμενου μέλους, ιδιαίτερο βάρος θα έχει η άσκηση προληπτικής εποπτείας, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι αρνητικές επιπτώσεις για τα ασφαλισμένα μέλη. 

Υιοθετείται κινδυνοκεντρική εποπτική προσέγγιση, εστιάζοντας στον έγκαιρο εντοπισμό των άμεσων αλλά και μελλοντικών κινδύνων.  

Επίσης, ο συμβουλευτικός ρόλος της Τράπεζας της Ελλάδος ενισχύεται μέσω της επικοινωνίας με τους εποπτευόμενους φορείς, αφού κατανοώντας καλύτερα τη δομή και λειτουργία αυτών μπορεί να προσδιορίσει την εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας.

Στο πλαίσιο της προληπτικής εποπτείας που έχει υιοθετήσει η Τράπεζα της Ελλάδος, βασική επιδίωξη της Εποπτικής Αρχής είναι ο απευθείας διάλογος με τους εποπτευόμενους, ώστε οι τελευταίοι να κατανοούν ότι οι εποπτικές απαιτήσεις είναι κυρίως χρήσιμα εργαλεία για τους ίδιους και την Ασφαλιστική Αγορά. 

Επίσης, με τον νέο νόμο δίνεται στην Εποπτική Αρχή η δυνατότητα έγκαιρης και κλιμακωτής παρέμβασης λαμβάνοντας υπόψη την προστασία των μελών.

Τέλος, υπάρχει πρόβλεψη για λήψη μέτρων εξυγίανσης ενός Ταμείου Επαγγελματικής Ασφάλισης.  

Η βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος αποτελεί ένα δυσεπίλυτο γρίφο, με την επιτυχία αυτού να επιβεβαιώνεται σε βάθος χρόνου.

Ο σχεδιασμός, λοιπόν, ενός επιτυχημένου συνταξιοδοτικού συστήματος που θα διασφαλίζει ένα επαρκές συνταξιοδοτικό εισόδημα στα μέλη του και θα παρέχει αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης μετά τη συνταξιοδότησή τους, απαιτεί την προσοχή και ενεργή συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων. 

Η Τράπεζα της Ελλάδος, ως ο πλέον εξειδικευμένος οργανισμός στη χρηματοοικονομική εποπτεία και με προσανατολισμό το δημόσιο συμφέρον, θα αναλάβει από την 01.01.2025 την εποπτεία των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης με στόχο την προστασία των μελών και δικαιούχων αυτών.

Ευχαριστώ τον κύριο Χρήστο Νούνη για την προσφορά αυτού του εγχειριδίου.

Προσπάθειες όπως αυτή επιτρέπουν σε όλους μας να είμαστε αισιόδοξοι για την επιτυχή αναδιάρθρωση του συνταξιοδοτικού συστήματος, εξασφαλίζοντας τις κατάλληλες συνθήκες για την ευημερία της κοινωνίας συνολικά. 

Ποιος είπε ότι το Κυπριακό δεν πουλάει;

Όπως τώρα σχολίαζε ο Βηματοδότης:

«Το Κυπριακό δεν πουλάει», έλεγαν παλιά οι αρχισυντάκτες αλλά και οι διευθυντές εφημερίδων και πάντα έβαζαν τα θέματα που αφορούσαν το Κυπριακό στις μέσα σελίδες.

Πώς, όμως, δεν πουλάει;

Τη στιγμή που ακόμα και ξένες εφημερίδες, όπως η The Sun, το έκαναν πρωτοσέλιδο (το 1974 όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην Κύπρο), όταν όλος ο πλανήτης ασχολήθηκε πριν από 50 χρόνια με την βάρβαρη τουρκική εισβολή στην Κύπρο, όταν άρχισαν οι συνομιλίες, όταν αποφασίστηκε δημοψήφισμα για το Σχέδιο Ανάν.

**

Η μη λύση δεν είναι λύση

Από την άλλη πώς να ξεχαστεί σήμερα ακούγοντας τον Πρόεδρο της Κύπρου Νίκο Χριστοδουλίδη να λέει με φωνή γεμάτη συγκίνηση (στην εκδήλωση του Πανεπιστημίου και του πρύτανη καθηγητή Σιάσου για τα 50 χρόνια από την τουρκική εισβολή) ότι «η μη λύση δεν είναι λύση» (σε αντίθεση με αυτό που λένε οι Τούρκοι ότι «η μη λύση είναι λύση») και ακόμα ότι: «Μια λύση θα είναι μια λαμπρή επιτυχία όλων μας, θα είναι κυρίως το βασικό συστατικό για ένα υγιές και ελπιδοφόρο μέλλον για τα παιδιά μας, σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πατρίδα, χωρίς συρματοπλέγματα, στρατεύματα κατοχής και αναχρονιστικές εγγυήσεις. Ας στοχεύσουμε όλοι μαζί ενωμένοι σε αυτή την επιτυχία και ας μην αναζητούμε νικητές και ηττημένους. Ενόσω δεν υπάρχει λύση, είμαστε όλοι ηττημένοι, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι».

Ή ακόμα την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου να λέει το σύνθημα των Κυπρίων της εισβολής «Δεν ξεχνάμε»: «Δεν ξεχνάμε ποτέ», είπε «εξακολουθούμε να είμαστε προσηλωμένοι στον διαρκή αγώνα για την ανατροπή των εγκληματικών συνεπειών της βάρβαρης αυτής εισβολής, του ξεριζωμού και του βίαιου εκτοπισμού διακοσίων χιλιάδων Κυπρίων, της μαζικής παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της σύλησης των ελληνικών πολιτιστικών μνημείων και της Ορθόδοξης Χριστιανοσύνης, αλλά και του προκλητικού, μέχρι και σήμερα, τουρκικού εποικισμού της αρχέγονης και ζώσας αυτής εστίας του ελληνισμού, τον βίαιο χωρισμό Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων».

Πως αλήθεια να πει κανείς σήμερα ότι το Κυπριακό δεν πουλάει, τη στιγμή που στην συνάντηση των Μητσοτάκη-Ερντογάν στην Ουάσιγκτον, ο «ελέφαντας» που βρισκόταν στο δωμάτιο ήταν το Κυπριακό, με τον κ. Μητσοτάκη να τονίζει ότι δεν μπορεί ένα κράτος μέλος της ΕΕ και του ΟΗΕ να παραμένει διαιρεμένο μετά την τραγωδία του 1974. Με τον Ερντογάν να μην απαντά, παρά μόνον να ετοιμάζεται για φιέστες μαζί με τον Μπαχτσελή στα κατεχόμενα στη επέτειο της εισβολής και που εδώ και 50 χρόνια χωρίζει την Κύπρο.