00:01 - 03/06/25

Αγορά Ακινήτων

Αναφερόμαστε πολύ συχνά στην αγορά ακινήτων σχολιάζοντας πως πέραν της αδιαμφισβήτητης ανόδου. Υπάρχει μια τελείως στρεβλή εικόνα ανάμεσα στις πραγματικές τιμές και τις τιμές αγγελιών που σε αρκετές περιπτώσεις ισχύει το “ότι θυμάμαι χαίρομαι”.

Ενδιαφέρον λοιπόν το παρακάτω δημοσίευμα:

Η έντονη απόκλιση μεταξύ των ζητούμενων τιμών και των τιμών στις οποίες τελικά ολοκληρώνονται οι αγοραπωλησίες, όπως προκύπτει από τα περιορισμένα επίσημα δεδομένα, αναδεικνύει μία από τις βασικότερες δυσλειτουργίες της αγοράς κατοικίας: τις υπερβολικά υψηλές αποτιμήσεις των ακινήτων που προσφέρονται προς πώληση. Οι αποτιμήσεις αυτές συμπαρασύρουν και τα επίπεδα των ενοικίων. Όπως εξηγεί ο κ. Αντώνης Μαρκόπουλος, διευθύνων σύμβουλος της Prosperty, όταν ένας ιδιοκτήτης συγκρίνει το ακίνητό του με αντίστοιχες αγγελίες στην ίδια περιοχή, δύσκολα πείθεται να μειώσει τις απαιτήσεις του, ακόμα και αν αυτό θα διευκόλυνε την πώληση.

Ο ίδιος επισημαίνει ότι οι συνεργάτες της ψηφιακής πλατφόρμας διαχείρισης ακινήτων καταβάλλουν σημαντική προσπάθεια να εξηγήσουν στους ιδιοκτήτες πως οι ζητούμενες τιμές θα πρέπει να αντανακλούν τις πραγματικές αξίες συναλλαγών και όχι τις τιμές των αγγελιών. Ωστόσο, η προσαρμογή αυτή είναι δύσκολη χωρίς τη συνδρομή της Πολιτείας και των επίσημων φορέων, οι οποίοι οφείλουν να παρέχουν αξιόπιστα και διαφανή δεδομένα. Όπως σημειώνει ο κ. Μαρκόπουλος, σε πιο ώριμες αγορές διατίθενται επίσημα στοιχεία για τις τιμές μεταβίβασης. Αντίστοιχα, είναι κρίσιμο να δοθούν στη δημοσιότητα οι τιμές των μισθωτηρίων, ώστε να υπάρχουν μέσοι όροι συναλλαγών για κάθε τύπο ακινήτου.

Η Prosperty, σύμφωνα με τον ίδιο, βρίσκεται αυτή την περίοδο σε συνεργασία με το Ελληνικό Κτηματολόγιο, με στόχο να καταστεί αυτό η πρώτη θεσμική πηγή επίκαιρων στοιχείων που αφορούν την αγορά ακινήτων.

Η ανάγκη για διαφάνεια στην αγορά είναι καίρια – όχι μόνο για την αποτύπωση των πραγματικών τιμών και αξιών, αλλά και για την καθοδήγηση των ενδιαφερόμενων μερών, είτε είναι πωλητές είτε αγοραστές, ως προς το πώς να κινηθούν στις συναλλαγές τους. Σύμφωνα με έρευνα της Prosperty, η οποία βασίστηκε στα στοιχεία του Μητρώου Αξιών Μεταβίβασης του Υπουργείου Οικονομικών, οι ζητούμενες τιμές είναι αισθητά υψηλότερες από τις τιμές των συμβολαίων. Οι τελευταίες κινούνται μεταξύ αντικειμενικής και εμπορικής αξίας. Για το 2024, το ίδιο το Μητρώο δείχνει πως πραγματοποιήθηκαν λιγότερες από 28.700 αγοραπωλησίες, συνολικής αξίας περίπου 3 δισ. ευρώ, με μέση τιμή κάτω από 1.330 ευρώ/τ.μ., ποσό σαφώς κατώτερο από τις τιμές που παρατηρούνται στην αγορά. Αυτό αναδεικνύει τόσο υστέρηση στην κάλυψη της αγοράς όσο και καθυστερήσεις στην αποτύπωση των πραγματικών τάσεων.

Για σύγκριση, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ από τις εργασίες των συμβολαιογράφων, το 2023 καταγράφηκαν 122.123 αγοραπωλησίες, ενώ ακόμη και το 2014 – στο ύψος της κρίσης – οι πράξεις έφταναν τις 43.443.

Επισημαίνεται ότι χωρίς ευρύτερη διάχυση πληροφόρησης, πολλοί ιδιοκτήτες – εφόσον δεν πιέζονται οικονομικά από χρέη ή δάνεια – επιμένουν να ζητούν το υψηλότερο δυνατό τίμημα, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι θα χρειαστεί να διατηρήσουν το ακίνητο τους απούλητο για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η εξαγγελία για τη δημιουργία παρατηρητηρίου τιμών στην αγορά ακινήτων από την κυβέρνηση αποτελεί θετικό βήμα. Η επιτυχία του, ωστόσο, εξαρτάται από τον εμπλουτισμό του με κατάλληλα, αξιόπιστα στοιχεία και από την έγκαιρη εφαρμογή του, ώστε να αποτελέσει πρακτικό εργαλείο για την κατανόηση και παρακολούθηση των πραγματικών τιμών στην αγορά.

Στεγαστική κρίση

Μέσα στην εβδομάδα ήρθε η είδηση από τα πλέον επίσημα χείλη για να αποθαρρύνει εκατομμύρια Ευρωπαίους που πληρώνουν ακριβά το όνειρο ενός δικού τους σπιτιού και προσβλέπουν σε μια ελάφρυνση. Ηταν η προειδοποίηση της ΕΚΤ πως τουλάχιστον οι περισσότεροι εξ όσων έχουν στεγαστικό δάνειο δεν πρόκειται να δουν ελάφρυνση των δόσεων του δανείου παρά τις μειώσεις των επιτοκίων. Και ο λόγος είναι ότι τα τρία τέταρτα των δανειοληπτών έχουν «κλειδώσει» επιτόκιο στο ύψος που βρισκόταν το επιτόκιο της ΕΚΤ όταν συνήψαν το δάνειο. Μία ημέρα νωρίτερα, η νέα κυβέρνηση της Γερμανίας είχε παρουσιάσει την πρότασή της για την παράταση έως το 2029 των περιορισμών στις αυξήσεις των ενοικίων, του νόμου που έχει ψηφισθεί από το 2015 και την τότε κυβέρνηση Μέρκελ. Ο εν λόγω νόμος περιορίζει τη νόμιμη αύξηση ενός ενοικίου στο 10% πάνω από τα υφιστάμενα επίπεδα στην περιοχή και είναι ένα μόνον από τα μέτρα που έχει λάβει κατά καιρούς το Βερολίνο για να αντιμετωπίσει τη στεγαστική κρίση στη χώρα.

Οπως σημειώνει ρεπορτάζ της Καθημερινής, η πρόταση δεν βρίσκει σύμφωνη τη γερμανική Ενωση Βιομηχανιών Ακινήτων (ΖΙΑ), καθώς θεωρεί ότι προσθέτει εμπόδια στην κατασκευαστική δραστηριότητα, που παρά τα φορολογικά κίνητρα παραμένει ανεπαρκής για τις ανάγκες της χώρας. Οπως προκύπτει από τα τελευταία στοιχεία, το 2024 στη Γερμανία ολοκληρώθηκαν 251.900 διαμερίσματα, σαφώς λιγότερα από τις 320.000 που πρέπει να χτίζονται στη Γερμανία κάθε χρόνο μέχρι το 2030 προκειμένου να καλυφθεί η ζήτηση. Και βέβαια, πολύ λιγότερα από τον στόχο των 400.000 που έχει θέσει η χώρα εδώ και χρόνια. Η ραγδαία πτώση της οικοδομικής δραστηριότητας τα τελευταία χρόνια είναι ένας από τους παράγοντες που έχουν οδηγήσει στη στεγαστική κρίση.

Η κατάσταση είναι παραπλήσια σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, με την οικοδομική δραστηριότητα αναιμική, την προσφορά κατοικιών περιορισμένη και τη ζήτηση στα ύψη να μη βρίσκει ανταπόκριση. Εχουν, έτσι, πάρει την ανιούσα τόσο τα ενοίκια όσο και οι τιμές των κατοικιών τα τελευταία χρόνια, καθιστώντας απρόσιτο το όνειρο ενός ιδιόκτητου σπιτιού, αλλά και εφιάλτη την αναζήτηση κατοικίας για ενοικίαση. Η στεγαστική κρίση έχει εξελιχθεί σε μάστιγα οξύτερη στα μεγάλα αστικά κέντρα και ειδικότερα στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις, που προσελκύουν εκατομμύρια τουρίστες και έχουν υποστεί την επέλαση του Airbnb με συνεπακόλουθο την εξαίρεση χιλιάδων κατοικιών από την αγορά ενοικίασης. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, το 2024 τα ενοίκια στην Ε.Ε. ήταν κατά μέσον όρον τουλάχιστον 25% υψηλότερα από τα επίπεδα του 2010, ενώ στις περισσότερες χώρες οι αυξήσεις των μισθών είναι πολύ μικρότερες. Ενδεικτική περίπτωση η Πορτογαλία, με την ακραία στεγαστική κρίση να οφείλεται ώς ένα βαθμό στην προτίμηση που της έχουν δείξει οι λεγόμενοι «ψηφιακοί νομάδες», αλλά και οι διαφόρων εθνικοτήτων πλούσιοι, όπου το ενοίκιο για ένα μικρό διαμέρισμα με μια κρεβατοκάμαρα ανέρχεται στο 63% ενός μέσου μισθού. Αλλά και η Ισπανία, όπου την τελευταία δεκαετία οι μισθοί έχουν αυξηθεί μόνο 20% ενώ το μέσο ενοίκιο έχει κυριολεκτικά διπλασιαστεί και μόνο μέσα στο 2024 αυξήθηκε περαιτέρω κατά 11%. Ετσι σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat περισσότερα από ένα στα δέκα νοικοκυριά της Ε.Ε. δαπανούν πλέον άνω του 40% του διαθέσιμου εισοδήματός τους για τη στέγη.

Στο ίδιο χρονικό διάστημα, άλλωστε, οι τιμές των κατοικιών έχουν αυξηθεί τουλάχιστον 50% κατά μέσον όρο, ενώ σε πολλές χώρες-μέλη, όπως για παράδειγμα στις χώρες της Βαλτικής, οι αυξήσεις των τιμών είναι κυριολεκτικά ιλιγγιώδεις εφόσον υπερβαίνουν το 100%. Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η κατάσταση για πάνω από το 10,6% των Ευρωπαίων που μένουν σε αστικά κέντρα και για το 7% που ζουν σε αγροτικές περιοχές. Αποτελεί πρωτίστως τροχοπέδη στη ζωή των νέων της Ευρώπης όπως προδίδουν τα στοιχεία, που φέρουν το αδιανόητο ποσοστό του 47%, σχεδόν τους μισούς δηλαδή όσων είναι από 18 έως 34 ετών, να μένουν με τους γονείς τους. Ανάμεσά τους μεταπτυχιακοί φοιτητές που δεν βρίσκουν σπίτι κοντά στο πανεπιστήμιο, νεοδιόριστοι, αφού ο μικρός μισθός τους δεν τους δίνει τη δυνατότητα να καταβάλουν τρία ενοίκια ως προκαταβολή, ή ακόμη και μονογονεϊκές οικογένειες που δεν μπορούν να αντέξουν το ύψος των ενοικίων. Και βέβαια, κάποιοι άλλοι κάτοικοι ευρωπαϊκών μητροπόλεων καταλήγουν σε ακατάλληλα καταλύματα με ανθυγιεινές συνθήκες, υγρασία, φθαρμένες υποδομές ακόμη και με επικίνδυνες οροφές που καταρρέουν. Είτε επειδή αυτά είναι τα μόνα διαθέσιμα είτε επειδή είναι τα μόνα προσιτά. Δεν λείπουν, εξάλλου, και οι περιπτώσεις των οικογενειών που, ελλείψει εναλλακτικής, όχι μόνο μένουν στα ακατάλληλα ακίνητα αλλά, παράλληλα, τα πληρώνουν αδρά.

Κίνητρα στη Γαλλία, κενά ακίνητα στην Πορτογαλία

Αντιμέτωπη με οξύτατη στεγαστική κρίση, αλλά και με δυσκολία των ενδιαφερομένων να εξασφαλίσουν δάνεια για την αγορά κατοικιών, η Γαλλία έχει από τον Ιανουάριο θέσει σε εφαρμογή πρόγραμμα με φορολογικά κίνητρα, ενισχυμένη στήριξη για την κατασκευή κατοικιών και χαλάρωση των σχετικών ρυθμίσεων. Δεν λείπουν οι επικριτές που αμφισβητούν την αποτελεσματικότητά του, ενώ θέτουν και σειρά ερωτημάτων για την εφαρμογή των μέτρων. Το παρουσίασε με την ανάληψη των καθηκόντων του ο πρωθυπουργός, Φρανσουά Μπαϊρού, μαζί με σειρά στρατηγικών μέτρων για την αναθέρμανση της αγοράς ακινήτων. Μεταξύ άλλων προβλέπει την ανέγερση 15.000 φοιτητικών διαμερισμάτων ετησίως για την επόμενη τριετία, «για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη της νεότερης γενιάς, αλλά και να αποσυμφορηθούν οι φοιτητικές εστίες και οι πανεπιστημιουπόλεις». Και παράλληλα, για να διευκολύνει όσους ενδιαφέρονται για την αγορά πρώτης κατοικίας, στο πλαίσιο του ίδιου προγράμματος επεκτείνεται και παλαιότερη πρόβλεψη για τη χορήγηση στεγαστικών δανείων με μηδενικό επιτόκιο.

Στην Πορτογαλία, η κυβέρνηση Μοντενέγκρο έχει προκαλέσει αντιδράσεις προωθώντας σχέδιο που επιτρέπει την αξιοποίηση αγροτικών περιοχών για την ανέγερση κατοικιών, επικαλούμενη «την ανάγκη να διασφαλισθεί προσφορά στέγης». Δεδομένου ότι η χώρα έχει προσελκύσει ίσως δυσβάσταχτο αριθμό πλούσιων ξένων με την πολιτική της «χρυσής βίζας», η αντιπολίτευση και μαζί της περιβαλλοντικές οργανώσεις και οικονομικοί αναλυτές την κατηγορούν ότι επιδιώκει τη δημιουργία πολυτελών κατοικιών για τους πλούσιους εις βάρος του περιβάλλοντος ή ακόμη και της αγροτικής παραγωγής. Η ιδιαιτερότητα της Πορτογαλίας είναι ότι διαθέτει σαφώς περισσότερες κατοικίες σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ο μέσος όρος στην Ε.Ε. είναι 517 κατοικίες ανά 1.000 κατοίκους, ενώ στην Πορτογαλία είναι πάνω από 550 κατοικίες ανά 1.000 κατοίκους, που την καθιστά χώρα με αφθονία στέγης. Οπως επισημαίνει, όμως, η μη κυβερνητική οργάνωση GEOTA, τουλάχιστον 720.000 κατοικίες παραμένουν κενές. Γι’ αυτό και η εν λόγω οργάνωση, όπως και τουλάχιστον 600 ακαδημαϊκοί, ειδικοί της αγοράς ακινήτων και πολιτικοί χαρακτηρίζουν ψευδές το επιχείρημα της κυβέρνησης ότι πρέπει να βρεθεί χώρος για να χτιστούν κατοικίες. Επικαλούνται στοιχεία του 2018, που φέρουν το 50% της γης στα αστικά κέντρα να είναι διαθέσιμο για την ανέγερση κατοικιών.

Σε τελείως διαφορετικό πνεύμα κινείται το φιλόδοξο σχέδιο της Ιρλανδίας, που, όπως έχει τονίσει η κυβέρνηση, δεν έχει προηγούμενο καθώς προβλέπει τη δέσμευση 4 δισ. ευρώ ετησίως για την επίτευξη των στόχων του. Αυτά θα διατεθούν ως εκτεταμένες επιδοτήσεις του κράτους στους επίδοξους αγοραστές κατοικιών, αλλά και για την ανέγερση 300.000 νέων κατοικιών έως το τέλος του 2030. Εξ αυτών οι 90.000 θα είναι κατοικίες που θα διατεθούν για τη στήριξη ασθενών ομάδων, 36.000 γενικότερα προσιτές κατοικίες και 18.000 κατοικίες που θα διατεθούν στην αγορά σε τιμές τουλάχιστον 25% κάτω, σε σύγκριση με τις τιμές της αγοράς.

Δεν είναι είδος πολυτελείας

«Η στέγη δεν μπορεί να εξελιχθεί σε είδος πολυτελείας», είπε εμφατικά μέσα στην εβδομάδα η Γερμανίδα υπουργός Δικαιοσύνης, Στέφανι Χούμπικ, υπεραμυνόμενη της πρότασης που παρουσίασε την Τετάρτη η κυβέρνηση του Φρίντριχ Μερτς να παραταθεί έως το 2029 ο περιορισμός στις αυξήσεις των ενοικίων.

10.000

άδειες για βραχυχρόνιες ενοικιάσεις τύπου Airbnb ανακάλεσε ο δήμος της Βαρκελώνης.

Σε αγροτικές περιοχές 

Αντιδρώντας στην πρόταση της κυβέρνησης του Λουίς Μοντενέγκρο να αξιοποιηθούν αγροτικές περιοχές για την ανέγερση κατοικιών, το αντιπολιτευόμενο αριστερό κόμμα της Πορτογαλίας Bloco de Esquerda επέκρινε την κυβέρνηση ότι «δεν σκοπεύει να προσφέρει προσιτή στέγη, αλλά να επιτρέψει τις κατασκευές πολυτελών κτιρίων.

15.000

νέα φοιτητικά διαμερίσματα τον χρόνο θέτει ως στόχο η Γαλλία για τα επόμενα τρία χρόνια.

Κοινωνική δικαιοσύνη

Εγκαινιάζοντας προσφάτως σύμπλεγμα 218 φθηνών κατοικιών στη Σεβίλλη, ο πρωθυπουργός της Ισπανίας, Πέδρο Σάντσεθ, τόνισε ότι «οι Ισπανοί ζητούν να δράσουμε, να διασφαλίσουμε ότι η αγορά στέγης θα λειτουργεί με τους νόμους της λογικής και της κοινωνικής δικαιοσύνης και όχι με τον νόμο της ζούγκλας». 

Brain Drain

Η μαζική μετανάστευση εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης – γνωστή ως brain drain – αποτελεί ένα σύνθετο και πολυπαραγοντικό φαινόμενο, το οποίο δεν δύναται να ερμηνευθεί μονοδιάστατα. Σε αυτό το πλαίσιο, το συνέδριο InForum: Brain Retain & Regain, που διοργανώνεται από το in στις 2 και 3 Ιουνίου στη Βιβλιοθήκη της Βουλής (πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο), επιχειρεί να προσεγγίσει ολιστικά το ζήτημα της μετανάστευσης και της ενδεχόμενης παλιννόστησης του εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού

Στο συνέδριο συμμετέχουν πανεπιστημιακοί, πολιτικοί, μαθητές και φοιτητές, καθώς και νέοι που είτε διαμένουν στην Ελλάδα είτε σκέφτονται να μεταναστεύσουν, συμβάλλοντας σε έναν ζωντανό και δημιουργικό διάλογο.

Οι αρνητικές συνέπειες της διαρροής εγκεφάλων

Οι επιπτώσεις της φυγής επιστημονικού και τεχνικά καταρτισμένου προσωπικού έχουν αναλυθεί εκτενώς σε πλήθος επιστημονικών ερευνών και μελετών από πανεπιστημιακά ιδρύματα και οργανισμούς.

Έρευνα του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, υπό τον Ε. Βέλλα (On the Great Greek Brain Drain: A Macroeconomic Approach), τεκμηριώνει την ύπαρξη αλληλεπίδρασης μεταξύ των μέτρων λιτότητας της περιόδου 2010–2015 και της ενίσχυσης του μεταναστευτικού ρεύματος, με ταυτόχρονη συρρίκνωση του ΑΕΠ.

Οι μακροοικονομικές προσομοιώσεις καταδεικνύουν ότι, εάν δεν είχε σημειωθεί η εκροή επιστημονικού δυναμικού, η μείωση του ΑΕΠ θα ήταν κατά 17% μικρότερη, ενώ το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα ήταν μειωμένο κατά 8 ποσοστιαίες μονάδες.

Πέραν των ποσοτικών εκτιμήσεων, η βιβλιογραφία συγκλίνει στην άποψη ότι το brain drain υπονομεύει τη μακροπρόθεσμη αναπτυξιακή προοπτική της χώρας, καθυστερώντας τη μετάβαση σε ένα παραγωγικό μοντέλο υψηλής προστιθέμενης αξίας.

Σχετική έρευνα του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου αναδεικνύει περαιτέρω τις αρνητικές συνέπειες:

ελλείψεις σε κρίσιμους τομείς της οικονομίας,

επιδείνωση του ήδη οξυμένου δημογραφικού προβλήματος,

δημιουργία "κενού φροντίδας", με ηλικιωμένους γονείς να στερούνται τη φυσική υποστήριξη των παιδιών τους.

Οι θετικές όψεις της διεθνούς κινητικότητας

Παρότι οι επιπτώσεις είναι σε μεγάλο βαθμό επιβαρυντικές, η διεθνής κινητικότητα ανθρώπινου κεφαλαίου δύναται να αποφέρει και οφέλη, υπό προϋποθέσεις. Οι επιστήμονες που επιστρέφουν στην Ελλάδα μπορούν να φέρουν μαζί τους εργασιακές εμπειρίες, καινοτόμες ιδέες, πρακτικές, κοινωνικές και επαγγελματικές δεξιότητες – τα λεγόμενα «κοινωνικά εμβάσματα».

Επιπλέον, η συμβολή τους μπορεί να είναι ενεργή και χωρίς φυσική παρουσία, καθώς πολλοί διατηρούν επαγγελματική δραστηριότητα στο εξωτερικό, ενώ συμμετέχουν στην ελληνική οικονομία και κοινωνία. Έρευνες του ΣΕΒ και του ΙΟΒΕ προτείνουν τη συστηματική αξιοποίηση του εξωτερικού ελληνισμού μέσω συνεργασιών, επενδυτικών πρωτοβουλιών και μεταφοράς τεχνογνωσίας.

Η σημερινή εικόνα

Παρά τα μεμονωμένα ενθαρρυντικά σημάδια της τελευταίας περιόδου, η γενική εικόνα παραμένει αρνητική όσον αφορά την αντιστροφή του brain drain.

Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε η διαδικτυακή πλατφόρμα Greece In Figures (βάσει Eurostat), την περίοδο 2014–2024 καταγράφεται αύξηση 83% στο ποσοστό των Ελλήνων ηλικίας 20–64 ετών, γεννημένων στην Ελλάδα και κατόχων ανώτατου τίτλου σπουδών, οι οποίοι διαμένουν στην Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ) – δηλαδή ΕΕ, Ελβετία, Νορβηγία, Ισλανδία, Λιχτενστάιν.

Ένα σημαντικό μέρος αυτών είναι μετανάστες δεύτερης γενιάς – νέοι που γεννήθηκαν και σπούδασαν στην Ελλάδα, αλλά δεν διαθέτουν ελληνική ιθαγένεια, την οποία στερεί το κράτος. Εξαιρώντας τους χωρίς ιθαγένεια, η αύξηση του αριθμού των πτυχιούχων που διαμένουν στην ΕΖΕΣ αγγίζει το 71% την τελευταία δεκαετία.

Το 2013, καταγράφονταν 56.700 άτομα γεννημένα στην Ελλάδα με ανώτατες σπουδές στην ΕΖΕΣ. Έως το 2023, ο αριθμός αυτός σχεδόν διπλασιάστηκε, φτάνοντας τις 104.100.

Αξιοσημείωτο είναι ότι οι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αυξάνονται με πολύ ταχύτερο ρυθμό σε σχέση με όσους διαθέτουν μόνο δευτεροβάθμια (24%) ή πρωτοβάθμια (10,3%) εκπαίδευση. Πλέον, αποτελούν το 36% του συνόλου των Ελλήνων που διαμένουν στην ΕΖΕΣ.

Η απασχόληση των Ελλήνων στο εξωτερικό

Το 79% των Ελλήνων που ζουν στην ΕΖΕΣ εργάζονται, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην Ελλάδα είναι 67%. Το υψηλότερο ποσοστό απασχόλησης καταγράφεται στους πτυχιούχους, οι οποίοι εργάζονται σε ποσοστό 87%.

Η θέση της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή κατάταξη

Με βάση τα στοιχεία της Eurostat για το 2024, 346.000 Έλληνες διαμένουν στην ΕΖΕΣ. Η Ελλάδα καταλαμβάνει τη δέκατη θέση ως προς τον αριθμό πτυχιούχων που μεταναστεύουν, με 11,1 άτομα ανά 1.000 κατοίκους.

Πρώτες στη σχετική κατάταξη είναι η Κροατία και η Λιθουανία, με 27,9 και 24,4 αντίστοιχα, ενώ το Λουξεμβούργο βρίσκεται στην τελευταία θέση, με μόλις 19 πτυχιούχους ανά 1.000 να ζουν στο εξωτερικό.

Τοξικές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων σε εδάφη και τρόφιμα

Κλείνουμε με ένα διαφορετικό θέμα. Πάμε τώρα σε μια έρευνα που προσωπικά μας προβλημάτισε πάρα πολύ. Μας φόβισε για την ακρίβεια.

Μια εκτεταμένη διεθνής μελέτη, καρπός συνεργασίας επιστημόνων από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρώπη και την Κίνα, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην έγκριτη επιστημονική επιθεώρηση Science, αποκάλυψε ότι έως και το 17% της παγκόσμιας γεωργικής γης φέρει τοξικά επίπεδα μετάλλων και μεταλλοειδών – ουσίες με φυσικοχημικές ιδιότητες παρόμοιες με των μετάλλων. Η ανθρώπινη έκθεση σε αυτά τα στοιχεία ενδέχεται να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως καρκίνο, καρδιοπάθειες και διαταραχές στη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών.

Η μελέτη βασίστηκε στην ανάλυση 800.000 δειγμάτων εδάφους από διάφορες περιοχές του πλανήτη, με τη χρήση προηγμένων εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, δημιουργήθηκε ο πρώτος παγκόσμιος χάρτης μεταλλικής ρύπανσης του εδάφους — ένας χάρτης που, σύμφωνα με τους επιστήμονες, υπογραμμίζει την ανάγκη για μεγαλύτερη πολιτική και θεσμική προσοχή στο πρόβλημα αυτό παγκοσμίως.

«Το εύρος του προβλήματος είναι μεγαλύτερο και περισσότερο εκτεταμένο γεωγραφικά απ’ όσο πιστεύαμε», σημείωσε ο Matthias Wiggenhauser, περιβαλλοντολόγος στο ETH της Ζυρίχης, επισημαίνοντας ότι ο νέος αυτός χάρτης μπορεί να ευαισθητοποιήσει τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μια ευρεία γεωγραφική ζώνη, την οποία οι επιστήμονες αποκάλεσαν «διηπειρωτικό διάδρομο υψηλής περιεκτικότητας σε μέταλλα». Η ζώνη αυτή εκτείνεται από τη βόρεια Ιταλία, διασχίζει την Ελλάδα, την Ανατολία και τη Μέση Ανατολή, περνά από τον βόρειο και κεντρικό ινδικό χώρο και καταλήγει στην Κίνα. Οι περιοχές αυτές, συχνά ταυτισμένες με τις κοιτίδες αρχαίων πολιτισμών, φαίνεται να φέρουν το αποτύπωμα της ανθρώπινης δραστηριότητας εδώ και χιλιετίες, ενισχύοντας την άποψη ότι έχουμε εισέλθει στην εποχή του «Ανθρωποκαίνου» — μιας γεωλογικής περιόδου που χαρακτηρίζεται από την έντονη ανθρώπινη επίδραση στο φυσικό περιβάλλον.

Οι πιο επικίνδυνες συγκεντρώσεις εντοπίστηκαν στην Κίνα, την Ινδία και τη Μέση Ανατολή, ενώ σημαντικές εστίες (hotspots) καταγράφηκαν επίσης στην Αφρική και την Αμερική.

Η έρευνα επικεντρώθηκε σε επτά μέταλλα και μεταλλοειδή: το αρσενικό (ισχυρό καρκινογόνο), το κάδμιο (που συσσωρεύεται σε δημητριακά, φρούτα και ιδιαίτερα στο ρύζι), το εξασθενές χρώμιο (τοξικό απόβλητο της βιομηχανίας), το κοβάλτιο (χρήσιμο για τις μπαταρίες αλλά τοξικό σε μεγάλες ποσότητες), τον χαλκό (απαραίτητο αλλά επικίνδυνο σε υπερβολή), το νικέλιο (ευεργετικό μεν για τα φυτά, αλλά καταστροφικό σε υπερδοσολογία) και τον μόλυβδο (ιδιαίτερα επιβλαβή για την ανάπτυξη του εγκεφάλου στα παιδιά).

Το κάδμιο αναδείχθηκε ως το πιο ευρέως διαδεδομένο τοξικό στοιχείο, με περίπου 9% της παγκόσμιας καλλιεργήσιμης γης να φέρει υψηλές συγκεντρώσεις. Η παρουσία του οφείλεται τόσο στη φυσική αποσάθρωση των πετρωμάτων όσο και στη μεταλλευτική δραστηριότητα, ενώ χρησιμοποιείται ευρέως σε επαναφορτιζόμενες μπαταρίες, χρωστικές και αντισκωριακά υλικά.

Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι τα πρώτα 30 εκατοστά του εδάφους αποτελούν τη βάση της ζωής στη Γη, καθώς φιλοξενούν το βιολογικό μικροσύστημα από το οποίο εξαρτώνται όλα σχεδόν τα φυτά και —μέσω αυτών— και οι ανώτεροι οργανισμοί. Η ύπαρξη τοξικών μετάλλων σε αυτό το στρώμα συνιστά άμεση απειλή για όσους καταναλώνουν τρόφιμα ή νερό από μολυσμένα εδάφη ή έρχονται με άλλους τρόπους σε επαφή με αυτά.

Η μελέτη εκτιμά ότι μεταξύ 14% και 17% των γεωργικών εδαφών παγκοσμίως φέρουν επικίνδυνες συγκεντρώσεις τουλάχιστον ενός από τα προαναφερθέντα στοιχεία. Συνεπώς, από 900 εκατομμύρια έως 1,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι —ποσοστό που αντιστοιχεί στο 11% έως 18% του παγκόσμιου πληθυσμού— ενδέχεται να ζουν και να εκτίθενται σε μολυσμένα εδάφη.

Αξιοσημείωτο είναι ότι σε ορισμένες περιοχές, οι συγκεντρώσεις μετάλλων δεν οφείλονται αποκλειστικά σε ανθρώπινες δραστηριότητες αλλά και σε φυσικά γεωλογικά φαινόμενα. Για παράδειγμα, υπερβολικές ποσότητες μολύβδου άνω των 2.000 ετών έχουν εντοπιστεί σε περιοχές όπως η Γροιλανδία και η Σιβηρία.

Τα βαρέα μέταλλα έχουν την τάση να συσσωρεύονται στον οργανισμό, πράγμα που σημαίνει ότι ακόμη και η μακροχρόνια έκθεση σε μικρές ποσότητες μπορεί να επιφέρει σοβαρές βλάβες στην υγεία. Το ιστορικό παράδειγμα της χρήσης μολύβδου στο ρωμαϊκό σύστημα ύδρευσης αποτελεί χαρακτηριστική απόδειξη.

Η απουσία ενιαίων διεθνών προτύπων για τα επιτρεπτά όρια συγκέντρωσης μετάλλων στο έδαφος δυσχεραίνει περαιτέρω την εκτίμηση της απειλής. Για τη μελέτη, οι επιστήμονες αναγκάστηκαν να υιοθετήσουν έναν μέσο όρο από δέκα διαφορετικά εθνικά όρια. Παράλληλα, η τοξικότητα ενός στοιχείου εξαρτάται και από τη βιοδιαθεσιμότητά του, δηλαδή από τον βαθμό στον οποίο μπορεί να εισχωρήσει στους ζωντανούς οργανισμούς.

Σύμφωνα με τον καθηγητή περιβαλλοντικής επιστήμης Ντεγί Χου του Πανεπιστημίου Tsinghua στο Πεκίνο, είναι επιτακτική ανάγκη να ενταθούν οι δειγματοληψίες εδαφών, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα, όπως η Υποσαχάρια Αφρική. Όπως χαρακτηριστικά τονίζει: «Συστήνουμε έντονα στις κυβερνήσεις να δώσουν προτεραιότητα στη ρύπανση του εδάφους, ένα ζήτημα που εδώ και καιρό παραμελείται».

Παρά τις αυξανόμενες οικολογικές απειλές, η παγκόσμια πολιτική ενασχόληση με ζητήματα περιβάλλοντος έχει φθίνει αισθητά τα τελευταία τρία χρόνια. Η ουκρανική κρίση και οι γεωπολιτικές εντάσεις έχουν μετατοπίσει το επίκεντρο του ενδιαφέροντος, αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα την περιβαλλοντική προστασία — την ίδια στιγμή που τίθεται πλέον υπό αμφισβήτηση αν θα υπάρχει κόσμος για να ασκηθεί πάνω του κυριαρχία.