00:01 - 08/04/25

Μισθοί

Δύο στους τρεις εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα λαμβάνουν λιγότερα από 1.000 ευρώ μηνιαίως, και αυτή η αναλογία δεν αναμένεται να αλλάξει σημαντικά, ακόμα και μετά την πρόσφατη αύξηση του κατώτατου μισθού. Το στοιχείο αυτό αναδεικνύει με σαφήνεια το πρόβλημα που χαρακτηρίζει την ελληνική αγορά εργασίας: μια μισθολογική πυραμίδα με ευρεία βάση και πολύ στενή κορυφή. Δηλαδή, πολλές θέσεις με χαμηλές αμοιβές και λίγες με υψηλές. Επιπλέον, η αγορά αποτελείται κυρίως από μικρούς εργοδότες, που είτε δεν έχουν τη δυνατότητα είτε δεν επιθυμούν να προσφέρουν καλύτερα αμειβόμενες θέσεις. Την κατάσταση επιβαρύνει και το φορολογικό σύστημα, το οποίο παραμένει αμετάβλητο επί χρόνια και απορροφά μεγάλο μέρος του μεικτού εισοδήματος.

Η ανατροπή αυτής της εικόνας απαιτεί τεράστιους πόρους. Θα χρειαστεί να συμβάλουν τόσο οι εργοδότες, δίνοντας αυξήσεις όχι μόνο σε όσους αμείβονται με τον κατώτατο μισθό αλλά και στους υπόλοιπους δύο εκατομμύρια εργαζόμενους, όσο και το κράτος, με παρεμβάσεις στο φορολογικό σύστημα ώστε να ελαφρυνθεί ο μέσος εργαζόμενος.

Με βάση τα δεδομένα του Δεκεμβρίου 2024, περίπου 31% των εργαζομένων –δηλαδή 750.000 άτομα– λαμβάνει λιγότερα από 900 ευρώ μεικτά. Παρά την αύξηση του κατώτατου μισθού, αυτό το ποσοστό δεν μεταβάλλεται ουσιαστικά· απλώς μετακινούνται περισσότεροι εργαζόμενοι προς ελαφρώς ανώτερες κλίμακες εισοδήματος. Συνολικά, το 46% των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα δεν ξεπερνά τα 1.000 ευρώ μεικτά, ενώ το υπόλοιπο 54% τα υπερβαίνει. Αυτά τα ποσά περιλαμβάνουν και τις ασφαλιστικές εισφορές και τους φόρους.

Αν εξεταστούν τα καθαρά ποσά –δηλαδή όσα μένουν μετά τις κρατήσεις– προκύπτει ότι περίπου 1,57 εκατομμύρια άτομα από τα 2,39 εκατομμύρια συνολικά, δηλαδή το 66%, λαμβάνουν μέχρι 957 ευρώ καθαρά.

Ανά κατηγορία

Συνεχίζοντας:

557.291 εργαζόμενοι (23%) λαμβάνουν καθαρά 958 έως 1.465 ευρώ,

165.018 άτομα (7%) αμείβονται με 1.466 έως 2.035 ευρώ, και

Μόνο 98.046 άτομα (4%) ξεπερνούν τα 2.036 ευρώ καθαρά.

Τα στοιχεία προέρχονται από τις δηλώσεις που υποβάλλουν οι εργοδότες στο σύστημα «Εργάνη» για την πληρωμή ασφαλιστικών εισφορών. Ωστόσο, υπάρχουν αστάθμητοι παράγοντες, όπως η αδήλωτη ή υποδηλωμένη εργασία, που δεν καταγράφονται. Επιπλέον, δεν λαμβάνονται υπόψη παροχές σε είδος που δεν δηλώνονται επισήμως.

Οι βασικοί λόγοι για τη διεύρυνση της χαμηλής εισοδηματικής βάσης είναι:

Η έμφαση στη μείωση της ανεργίας. Παρά την αύξηση της απασχόλησης, οι περισσότερες νέες προσλήψεις προσφέρουν αμοιβές κάτω των 1.000 ευρώ.

Οι αυξήσεις στους μισθούς τα τελευταία χρόνια οφείλονται κυρίως στην αναπροσαρμογή του κατώτατου μισθού και λιγότερο σε συλλογικές ή ατομικές συμφωνίες εργοδοτών και εργαζομένων. Έτσι, οι περισσότεροι δεν είδαν ανάλογη ποσοστιαία αύξηση.

Για να υπάρξει ουσιαστική ενίσχυση των υψηλότερων μισθολογικών κλιμακίων απαιτούνται:

περισσότερες συμφωνίες για αυξήσεις αποδοχών μέσω κλαδικών, επιχειρησιακών ή συλλογικών συμβάσεων,

και γενναίες αλλαγές στη φορολογική κλίμακα.

Σήμερα, για παράδειγμα, μεικτές αποδοχές 1.500 ευρώ καταλήγουν σε 1.153 ευρώ καθαρά, ενώ τα 3.000 ευρώ μεικτά περιορίζονται σε 2.035 ευρώ καθαρά, λόγω κρατήσεων. Δηλαδή, ένας εργαζόμενος με υψηλό μισθό χάνει πάνω από το ένα τρίτο του εισοδήματός του.

Τρεις είναι οι βασικές επιλογές για την αύξηση των καθαρών αποδοχών, όλες με δημοσιονομικό κόστος:

Μείωση των ασφαλιστικών εισφορών (π.χ. κατά 0,5%), αν και η επίδραση στα καθαρά είναι μικρή.

Τιμαριθμική προσαρμογή της φορολογικής κλίμακας. Το γεγονός ότι το πρώτο φορολογικό κλιμάκιο παραμένει στα 10.000 ευρώ αυξάνει σημαντικά τη φορολογία για όσους πληρώνονται κοντά στον κατώτατο.

Μείωση των φορολογικών συντελεστών, κυρίως των μεσαίων και υψηλών (22%, 28%, 36%, 44%), που όμως θα έχει υψηλό δημοσιονομικό κόστος.

Παραγωγικό μοντέλο

Μια νέα έκθεση της διαΝΕΟσις προτείνει τρόπους διαμόρφωσης ενός καινοτόμου παραγωγικού μοντέλου. Συντάκτης της έκθεσης είναι ο Γιάννης Καλογήρου, Ομότιμος Καθηγητής Τεχνολογικής Οικονομικής και Βιομηχανικής Στρατηγικής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, και η ανάλυση εστιάζει σε μεθόδους υλοποίησης ενός τέτοιου μοντέλου.

Η έκθεση αναδεικνύει τέσσερις βασικούς πυλώνες καινοτομίας: την έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη, την ανάπτυξη δεξιοτήτων και ικανοτήτων, τους μηχανισμούς παραγωγής, διάχυσης και απορρόφησης καινοτομίας, καθώς και την επιχειρηματικότητα που βασίζεται στη γνώση, προωθώντας την ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων και εταιρειών.

Στο πλαίσιο της ελληνικής πραγματικότητας, προτείνεται ένα σύστημα τριών διασυνδεδεμένων πυλώνων:

Ο επιχειρηματικός τομέας, που περιλαμβάνει μεγάλες επιχειρήσεις, ώριμες ΜμΕ και νεοφυείς επιχειρήσεις (start-ups).

Το εκπαιδευτικό σύστημα, με ερευνητικούς φορείς, πανεπιστήμια και οργανισμούς κατάρτισης.

Το πολιτικό-διοικητικό σύστημα, που απαρτίζεται από κυβερνητικούς και κρατικούς φορείς.

Η καινοτομία στην Ελλάδα – Χρηματοδότηση

Το 2023 οι δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α) έφτασαν τα €3,3 δισ., σημειώνοντας αύξηση σχεδόν €300 εκατ. (9,5%) σε σχέση με το 2022. Το ποσό αντιστοιχεί στο 1,49% του ΑΕΠ, κάτω από τον μέσο όρο της Ε.Ε. (2,22%).

Η κρατική συμμετοχή ανήλθε στα €750 εκατ. (0,31% του ΑΕΠ), το τέταρτο υψηλότερο ποσοστό στην Ε.Ε. (μέσος όρος 0,24%). Οι ελληνικές επιχειρήσεις δαπάνησαν €1.658 εκατ. (0,74% του ΑΕΠ, έναντι 1,47% του μέσου όρου της Ε.Ε.), ενώ τα υπόλοιπα περίπου €1 δισ. προήλθαν από την τριτοβάθμια εκπαίδευση και μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς (0,45% του ΑΕΠ, έναντι 0,51% της Ε.Ε.).

Η δράση «Ερευνώ – Καινοτομώ 2021-2027» του ΕΣΠΑ, με προϋπολογισμό €300 εκατ., αποσκοπεί στη διασύνδεση έρευνας-καινοτομίας με την επιχειρηματικότητα και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και εξωστρέφειας. Στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Ορίζοντας – Ευρώπη» (2021-2022), συμμετείχαν 505 ελληνικοί φορείς σε 829 έργα, με χρηματοδότηση περίπου €645 εκατ.

Συμμετοχή σε ευρωπαϊκά προγράμματα

Η Ελλάδα κατείχε την 8η θέση στην Ε.Ε.-28 (1984-2020) ως προς τον αριθμό συμμετοχών σε ερευνητικές κοινοπραξίες και την 9η ως προς τη θέση οργανισμών σε ερευνητικά δίκτυα. Επτά ελληνικά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα περιλαμβάνονται στους 100 κορυφαίους ευρωπαϊκούς οργανισμούς, με βάση συμμετοχές και κεντρικότητα στα δίκτυα.

Διεθνείς δείκτες

Η Ελλάδα κατατάσσεται 47η σε σύνολο 67 χωρών στον Παγκόσμιο Δείκτη Ανταγωνιστικότητας του IMD (2024). Στο European Innovation Scoreboard 2024 καταλαμβάνει την 20ή θέση στην Ε.Ε.-27, στην κατηγορία των χωρών με μέτρια καινοτομία. Στον Παγκόσμιο Δείκτη Καινοτομίας 2024, είναι 45η μεταξύ 133 χωρών, 28η στην Ευρώπη και 38η μεταξύ των οικονομιών υψηλού εισοδήματος.

Παράλληλα, η ψηφιοποίηση του δημόσιου τομέα παρουσίασε σημαντική πρόοδο, ανεβάζοντας τη χώρα στην 21η θέση στον δείκτη eGovernment Benchmark το 2023 (από 26η το 2019), φθάνοντας στο 89% του μέσου όρου της Ε.Ε.

Επιχειρήσεις και καινοτομία

Ένας μικρός αλλά δραστήριος πυρήνας ελληνικών επιχειρήσεων ξεχωρίζει για την καινοτομία και εξωστρέφειά του, όχι μόνο σε τομείς υψηλής τεχνολογίας αλλά και σε παραδοσιακούς κλάδους (π.χ. τρόφιμα, μέταλλα, ορυκτά).

Η χρηματοδότηση καινοτομικών προσπαθειών έχει ενισχυθεί, με την υποστήριξη ευρωπαϊκών και εθνικών πόρων, μέσω μηχανισμών όπως τα venture capitals (π.χ. Equifund). Επιπλέον, υφιστάμενες επιχειρήσεις υποστηρίζονται για αναβάθμιση της τεχνολογικής και καινοτομικής τους δυναμικής μέσω ΕΣΠΑ και του Αναπτυξιακού Νόμου 4399/2016.

Ωστόσο, παραμένουν προκλήσεις: η νέα επιχειρηματικότητα συνδέεται συχνά με την ανάγκη και όχι την ευκαιρία, χαρακτηρίζεται από μικρό μέγεθος, περιορισμένες προοπτικές και χαμηλή καινοτομία. Η ακαδημαϊκή επιχειρηματικότητα και η τεχνολογική ένταση είναι επίσης περιορισμένες. Επιπλέον, ακόμη και εγχειρήματα από υψηλά καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό παρουσιάζουν μικρή εξωστρέφεια.

Βασικοί στρατηγικοί στόχοι

Η Ελλάδα πρέπει να αντιμετωπίσει σοβαρές προκλήσεις θέτοντας τρεις κρίσιμους στόχους:

Αναβάθμιση της θέσης του παραγωγικού και επιχειρηματικού συστήματος στον διεθνή καταμερισμό εργασίας.

Ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας πέραν του χαμηλού κόστους εργασίας.

Αντιμετώπιση κοινωνικών, περιβαλλοντικών και υγειονομικών προκλήσεων.

Κατευθύνσεις πολιτικής

Αναμόρφωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης για ευθυγράμμιση με την οικονομία της γνώσης και την 4η Βιομηχανική Επανάσταση.

Ενίσχυση ψηφιακών δεξιοτήτων μέσω στοχευμένων προγραμμάτων κατάρτισης.

Κίνητρα για συνεχή επιμόρφωση δημοσίων υπαλλήλων.

Προώθηση της επιστροφής ή διασύνδεσης Ελλήνων επιστημόνων του εξωτερικού.

Σύνδεση έρευνας με τις ανάγκες του δημόσιου τομέα σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.

Δημιουργία κόμβων καινοτομίας σε μεγάλες πόλεις με συνεργασία φορέων.

Υποστήριξη εναλλακτικών μορφών χρηματοδότησης για νεοφυείς επιχειρήσεις (VCs, Business Angels, Crowdfunding).

Ενίσχυση της ακαδημαϊκής επιχειρηματικότητας μέσω στρατηγικής δημιουργίας spin-offs.

Κίνητρα για ενίσχυση οικοσυστημάτων καινοτομίας με τη συμμετοχή μεγάλων επιχειρήσεων.

Διαμόρφωση εθνικής ερευνητικής στρατηγικής με έμφαση σε μακροπρόθεσμα έργα (π.χ. διαχείριση απορριμμάτων, ευφυείς πόλεις, ψηφιοποίηση βιομηχανίας).