00:01 - 12/06/25

Επιδόματα

Πάνω από το 5,3% του ΑΕΠ δαπανά η Ελλάδα για κοινωνικές παροχές (πλην συντάξεων), καθώς  5-6 δισ. ευρώ ετησίως (2,2-3,2% του ΑΕΠ), είναι οι δαπάνες που αφορούν τα κοινωνικά επιδόματα του ΟΠΕΚΑ και τα επιδόματα ανεργίας της ΔΥΠΑ. Σύμφωνα με μελέτη της διαΝΕΟσις, υπάρχει σημαντικό περιθώριο καλύτερης οργάνωσης και στόχευσης των επιδομάτων, καθώς από τα σενάρια που επεξεργάστηκαν οι συντάκτες φαίνεται ότι εάν 3 από τα 9 δισ. των επιδομάτων για την ενεργειακή κρίση είχαν κατευθυνθεί σε επενδύσεις για την ενίσχυση των δικτύων διανομής, θα προέκυπτε αύξηση του ΑΕΠ κατά 2,88 δισ. ευρώ και σχεδόν 83.000 νέες θέσεις εργασίας.

Η οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας βρήκε το κράτος ανέτοιμο να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της σε πιο ευάλωτες ομάδες, με ένα πολυδιασπασμένο και αναποτελεσματικό σύστημα επιδομάτων, διαπιστώνει η έρευνα της διαΝΕΟσις, με συντονιστή τον καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και Πρόεδρο του ΚΕΠΕ, Παναγιώτη Λιαργκόβα.

Όπως προκύπτει από την έρευνα, παρά τις μεταρρυθμίσεις τη δεκαετία της κρίσης και τη βελτίωση της εικόνας, τα επιδόματα στην Ελλάδα παραμένουν κατακερματισμένα.

Υπάρχουν πολλές κατηγορίες και μεγάλος αριθμός επιδομάτων, με σημαντική διασπορά των πόρων και συχνά με μικρά στοχευμένα οφέλη.

Οι συνθήκες της πανδημίας και της ενεργειακής κρίσης κατά κάποιον τρόπο «γκρέμισαν» ορισμένα από όσα «χτίστηκαν» με τις προηγούμενες μεταρρυθμίσεις, προσθέτοντας νέα, έκτακτα επιδόματα.

Πώς δίνει επιδόματα το κράτος;

ΟΠΕΚΑ

Ιδρύθηκε το 2018 και απορρόφησε τον παλιό ΟΓΑ.

Διαχειρίζεται κυρίως επιδόματα για τη στήριξη της οικογένειας, των παιδιών και των ηλικιωμένων.

Μεταξύ των επιδομάτων που δίνει ο ΟΠΕΚΑ, είναι το επίδομα παιδιού, το επίδομα γέννησης, τα επιδόματα σε κατοίκους ορεινών και μειονοτικών περιοχών, το γονικό επίδομα για τη μεταφορά μαθητών, το επίδομα στέγασης και το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα, το οποίο αφορά περίπου 187 χιλ. νοικοκυριά.

O ΟΠΕΚΑ διαχειρίζεται επίσης τα επιδόματα τα οποία αφορούν τα άτομα με αναπηρία (επίδομα κίνησης, ενισχύσεις ατόμων με βαριά αναπηρία, κωφών, κλπ.).

Οι ετήσιες δαπάνες του οργανισμού από το 2019 έως το 2023 κυμάνθηκαν μεταξύ 3,2 και 4,2 δισ. ευρώ.

ΔΥΠΑ

Διαχειρίζεται τα επιδόματα ανεργίας και μακροχρόνιας ανεργίας, το ειδικό εποχικό βοήθημα συγκεκριμένων επαγγελμάτων (ξεναγοί, φορτοεκφορτωτές, κλπ.), το επίδομα επίσχεσης, αφερεγγυότητας εργοδότη ή διαθεσιμότητας.

Η ΔΥΠΑ διαχειρίζεται επίσης προγράμματα κατάρτισης και μαθητείας, επιχορήγησης θέσεων εργασίας, κλπ.

Μέσω της ΔΥΠΑ δίνονται και οι ενισχύσεις του προγράμματος «Σπίτι μου» για την επιδότηση στεγαστικών δανείων.

ΕΦΚΑ

Ο βασικός ασφαλιστικός φορέας στη χώρα διαχειρίζεται, μεταξύ άλλων, το επίδομα ασθενείας για ασφαλισμένους που δεν μπορούν να εργαστούν προσωρινά, τα έξοδα κηδείας, το επίδομα εργατικού ατυχήματος και το επίδομα μητρότητας.

Άλλοι φορείς

Πολλοί άλλοι φορείς του κράτους δίνουν και αυτοί στοχευμένα επιδόματα.

Για παράδειγμα, το υπουργείο Ναυτιλίας διαχειρίζεται την επιδότηση των θαλάσσιων μεταφορών για κατοίκους και επιχειρήσεις των νησιών (μεταφορικό ισοδύναμο), και το υπουργείο Τουρισμού αντίστοιχα προγράμματα (π.χ. Evia-Samos Pass το 2020)

Αντιμετώπιση της πανδημίας

33 δισ. ευρώ ήταν οι κρατικές δαπάνες για την αντιμετώπιση της πανδημίας το 2020 και το 2021, ένα ποσό που όμως δεν περιλαμβάνει μόνο επιδόματα.

Το κράτος χρησιμοποίησε εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους για να παράσχει επιδόματα στους ανέργους, επιδοτήσεις για μικρές επιχειρήσεις, ειδικά βοηθήματα και άλλα μέτρα.

Aντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης

Το διάστημα 2022-2023 θεσπίζονται νέες μορφές επιδομάτων και ενισχύσεων, όπως τα «pass» (π.χ. Power Pass, Fuel Pass, Market Pass).

> 9 δισ. ευρώ, δηλαδή πάνω από 5% του ΑΕΠ ήταν το συνολικό κόστος των μέτρων αυτών.

Μόνο το 2022, περίπου 7,7 δισ. ευρώ διατέθηκαν για επιδοτήσεις στο ρεύμα και στο φυσικό αέριο.

Το 2023, το Market Pass για νοικοκυριά αποτέλεσε σχεδόν το 50% του συνολικού κόστους των παρεμβάσεων τύπου «pass», φτάνοντας τα 790 εκατ. ευρώ.

Kόστος ευκαιρίας της ενεργειακής κρίσης

Οι συγγραφείς της έρευνας ασχολούνται με το θεωρητικό ερώτημα: Τι θα γινόταν αν 3 από τα 9 δισ. των επιδομάτων για την ενεργειακή κρίση είχαν κατευθυνθεί σε επενδύσεις και ενέργεια;

Ξεχωρίζουν 7 εναλλακτικά σενάρια με επενδύσεις ύψους 3 δισ. ευρώ σε ΑΠΕ, ορυκτά καύσιμα, ενεργειακές κοινότητες-φωτοβολταϊκά, ενίσχυση των δικτύων διανομής ή κάποιον συνδυασμό αυτών.

Στο πρώτο, πιο «ακραίο» σενάριο που εξετάζουν οι συγγραφείς, ολόκληρο το ποσό των 3 δισ. κατευθύνεται προς επενδύσεις σε ΑΠΕ, προκειμένου να μειωθεί όσο το δυνατόν πιο άμεσα η εξάρτηση από την εισαγόμενη ενέργεια. Στο δεύτερο σενάριο, προβλέπουν αντίστοιχη αύξηση των ορυκτών καυσίμων στο μείγμα παραγωγής ενέργειας. Στο τρίτο σενάριο που εξετάζουν, προβλέπουν στροφή προς την ανάπτυξη ενεργειακών κοινοτήτων και την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών στις στέγες. Στο τέταρτο σενάριο, επιλέγουν την ενίσχυση των δικτύων διανομής ηλεκτρισμού κατά 3 δισ. ευρώ. Τα υπόλοιπα τρία σενάρια αποτελούν συνδυασμούς των παραπάνω τεσσάρων.

Σύμφωνα με την ανάλυση των συγγραφέων, το πιο αποτελεσματικό σενάριο τόσο σε όρους ΑΕΠ όσο και σε όρους απασχόλησης είναι το τέταρτο, εκείνο που προβλέπει την ενίσχυση των δικτύων διανομής. Σε αυτή την περίπτωση, δηλαδή της επένδυσης 3 δισ. σε δίκτυα διανομής την περίοδο 2021-2023, υπολόγισαν το όφελος σε 2,88 δισ. ευρώ αύξησης του ΑΕΠ και σε σχεδόν 83.000 νέες θέσεις εργασίας.

Επιδόματα ή συντάξεις;

Όπως διαπίστωσε η έρευνα, η άμβλυνση του επιπέδου ανισότητας στην Ελλάδα στηρίζεται κυρίως στην καταβολή των συντάξεων (γήρατος, χηρείας, αναπηρίας), οι οποίες διαδραματίζουν έναν κομβικό ρόλο στη στήριξη του εισοδήματος των νοικοκυριών, με την εξασφάλιση μιας σταθερής ροής μηνιαίου εισοδήματος στα μέλη τους. Μάλιστα, οι συντάξεις υπολογίζεται ότι μειώνουν το ποσοστό φτώχειας πριν από όλες τις μεταβιβάσεις κατά 25% (ποσοστό υψηλότερο από τις άλλες χώρες της ΕΕ-15), ενώ η αντίστοιχη συμβολή των υπόλοιπων κοινωνικών μεταβιβάσεων υπολογίζεται στο 3,8%.

Επομένως, φαίνεται ότι οι συντάξεις συμβάλουν πολλές φορές περισσότερο στην καταπολέμηση της φτώχειας και των ανισοτήτων στη χώρα από τα στοχευμένα επιδόματα. Ασφαλώς, το επίπεδο της δαπάνης για τις συντάξεις είναι και αυτό πολλαπλάσιο, και οι συντάξεις στη μεγάλη πλειοψηφία τους αφορούν μεγαλύτερους σε ηλικία αποδέκτες, αντίθετα με τα επιδόματα. Είναι σίγουρα ενδεικτικό ότι στην αρχή της κρίσης, το 2009, περίπου 1 στους 5 φτωχούς (21,6%) ήταν συνταξιούχος, ενώ προς το τέλος της, το 2018, το ποσοστό αυτό ήταν κατά περισσότερες από 8 μονάδες μειωμένο, στο 13,3%. Αντίστροφα, το ποσοστό των ανέργων μεταξύ των φτωχών υπερδιπλασιάστηκε την ίδια περίοδο.

Ο κίνδυνος της «επιδοματοποίησης»

Όπως σημειώνει η διαΝΕΟσις, η «επιδοματοποίηση» αποτελεί βασικό πλέον στοιχείο της άσκησης κοινωνικής πολιτικής στην Ελλάδα. Η «επιδοματοποίηση» της κοινωνικής πολιτικής ξεκίνησε την περίοδο των Μνημονίων και συνεχώς επεκτείνεται σε αριθμό επιδομάτων, θέματα και συνολικές αξίες. Εφόσον διατηρηθεί επί μακρόν, ενέχει τον κίνδυνο να επηρεάσει τα κίνητρα για δημιουργία, να δημιουργήσει εθισμό στην εξάρτηση από το κράτος και, τελικά, να «εγκλωβίσει» τα νοικοκυριά σε χαμηλή ευημερία και τις επιχειρήσεις σε χαμηλή παραγωγικότητα.

Στον βαθμό, λοιπόν, που τα επιδόματα είναι αναγκαία, και πράγματι αυτό ισχύει συχνά, είναι κρίσιμο να έχουν όσο πιο καλή στόχευση γίνεται.

Τέλος, υπάρχει κίνδυνος, ο μεγάλος αριθμός επιδομάτων να δημιουργήσει στρεβλώσεις στον μηχανισμό των τιμών και ενδεχομένως να δώσει λάθος μηνύματα σε καταναλωτές και παραγωγούς. Με το Market Pass, για παράδειγμα, το οποίο έλαβαν 7 στους 10 πολίτες, οι καταναλωτές ενδέχεται να θεωρούν ότι οι τιμές στα αγαθά είναι χαμηλότερες. Αντίστοιχα, οι παραγωγοί δεν έχουν κίνητρα να συνεχίσουν να συμπιέζουν τα κόστη τους, ή/και να στρέφουν το ενδιαφέρον τους στην παραγωγή διεθνών εμπορεύσιμων αγαθών, από τη στιγμή που θα γνωρίζουν ότι οι καταναλωτές συνεχίζουν την κατανάλωση.

 Έτσι όμως συντηρείται ο πληθωρισμός, χωρίς να αντιμετωπίζεται το μείζον ζήτημα της αύξησης των εξαγωγών και, στον βαθμό που είναι εφικτό, της μείωσης των εισαγωγών.

Κατευθύνσεις πολιτικής

Η μελέτη καταλήγει σε προτεραιότητες και παρεμβάσεις για πιο αποτελεσματικό και δίκαιο σύστημα επιδομάτων:

Δημοσιονομικός χώρος: Διατήρηση των εισοδηματικών κριτηρίων για τις παροχές του κοινωνικού κράτους, αλλά με εκλογίκευση των φορολογικών και ασφαλιστικών επιβαρύνσεων, ώστε να μη λειτουργούν σαν κίνητρα φοροδιαφυγής και μετάβασης στον «μαύρο» τομέα της οικονομίας. Έμμεση διαχείριση της εισοδηματικής ενίσχυσης των ευάλωτων στρωμάτων μέσω της αναδιάταξης του επιπέδου ΦΠΑ στις διάφορες κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών.

Στρατηγική για την Κοινωνική Πολιτική: Κατάρτιση ενός Ειδικού Σχεδίου Μεσοπρόθεσμης Στρατηγικής Κοινωνικής Πολιτικής με στόχο τη δημιουργία ενός σταθερού θεσμικού πλαισίου μεταρρυθμίσεων κοινωνικού και αναπτυξιακού χαρακτήρα.

Ανάπτυξη και ανθεκτικότητα της οικονομίας: Kαθετοποίηση και εκσυγχρονισμός των διαδικασιών του δημόσιου τομέα, και ταυτόχρονα κίνητρα των εγχώριων εφοδιαστικών αλυσίδων στον ιδιωτικό τομέα, ώστε να μειωθεί η εξάρτησή του από εισαγωγές.

Πρόβλεψη για έκτακτες καταστάσεις: Συστηματική και ανεξάρτητη αξιολόγηση των μέτρων που θεσπίστηκαν για την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας και της ενεργειακής κρίσης, και έπειτα κατάρτιση μακροχρόνιου σχεδίου μεταρρυθμίσεων και δράσεων.

Περιφερειακές ανισότητες: Κωδικοποίηση των επιδομάτων και όλων των εμπλεκόμενων μερών σε αυτά ανά περιφέρεια ή και δήμο. Ενθάρρυνση του καλύτερου συντονισμού μεταξύ περιφερειών αλλά και μεταξύ ευρωπαϊκών χωρών.

Ευρώπη, Ελλάδα & Μισθοί

Αισθητή επιβράδυνση των μισθολογικών αυξήσεων στην Ευρωζώνη για το 2025 καταγράφει ο δείκτης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ο οποίος βασίζεται σε ενεργές συλλογικές συμβάσεις εργασίας που είχαν συναφθεί έως τα μέσα Μαΐου σε επτά χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας

Η αύξηση των μισθών βάσει των εν λόγω συμβάσεων — με προσαρμογή ώστε να εξομαλύνονται τυχόν εφάπαξ καταβολές — περιορίζεται στο 3,1% για το 2025, έναντι 4,7% το 2024. Χωρίς αυτή την εξομάλυνση, η αύξηση διαμορφώνεται στο 2,9%, έναντι 4,9% το προηγούμενο έτος.

Η καθοδική πορεία του δείκτη για το υπόλοιπο του 2025 αποδίδεται, εν μέρει, στην τεχνική επίδραση των σημαντικών εφάπαξ πληρωμών που καταβλήθηκαν το 2024, αλλά δεν προβλέπονται για το 2025, καθώς και στο γεγονός ότι σε ορισμένους κλάδους οι αυξήσεις μισθών είχαν ήδη ενσωματωθεί νωρίτερα. Αν αφαιρεθούν οι εφάπαξ καταβολές, ο δείκτης υποδηλώνει αύξηση 4,2% για το 2024 και 3,8% για το 2025.

Για μια πληρέστερη εικόνα των εξελίξεων στους μισθούς, η ΕΚΤ παραπέμπει στις μακροοικονομικές εκτιμήσεις του Ευρωσυστήματος που δημοσιοποιήθηκαν την περασμένη Πέμπτη. Σύμφωνα με αυτές, η αμοιβή ανά εργαζόμενο αναμένεται να αυξηθεί κατά 3,2% το 2025, με σταδιακή επιβράδυνση σε τριμηνιαία βάση: 3,5% στο πρώτο τρίμηνο, 3,4% στο δεύτερο, 3,1% στο τρίτο και 2,8% στο τέταρτο.

Η Ελλάδα ουραγός στις συλλογικές συμβάσεις

Αν και η ΕΚΤ δεν παρουσιάζει αναλυτικά στοιχεία ανά χώρα, αξιολογεί την αντιπροσωπευτικότητα των συλλογικών συμβάσεων στις χώρες της Ευρωζώνης. Σύμφωνα με την ανάλυση αυτή, η Ελλάδα εμφανίζει τη χαμηλότερη κάλυψη μισθωτών από συλλογικές συμβάσεις μεταξύ των χωρών που εξετάστηκαν.

Κλιματική Αλλαγή & Ελλάδα

Η κλιματική κρίση εξελίσσεται σε μείζονα απειλή για την ελληνική οικονομία, προκαλώντας έντονη ανησυχία τόσο σε εγχώριο όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο ΟΟΣΑ και ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, έχουν απευθύνει σαφή προειδοποίηση για τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη χώρα.

Στην πρόσφατη έκθεσή του για τις παγκόσμιες οικονομικές προοπτικές (OECD Economic Outlook), ο ΟΟΣΑ επισημαίνει ότι τα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως οι καταστροφικές πλημμύρες του 2023 στη Θεσσαλία, ενδέχεται να πλήξουν την εγχώρια ζήτηση και να αυξήσουν τις δημόσιες δαπάνες. Ανάλογες προειδοποιήσεις απηύθυνε και ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, τονίζοντας την επιτακτική ανάγκη προσαρμογής στις νέες κλιματικές συνθήκες και ενίσχυσης της ανθεκτικότητας της οικονομίας.

Ο κ. Στουρνάρας υπογράμμισε ότι, πέραν της μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η στρατηγική πρέπει να περιλαμβάνει και δράσεις προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, καθώς και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε στην ανάγκη ενίσχυσης της χρηματοδότησης προσαρμογής, μέσω της κινητοποίησης ιδιωτικών κεφαλαίων, δεδομένου ότι οι σημερινές πρωτοβουλίες βασίζονται κυρίως σε δημόσιους πόρους.

Οικονομικές απώλειες άνω των 16 δισ. ευρώ

Σε αντίστοιχο τόνο κινήθηκε και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην έκθεσή της για το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο, επισημαίνοντας ότι οι κλιματικοί κίνδυνοι έχουν ήδη προκαλέσει σημαντικές οικονομικές ζημιές στην Ελλάδα. Μεταξύ 1980 και 2023, οι ζημιές από ακραία καιρικά και κλιματικά φαινόμενα ξεπέρασαν τα 16 δισ. ευρώ. Ωστόσο, μόλις το 5% αυτών των ζημιών ήταν ασφαλισμένο, τοποθετώντας την Ελλάδα ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ με τη χαμηλότερη ασφαλιστική κάλυψη έναντι φυσικών καταστροφών, ειδικά όσον αφορά τις πυρκαγιές και τις θυελλώδεις καταιγίδες.

Αν και έχουν γίνει βήματα προς την κατεύθυνση της ετοιμότητας και της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, η επάρκεια χρηματοδότησης παραμένει ανεπαρκής. Η καταιγίδα Daniel το 2023 κατέδειξε το δημοσιονομικό κόστος των φυσικών καταστροφών, οδηγώντας την ελληνική κυβέρνηση να προγραμματίσει ετήσια δαπάνη ύψους 600 εκατ. ευρώ για τη διαχείριση μελλοντικών κινδύνων.

Η χώρα εμφανίζει επίσης υψηλό ποσοστό καμένων εκτάσεων – κατά μέσο όρο το 0,4% της συνολικής έκτασης ετησίως την περίοδο 2006–2024, ένα από τα υψηλότερα στην ΕΕ.

Πίεση σε ύδατα, τουρισμό και βιομηχανία

Η λειψυδρία, ιδίως κατά τους θερινούς μήνες, επιδρά αρνητικά στον τουρισμό και τη βιομηχανία, ενώ οι παρατεταμένες ξηρασίες, οι πλημμύρες και οι καύσωνες επιβαρύνουν τη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Αυτές οι προκλήσεις αφορούν και τη ρύπανση, με σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον, την υγεία και την οικονομία.

Παράλληλα, η ελληνική βιομηχανία παρουσιάζει αυξημένα επίπεδα ατμοσφαιρικής και υδάτινης ρύπανσης, με τις εκπομπές να ξεπερνούν τον μέσο ευρωπαϊκό όρο, κυρίως λόγω του ενεργειακού τομέα. Το οικονομικό κόστος από τη ρύπανση υπερβαίνει τις επενδύσεις για την πρόληψή της, οδηγώντας σε χιλιάδες πρόωρους θανάτους ετησίως. Σύμφωνα με την Κομισιόν, για να επιτύχει τους περιβαλλοντικούς της στόχους, η Ελλάδα πρέπει να αυξήσει τις σχετικές επενδύσεις κατά 349 εκατ. ευρώ τον χρόνο.

Ανακύκλωση, κυκλική οικονομία και κρίσιμες υποδομές

Η Επιτροπή συνιστά στην Ελλάδα την κατάρτιση σχεδίου για την κλιματική θωράκιση κρίσιμων υποδομών, ιδίως στον τομέα της ύδρευσης. Τέτοιες παρεμβάσεις θα μπορούσαν να ενισχύσουν τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων ύδρευσης, να βελτιώσουν τη διαχείριση προσφοράς και ζήτησης νερού, και να ενισχύσουν τη λογοδοσία των δημοτικών επιχειρήσεων.

Τέλος, η αξιοποίηση των αποβλήτων ως πρώτες ύλες είναι κρίσιμη για τη μετάβαση σε μια κυκλική, κλιματικά ουδέτερη οικονομία. Ωστόσο, η Ελλάδα απέχει σημαντικά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στην ανακύκλωση – μόλις 17% έναντι 49% στην ΕΕ – ενώ η υγειονομική ταφή εξακολουθεί να αποτελεί τη βασική μέθοδο διαχείρισης των αστικών αποβλήτων (80%).

Η ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των κλιματικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων απαιτεί αποφασιστικές μεταρρυθμίσεις, στρατηγικές επενδύσεις και ενεργή σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.