00:01 - 14/05/25

Ελληνική Οικονομία

Όσοι μας διαβάζετε συχνά ξέρετε πόσο σημασία δίνουμε σε θέματα εισοδημάτων, κατά κεφαλήν ΑΕΠ κτλ …. Ήταν λοιπόν σίγουρα πως θα ξεκινούσαμε με την τελευταία έκθεση του Γραφείου Προϋπολογισμού της Βουλής. Με βάση αυτή, το 2033 το ελληνικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ θα έχει επιστρέψει στα επίπεδα του 2007. Αυτό είναι ένα από τα βασικά συμπεράσματα σχετικής μελέτης του Γραφείου Προϋπολογισμού της Βουλής, η οποία δημοσιοποιήθηκε σήμερα. Μάλιστα, το Γραφείο έχει εκπονήσει δύο σενάριο.

Στο 1ο σενάριο, με συντηρητικό ετήσιο ρυθμό αύξησης των επενδύσεων της τάξεως του 4,0% σε συνδυασμό με ετήσιο ρυθμό αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας κατά 1,38% (που παραμένει χαμηλότερος από την ιστορική τάση του 1,46% η οποία κατεγράφη την περίοδο 1974-2007), η οικονομία προβλέπεται να φθάσει στο πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ του 2007 έως το 2032.

Στο 2ο σενάριο, με ισχυρότερη αύξηση των επενδύσεων κατά 6,6% ετησίως και ετήσιο ρυθμό αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας κατά 1,85%, η ελληνική οικονομία ξεπερνά το επίπεδο του πραγματικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ του 2007 δύο χρόνια νωρίτερα, δηλαδή έως το 2030.

Και στα δύο σενάρια, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδας προβλέπεται να υπερβεί τα επίπεδα του 2007 και του 2010 έως το 2033, έχοντας ως κινητήριους μοχλούς για την επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας που υποστηρίζεται από τις επενδύσεις και την εμβάθυνση του κεφαλαίου, δηλαδή την αύξηση του ποιοτικού κεφαλαίου ανά εργαζόμενο.

Τα ευρήματα αυτά υπογραμμίζουν την ανάγκη εντατικοποίησης των προσπαθειών για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις οι οποίες ενισχύουν την ανάπτυξη με στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας, την ενίσχυση των επενδύσεων κεφαλαίου και την προώθηση μιας πιο δυναμικής αγοράς εργασίας.

Καθοριστικά σημεία

Κατά τα λοιπά, την καθοριστική σημασία της ενίσχυσης των επενδύσεων, της παραγωγικότητας και της καινοτομίας για την επίτευξη διατηρήσιμης οικονομικής ανάπτυξης στην Ελλάδα αναδεικνύει κείμενο εργασίας (Working Paper) που εξέδωσε το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή. Σε αυτό αναλύονται οι βασικοί παράγοντες που καθόρισαν την εξέλιξη του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) στη χώρα μας από το 1960 μέχρι σήμερα, εξετάζονται οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της πρόσφατης οικονομικής κρίσης και διερευνώνται οι αναπτυξιακές προοπτικές, καταλήγοντας στην εκτίμηση ότι η υπέρβαση των προ κρίσης επιπέδων του κατά κεφαλήν ΑΕΠ έως το 2033 είναι εφικτή, αλλά το ύψος της ανάπτυξης θα εξαρτηθεί από τον βαθμό ανάκτησης του κεφαλαιακού αποθέματος.

Πέντε περίοδοι οικονομικής ανάπτυξης

Όπως προκύπτει από την ανάλυση των στοιχείων για την πορεία του πραγματικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ από το 1960 έως το 2024, η Ελλάδα βίωσε στο χρονικό αυτό διάστημα πέντε διακριτές οικονομικές περιόδους:

1.        Η «Μεγάλη Μεγέθυνση» (1960-1973) αντιστοιχεί στην ταχεία εκβιομηχάνιση και τον οικονομικό εκσυγχρονισμό, οδηγώντας σε πρωτοφανή αύξηση του ΑΕΠ (8,58% ετησίως κατά μέσο όρο). Την περίοδο αυτή, κυρίαρχος μοχλός ανάπτυξης ήταν η συνολική παραγωγικότητα (TFP), η οποία ενισχύθηκε με ταχείς ρυθμούς και απέφερε σχεδόν το 90% της αύξησης του ΑΕΠ.

2.        Η «Μακρά Στασιμότητα» (1974-1993) αντανακλά τις δυσμενείς επιπτώσεις των πετρελαϊκών κρίσεων, της πολιτικής αστάθειας και των διαρθρωτικών αδυναμιών της ελληνικής οικονομίας. Κατά τη διάρκεια της φάσης αυτής, παρατηρήθηκε απότομη υποχώρηση της συνολικής παραγωγικότητας και η ανάπτυξη, που επιβραδύνθηκε (1,51% ετησίως κατά μέσο όρο), βασίστηκε κυρίως στη συσσώρευση κεφαλαίου, ενώ κατεγράφη μειωμένη αξιοποίηση του παραγωγικού δυναμικού της οικονομίας.

3.        Η «Ήπια Μεγέθυνση» (1994-2007) σηματοδοτεί την περίοδο οικονομικής σύγκλισης με την ΕΕ, που χαρακτηρίζεται από αυξημένες επενδύσεις και χρηματοπιστωτική απελευθέρωση. Η συμβολή της συνολικής παραγωγικότητας και της συσσώρευσης κεφαλαίου στην ανάπτυξη (3,60% ετησίως κατά μέσο όρο) ήταν πιο ισορροπημένη το διάστημα αυτό.

4.        Η «Ελληνική Κρίση» (2008-2016) αντιπροσωπεύει μια άνευ προηγουμένου συρρίκνωση του ΑΕΠ (-3,30% ετησίως κατά μέσο όρο), η οποία προκλήθηκε από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, την κρίση δημόσιου χρέους και τα μέτρα λιτότητας. Η ραγδαία μείωση της παραγωγικότητας και των επενδύσεων και η εκτίναξη της ανεργίας προκάλεσαν την κατάρρευση της οικονομικής δραστηριότητας.

5.        Η «Ανάκαμψη» (2017-2024) σηματοδοτεί μια σταδιακή ανάκαμψη (1,95% ετησίως κατά μέσο όρο), στην οποία συνεισέφεραν ισόρροπα η παραγωγικότητα και η αύξηση της απασχόλησης, ενώ συνέβαλε επίσης η εφαρμογή μιας πολιτικής που επικεντρώθηκε στη διαμόρφωση μακροοικονομικής και δημοσιονομικής σταθερότητας και φιλικού προς τις επιχειρήσεις περιβάλλοντος. Από το 2021 η ανάκαμψη έχει επιταχυνθεί, υποστηριζόμενη από την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων και την ισχυρή τόνωση των επενδύσεων, κυρίως χάρη στην αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ). Ωστόσο, εξακολουθούν να υφίστανται διαρθρωτικές δυσχέρειες και προκλήσεις, όπως το δημογραφικό, ενώ η καθαρή συσσώρευση κεφαλαίου παρέμεινε αρνητική κατά το μεγαλύτερο μέρος της περιόδου και η διατήρηση αυξημένων επιπέδων επενδύσεων εξακολουθεί να είναι αβέβαιη.

Η παραπάνω «ακτινογραφία» της αναπτυξιακής πορείας της χώρας τα τελευταία 60 χρόνια υποδεικνύει ότι «χωρίς στοχευμένες πολιτικές για τη στήριξη της ισχυρής αύξησης των επενδύσεων, την προώθηση της υιοθέτησης νέων τεχνολογιών και τη στήριξη της εμβάθυνσης του κεφαλαίου, η Ελλάδα ενδέχεται να δυσκολευτεί να επιτύχει διατηρήσιμη βελτίωση στην παραγωγικότητα της εργασίας, η οποία είναι καθοριστικής σημασίας για τη μακροπρόθεσμη οικονομική μεγέθυνση».

Οι δραματικές απώλειες σε ΑΕΠ, παραγωγικότητα και κεφάλαιο στην Ελληνική Κρίση

Σε ειδική ενότητα για την τριπλή κρίση (χρέους, οικονομική και τραπεζική) που έπληξε τη χώρα μας, επισημαίνεται, μεταξύ άλλων, ότι:

–  «Η Ελληνική Κρίση (2008-2016) ξεχωρίζει ως μία από τις πιο σοβαρές και παρατεταμένες κρίσεις στον ανεπτυγμένο κόσμο, με συρρίκνωση του πραγματικού ΑΕΠ συγκρίσιμη σε κλίμακα με τη Μεγάλη Ύφεση στις ΗΠΑ (1929-1933)».

–   «Το πραγματικό ΑΕΠ μειώθηκε κατά 26,6% στη διάρκεια της Ελληνικής Κρίσης, με αιχμή την απότομη μείωση της παραγωγικότητας και την εκτίναξη της ανεργίας. Η καθαρή συσσώρευση κεφαλαίου έγινε σημαντικά αρνητική. Οι απώλειες του πραγματικού ΑΕΠ ανήλθαν σε 59,1%, σε σύγκριση με τις τάσεις που προβλεπόταν να επικρατήσουν πριν από την Κρίση».

Η σημαντική απόκλιση στην ανάκαμψη του κεφαλαιακού αποθέματος

Διερευνώντας τις μακροπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης της Ελλάδας έως το 2033, το κείμενο εργασίας εντοπίζει και αναλύει μία αξιοσημείωτη απόκλιση στην ανάκαμψη του κεφαλαιακού αποθέματος μετά την κρίση: ενώ παρατηρείται ισχυρή ανάκαμψη των επενδύσεων σε μηχανήματα και εξοπλισμό την περίοδο 2017-2024 (+9,3% ετησίως κατά μέσο όρο), διαπιστώνεται συνεχιζόμενη υστέρηση στα κτίρια και τις κατασκευές (-0,1% ετησίως κατά μέσο όρο).

«Οι σχετικά υποτονικές επιδόσεις των επενδύσεων σε κτίρια και κατασκευές αναδεικνύουν τους περιορισμούς που εξακολουθούν να υφίστανται στον κατασκευαστικό τομέα, συμπεριλαμβανομένων των κανονιστικών εμποδίων, των προκλήσεων χρηματοδότησης και του περιορισμένου αποθέματος βιώσιμων έργων. Αυτή η απόκλιση υποδηλώνει μια μη ισορροπημένη ανάκαμψη που μπορεί να περιορίσει το εύρος της μακροπρόθεσμης παραγωγικής ικανότητας», σχολιάζουν οι συντάκτες του δοκιμίου και συμπληρώνουν:

«Η διατήρηση της δυναμικής των επενδύσεων σε εξοπλισμό – ιδίως για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε εμπορεύσιμους τομείς – φαίνεται πολύ σημαντική, ενώ ο εντοπισμός και η σταδιακή αντιμετώπιση των πιο δεσμευτικών περιορισμών στον κατασκευαστικό τομέα μπορεί να συμβάλει ώστε να ξεκινήσει η ανάκαμψη των επενδύσεων στα κτίρια. Ωστόσο, οποιεσδήποτε τέτοιες παρεμβάσεις θα πρέπει να ιεραρχηθούν προσεκτικά και να ευθυγραμμιστούν με τις ευρύτερες δημοσιονομικές και μακροοικονομικές συνθήκες».

Πληθωρισμός – Super Market

Με τον πληθωρισμό να συνεχίζει να φέρνει στα όρια της νευρικής κρίσης τα νοικοκυριά. Θα σταθούμε στην τελευταία ανάλυση του ΙΕΛΚΑ. Με βάση αυτή. Βασικό κριτήριο για την επιλογή τροφίμων από σούπερ μάρκετ εξακολουθεί να αποτελεί η τιμή και δευτερευόντως η ποιότητα, σύμφωνα με την τελευταία έρευνα του Ινστιτούτου Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ) από τον Φεβρουάριο του 2025. Αποτυπώνει πάντως ότι τον τελευταίο χρόνο καταγράφεται σταδιακή αποκλιμάκωση στη σημασία που δίνουν οι καταναλωτές στην τιμή των προϊόντων σε σχέση με το 2024, με την «ψαλίδα» ανάμεσα σε σχέση με την ποιότητα κριτήρια να κλείνει σημαντικά.

Από τη δημοσκόπηση με δείγμα 1.500 καταναλωτές στην Ελλάδα προκύπτει επίσης ότι η εκτιμώμενη εβδομαδιαία δαπάνη είναι μειωμένη σε σύγκριση με πέρυσι, παρά τις όποιες ανατιμήσεις και παρότι οι επισκέψεις των καταναλωτών έχουν αυξηθεί ελαφρώς και μάλιστα γίνονται σε διαφορετικές αλυσίδες κατά μέσο όρο.

Χαρακτηριστικό είναι τέλος ότι οι καταναλωτές δείχνουν προτίμηση για χαμηλότερες τιμές παρά για προσφορές και εκπτώσεις. 

Συχνότητα επισκέψεων και καταναλωτική δαπάνη

Αναλυτικά, όπως καταγράφεται στο παραπάνω σχήμα, σε γενικές γραμμές καταγράφεται μια σταθερότητα σε σχέση με τους βασικούς παράγοντες της αγοραστικής συμπεριφοράς. Συγκεκριμένα καταγράφονται 3,2 επισκέψεις κατά μέσο όρο σε καταστήματα σούπερ μάρκετ, ελαφρώς αυξημένες σε σχέση με το προηγούμενο έτος, αλλά σε γενικές γραμμές σταθερά σε σχέση με τις προηγούμενες μετρήσεις. Πρόκειται για 13 επισκέψεις ανά μήνα. Αντίστοιχα αυτές οι επισκέψεις πραγματοποιούνται σε περίπου 2,2 κατά μέσο διαφορετικές αλυσίδες σούπερ μάρκετ, δείχνοντας και τις πολυκαναλικές τάσεις που καταγράφονται.

Αξιοσημείωτο είναι ότι παρά τις όποιες ανατιμήσεις, οι καταναλωτές δήλωσαν μικρότερο ποσό εβδομαδιαίο αγορών, το οποίο ενδεχομένως να έχει να κάνει είτε με την πραγματοποίηση μικρότερων «καλαθιών» αγορών, είτε με τη διάθεση χρημάτων σε άλλα αγαθά ή υπηρεσίες. Σε σχέση με τα άλλα σημεία πώλησης, το αρτοπωλείο φούρνος καταγράφει τον μεγαλύτερο αριθμό ετήσιων επισκέψεων με 10, ακολουθεί το καφέ με 6, το μίνι μάρκετ/περίπτερο με 5,5 και μετά τα εξειδικευμένα σημεία πώλησης με περίπου 4 επισκέψεις ανά μήνα.

Επισκέψεις

Βασικό κριτήριο-παράγοντας επιλογής τροφίμων

Στο παραπάνω σχήμα αποτυπώνεται μία διαφοροποίηση της τάσης του κοινού σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Στο σχήμα καταγράφει διαχρονικά τους παράγοντες που επηρεάζουν τους καταναλωτές τα τελευταία χρόνια σε σχέση με την επιλογή τροφίμων. Η χρηματική δαπάνη παραμένει το βασικό κριτήριο με 47%, αλλά με σημαντική μείωση σε σχέση με το 2024. Παράλληλα η ποιότητα είναι το κύριο κριτήριο για το 30% των καταναλωτών, αλλά αυξάνεται σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Άρα τον τελευταίο χρόνο καταγράφεται σταδιακή αποκλιμάκωση στη σημασία που δίνουν οι καταναλωτές στην τιμή των προϊόντων σε σχέση με το 2024, με την «ψαλίδα» ανάμεσα σε σχέση με την ποιότητα κριτήρια να κλείνει σημαντικά. Σημειώνεται βέβαια ότι τα κριτήρια απέχουν σημαντικά μεταξύ τους σε σχέση με παλαιότερες μετρήσεις, οπότε και ήταν πρακτικά ισοδύναμα. 

Απόψεις σε σχέση με τις προσφορές

Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι οι καταναλωτές σταθερά την τελευταία διετία δηλώνουν ότι προτιμούν χαμηλές τιμές παρά προσφορές. Ενώ από το 2017 έως το 2022, πρακτικά η πλειοψηφία των καταναλωτών δήλωνε ότι προτιμά προσφορές παρά χαμηλές τιμές (υπήρχε και ένα σημαντικό αδιάφορο ποσοστό), από το 2023 και μετά αυτό έχει αλλάξει μα την πλειοψηφία πλέον των καταναλωτών να μην προτιμάει προσφορές, και μόλις 19% να απαντά θετικά. Παράλληλα όμως, παραμένει πλειοψηφικό το ποσοστό των καταναλωτών που δηλώνει ότι κυνηγάει ενεργά τις προσφορές στο σούπερ μάρκετ.

Συγκεκριμένα καταγράφηκε ένα ποσοστό 58% στην τελευταία μέτρηση, σχετικά αμετάβλητο την τελευταία 5ετία. Πρακτικά δηλαδή οι καταναλωτές αξιοποιούν τις προωθητικές ενέργειες στις αγορές τους στο σούπερ μάρκετ, αλλά θα προτιμούσαν αντί για τις εκπτώσεις αυτές πιο χαμηλές τιμές.

Οπως διαπιστώνει το ΙΕΛΚΑ, είναι εμφανές ότι οι τάσεις στην αγοραστική συμπεριφορά των καταναλωτών στα σούπερ μάρκετ έχουν μεταβληθεί ελαφρώς το 2025 με μία τάση σταδιακής επιστροφής στην κανονικότητα.

Οι προειδοποιήσεις του αντιπροέδρου οδηγούν σε «μικρό καλάθι»

Όπως τώρα έγραφε ο Βηματοδότης. Πιο ξεκάθαρος δεν μπορούσε να είναι ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Κωστής Χατζηδάκης με όσα είπε σε πρόσφατη συνέντευξή του για την τεκμαρτή φορολόγηση των ελευθέρων επαγγελματιών, στέλνοντας, όπως μου μετέφεραν καλοί γνώστες του ενδοκυβερνητικού παρασκηνίου, ηχηρά μηνύματα με αποδέκτες εντός και εκτός κυβέρνησης.

«Η εφαρμογή του μέτρου (σ.σ.: που ψηφίστηκε ενόσω εκείνος ήταν “τσάρος της οικονομίας”) είναι ζήτημα κοινωνικής και φορολογικής δικαιοσύνης…», ανέφερε. Και δεν έμεινε εκεί. Συμπλήρωσε αμέσως ότι «η πολιτική στον 21ο αιώνα δεν μπορεί να ασκείται με πελατειακά κριτήρια».

Γιατί τα είπε όλα αυτά ο αντιπρόεδρος; Διότι το τελευταίο διάστημα η δημόσια σφαίρα κατακλύζεται από διαρροές κυβερνητικών κύκλων που κάνουν λόγο για αλλαγή στη φορολόγηση των ελεύθερων επαγγελματιών.

Ο Κωστής Χατζηδάκης ήθελε να προσγειώσει όσους ονειρεύονται ανατροπή και το έκανε με αρκετή σαφήνεια. Στη ΔΕΘ του Σεπτεμβρίου θα ξέρουμε αν οι προειδοποιήσεις θα πιάσουν τόπο ή οι εκλογικές ανάγκες θα δικαιώσουν εκείνους που κλείνουν το μάτι στην εν δυνάμει «πελατεία»…

Όπως και να έχει, εγώ θα κρατήσω μικρό καλάθι και θα περιμένω να δω τι λένε οι μετρήσεις της εποχής εκείνης.