00:01 - 14/08/25

Ασφαλιστικό

Στην Ευρώπη, και κατά συνέπεια και στην Ελλάδα, εντείνεται η συζήτηση για την αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, καθώς η επιδείνωση των δημογραφικών μεγεθών καθιστά το ασφαλιστικό σύστημα όλο και πιο δύσκολο να διατηρηθεί βιώσιμο. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα της Δανίας, η οποία ενέκρινε, παρά τις αντιδράσεις, αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης στα 70 έτη για άτομα που σήμερα είναι 55 ετώ.

Στην Ελλάδα, στα τέλη του 2026, η κυβέρνηση θα χρειαστεί να αποφασίσει εάν από την 1η Ιανουαρίου 2027 θα προχωρήσει σε προσαρμογή των γενικών ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, με βάση τις μεταβολές στο προσδόκιμο ζωής των ατόμων άνω των 65 ετών. Η προοπτική αυτή εντάσσεται στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο, το οποίο προβλέπει περιοδική αναπροσαρμογή των ηλικιακών ορίων ανά τριετία, εφόσον διαπιστώνεται αύξηση στο προσδόκιμο ζωής.

Καθοριστικοί δημογραφικοί δείκτες

Τρεις βασικοί δείκτες θα καθορίσουν τις όποιες αποφάσεις:

Η αναλογία ηλικιωμένων άνω των 65 ετών προς τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό αυξάνεται σταθερά, πλησιάζοντας το 60%, από περίπου 39% σήμερα.

Ο δείκτης γήρανσης επιδεινώνεται, καθώς για κάθε 170 άτομα άνω των 65, αντιστοιχούν μόλις 100 άτομα εργάσιμης ηλικίας.

Ο δείκτης γονιμότητας παρουσιάζει οριακή βελτίωση (1,5 παιδιά ανά γυναίκα το 2022 έναντι 1,3 το 2018), παραμένει όμως σημαντικά χαμηλότερος του ορίου αναπλήρωσης γενεών (2,1). Η υπογεννητικότητα αποτυπώνεται ξεκάθαρα στο αρνητικό φυσικό ισοζύγιο, το οποίο σχεδόν διπλασιάστηκε από -33.856 το 2018 σε -64.706 το 2022.

Πλαίσιο για την αναπροσαρμογή των ορίων

Από το 2021, το θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα προβλέπει ότι κάθε τρία χρόνια θα αξιολογείται το προσδόκιμο ζωής και, ανάλογα με την εξέλιξή του, θα προσαρμόζονται τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης. Αν και οι προβλεπόμενες αναπροσαρμογές του 2021 και του 2024 δεν εφαρμόστηκαν – αφενός λόγω της ολοκλήρωσης των μεταβατικών ρυθμίσεων και αφετέρου λόγω της επίδρασης της πανδημίας στα δημογραφικά δεδομένα – η επόμενη αξιολόγηση έχει προγραμματιστεί για το 2026. Αν τότε διαπιστωθεί αύξηση του προσδόκιμου ζωής, θα εφαρμοστεί αντίστοιχη αύξηση στα ηλικιακά όρια από το 2027.

Η ίδια διαδικασία θα επαναλαμβάνεται κάθε τρία χρόνια: το 2029 για εφαρμογή από το 2030, το 2032 για το 2033 κ.ο.κ.

Προβλέψεις για το προσδόκιμο ζωής

Τα επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι το προσδόκιμο ζωής στα 65 αυξάνεται σταδιακά. Στους άνδρες, αναμένεται να ανέβει από 18,8 έτη το 2019 σε 20 έτη έως το 2030, ενώ στις γυναίκες από 21,8 σε 22,9 έτη αντίστοιχα.

Η σύνδεση του προσδόκιμου ζωής με τα όρια ηλικίας μπορεί να γίνει με διάφορους συντελεστές αναλογίας: πλήρης (1 προς 1), μερική (2/3 προς 1) ή ακόμα πιο ήπια (1/3 προς 1). Για παράδειγμα, αν το προσδόκιμο αυξηθεί κατά ένα έτος:

Με αναλογία 1:1, αυξάνεται κατά 12 μήνες και το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης.

Με 2/3: η αύξηση είναι 8 μήνες.

Με 1/3: η αύξηση είναι 4 μήνες.

Για την Ελλάδα, το επικρατέστερο σενάριο φαίνεται να είναι η πλήρης αντιστοίχιση (1:1), κάτι που σημαίνει αυξήσεις στα όρια συνταξιοδότησης ισόποσες με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής.

Ασφαλιστικό σύστημα υπό πίεση

Η δυσμενής αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους αποτελεί άλλη μια ένδειξη πίεσης στο ασφαλιστικό σύστημα. Σήμερα, αντιστοιχούν περίπου 1,66 εργαζόμενοι για κάθε συνταξιούχο. Μέχρι το 2040, η αναλογία αυτή προβλέπεται να μειωθεί στο 1,25. Δηλαδή, για κάθε 100 συνταξιούχους, θα υπάρχουν μόλις 125 εργαζόμενοι που θα καλύπτουν με εισφορές τις απαιτήσεις του συνταξιοδοτικού συστήματος

Προοπτικές εξόδου από την εργασία

Η μέση ηλικία εξόδου από την αγορά εργασίας στην Ελλάδα είναι μεταξύ των χαμηλότερων στην Ευρώπη: περίπου 59,7 έτη για τις γυναίκες και 63,2 έτη για τους άνδρες. Μόνο μία ευρωπαϊκή χώρα καταγράφει χαμηλότερα επίπεδα. Η προοπτική περαιτέρω αύξησης των ηλικιακών ορίων θεωρείται σχεδόν βέβαιη, ειδικά αν συνεχιστεί η τάση αύξησης του προσδόκιμου ζωής.

ΗΠΑ: Οι εργαζόμενοι άνω των 75 ετών αυξάνονται – Τι σημαίνει αυτό για την Ευρώπη και την Ελλάδα

Την ώρα που οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις προωθούν την αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης, στις Ηνωμένες Πολιτείες καταγράφεται έντονη άνοδος στον αριθμό των εργαζομένων άνω των 75 ετών, καθιστώντας τους την ταχύτερα αυξανόμενη ηλικιακή ομάδα στο εργατικό δυναμικό. Σύμφωνα με το Pew Research Center, σχεδόν 1 στους 10 πολίτες άνω των 75 συνεχίζει να εργάζεται – ποσοστό αυξημένο από το 4% που καταγραφόταν το 1987. Για την ηλικιακή ομάδα 65+, το ποσοστό αγγίζει πλέον το 20%, δηλαδή περίπου 11 εκατομμύρια άνθρωποι.

Αντίστοιχα, όπως αποκαλύπτει πρόσφατη έρευνα του Newsweek, πάνω από το 50% των Αμερικανών σε ηλικία συνταξιοδότησης θεωρούν δεδομένο ότι θα εργάζονται… μέχρι να πεθάνουν.

Οι περιπτώσεις 80χρονων και 90χρονων που συνεχίζουν να εργάζονται για να επιβιώσουν, δεν αποτελούν πια μεμονωμένα περιστατικά, αλλά στοιχείο της καθημερινής ειδησεογραφίας.

Το Business Insider έχει καταγράψει μια σειρά από τέτοιες μαρτυρίες τους τελευταίους μήνες, παρουσιάζοντας περισσότερες από 90 συνεντεύξεις με εργαζόμενους άνω των 80 ετών και ειδικούς σε θέματα ενεργούς γήρανσης.

Ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα τίτλων:
– «Είμαι 84 και οδηγώ για την Uber για να πληρώσω τους λογαριασμούς μου»
– «Είμαι 90 ετών και ακόμα δουλεύω, γιατί η σύνταξη δεν φτάνει»
– «Είμαι 88, εργάζομαι και ζω με τη θετή μου κόρη. Έχασα όλες μου τις αποταμιεύσεις, αλλά αισθάνομαι πλήρης»

Πρόκειται για ιστορίες ανθρώπων που δεν είναι απλώς ηλικιωμένοι, αλλά υπερήλικες εργαζόμενοι.

Στη δουλειά μετά τα 80
Τελευταία προσθήκη στις σχετικές αφηγήσεις αποτελεί η περίπτωση της 81χρονης Λύντια και του 91χρονου συζύγου της Μπιλ. Με τις χαμηλές τους συντάξεις να μην καλύπτουν βασικές ανάγκες όπως ενοίκιο, δόσεις, λογαριασμούς και ιατρική περίθαλψη, αποφάσισαν πως τουλάχιστον ένας από τους δύο πρέπει να εργαστεί.

Η νεότερη, η Λύντια, εργάζεται part-time από το 2022 σε πολυκατάστημα οικιακών ειδών, παρά τα σοβαρά προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζει. Η καθημερινότητά της περιλαμβάνει καθαρισμό συσκευών, ανεφοδιασμό ραφιών και εξυπηρέτηση πελατών. Εάν χάσει αυτή τη δουλειά, το ζευγάρι κινδυνεύει με έξωση.

Ο Μπιλ, ανήμπορος να εργαστεί, δηλώνει πως νιώθει βαθιά ενοχή που δεν μπορεί να συμβάλει.

Συνολικά, οι εργαζόμενοι άνω των 80 ετών αντιστοιχούν σήμερα στο 4,2% του εργατικού δυναμικού των ΗΠΑ – δηλαδή πάνω από μισό εκατομμύριο άτομα.

Πολλοί εξ αυτών είδαν τις αποταμιεύσεις τους να εξανεμίζονται στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και στην κατάρρευση της στεγαστικής αγοράς. Άλλοι έχουν βυθιστεί στα χρέη, κυρίως λόγω του υψηλού κόστους περίθαλψης – σε μια χώρα όπου ακόμη και ένα απλό κάταγμα μπορεί να φέρει οικονομική καταστροφή.

Το παρόν των ΗΠΑ, το πιθανό μέλλον της Ευρώπης;
Όσοι υπερήλικες μίλησαν στο Business Insider, εντοπίζουν ως βασική αιτία της παραμονής τους στην αγορά εργασίας το υψηλό κόστος ζωής και την απουσία επαρκών αποταμιεύσεων. Πολλοί αναγκάζονται να εργάζονται παρά τα προβλήματα υγείας, και συνήθως απασχολούνται με ελάχιστο μισθό.

Παρά τις δυσκολίες, οι ιστορίες τους συχνά προβάλλονται ως παραδείγματα θέλησης και επιμονής, αποφεύγοντας τη συζήτηση για την αποτυχία του κοινωνικού κράτους της ισχυρότερης οικονομίας του κόσμου να διασφαλίσει αξιοπρεπείς συνθήκες για την τρίτη ηλικία.

Τα ρεπορτάζ αυτά φαντάζουν ως πρόγευση του τι μπορεί να επακολουθήσει στην Ευρώπη, όπου η γήρανση του πληθυσμού και οι πιέσεις στα ασφαλιστικά συστήματα οδηγούν πολλές κυβερνήσεις να εξετάζουν ή να εφαρμόζουν αυξήσεις στα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης.

Για τους εργαζόμενους σε χειρωνακτικές, χαμηλόμισθες και συχνά επισφαλείς θέσεις, μια τέτοια προοπτική ισοδυναμεί με παράταση της φθοράς, αυξημένο κίνδυνο εργατικών ατυχημάτων και υποβάθμιση της υγείας.

Τι ισχύει στην Ελλάδα
Η συζήτηση για την αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης έχει επανέλθει και στην Ελλάδα, με ορίζοντα το 2027. Ο ασφαλιστικός νόμος Ν. 3863/2010 προβλέπει ότι το όριο συνταξιοδότησης θα συνδέεται με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής μετά τα 65 έτη.

Υπενθυμίζεται ότι τα ισχύοντα όρια είναι τα 62 έτη με 40 χρόνια ασφάλισης και τα 67 έτη με τουλάχιστον 15 χρόνια εργασίας – από τα 60 και 65 αντίστοιχα, που ίσχυαν παλαιότερα. Η επιβράδυνση της αύξησης του προσδόκιμου ζωής λόγω της πανδημίας έχει λειτουργήσει προσωρινά ως φρένο στην άνοδο των ορίων, ωστόσο το 2026 προβλέπεται νέα αξιολόγηση βάσει δημογραφικών δεδομένων και των προβλέψεων του σχετικού αλγόριθμου.

Η παράταση του εργασιακού βίου, ωστόσο, δεν επηρεάζει όλους το ίδιο. Για παράδειγμα, για εργολαβικούς υπαλλήλους καθαριότητας ή διανομείς, η εργασία μετά τα 62 ή 67 ισοδυναμεί με επιβάρυνση της υγείας και μεγαλύτερο κίνδυνο επαγγελματικών ασθενειών ή ατυχημάτων.

Η συζήτηση για εργασία μετά τα 70
Το ενδεχόμενο αύξησης του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης στα 70 ή και παραπάνω έτη, δεν είναι πλέον θεωρητικό. Στη Βρετανία, η κυβέρνηση του Κιρ Στάρμερ εξετάζει το σενάριο συνταξιοδότησης στα 74, λόγω πίεσης στο ασφαλιστικό σύστημα.

Στη Γερμανία, η υπουργός Οικονομικών Κατερίνα Ράιχε έχει προτείνει την παράταση του εργασιακού βίου έως τα 70, προκαλώντας αντιδράσεις ακόμη και από συμμάχους της.

Στη Γαλλία, παρά τις εκτεταμένες κινητοποιήσεις για την αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης από τα 62 στα 64 έτη, έχει ήδη τεθεί επί τάπητος πρόταση για περαιτέρω αύξηση στα 66,5 έτη.

Τέλος, στη Δανία έχει θεσπιστεί η σταδιακή αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης στα 70 έως το 2040.

Αγορά Εργασίας & Α.Ι.

Σε μια ενδιαφέρουσα ανάλυση τώρα …. Μια πρόσφατη μελέτη της αμερικανικής δεξαμενής σκέψης Economic Innovation Group (EIG) για τον αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης (AI) στην αγορά εργασίας συνιστά ψυχραιμία. Παρά το γεγονός ότι σε ορισμένους κλάδους παρατηρείται κάμψη στις προσλήψεις, η αιτία δεν φαίνεται να είναι η AI, αλλά κυρίως η οικονομική αβεβαιότητα που προκαλεί ο παγκόσμιος «πόλεμος των δασμών». Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, η τεχνολογία διαδραματίζει δευτερεύοντα ρόλο στην απώλεια θέσεων εργασίας.

Ένα ενδιαφέρον εύρημα της έρευνας είναι ότι οι εργαζόμενοι των οποίων τα καθήκοντα περιλαμβάνουν εργασίες που μπορούν να εκτελεστούν από AI έχουν μικρότερη πιθανότητα να χάσουν τη δουλειά τους ή να αποχωρήσουν από την αγορά εργασίας, σε σύγκριση με όσους ασκούν επαγγέλματα με μικρότερη «έκθεση» στην τεχνολογία.

Σύμφωνα με τον διευθυντή έρευνας της EIG, Νέιθαν Γκόλντσλαγκ, τα μέχρι στιγμής δεδομένα δεν αποδεικνύουν σύνδεση των πρόσφατων τάσεων στην απασχόληση με την AI. Η μελέτη συνέκρινε ποικίλους δείκτες και κατέληξε ότι δεν υπάρχει καμία στατιστικά σημαντική επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης στην αγορά εργασίας. Παρόμοια αποτελέσματα καταγράφει και η έρευνα του Yale Budget Lab, σύμφωνα με την επικεφαλής του, Μάρθα Γκίμπελ, η οποία υπογραμμίζει ότι ακόμη και μεταξύ νέων πτυχιούχων —ομάδα που θεωρείται ευάλωτη στην αυτοματοποίηση— δεν εντοπίζονται σαφή στοιχεία απώλειας θέσεων εργασίας λόγω AI.

Η ανάλυση της EIG, βασισμένη σε αμερικανικά στοιχεία έως τον Μάιο, δείχνει ότι τα ποσοστά ανεργίας αυξάνονται σταδιακά για νέους εργαζόμενους και πρόσφατους αποφοίτους, ανεξαρτήτως έκθεσης στην τεχνητή νοημοσύνη. Ωστόσο, άλλες έρευνες, όπως της Revelio Labs, υποδεικνύουν ότι οι θέσεις «εισαγωγικού επιπέδου» σε τομείς με υψηλή έκθεση στην AI μειώνονται πιο γρήγορα από ό,τι σε λιγότερο εκτεθειμένους κλάδους.

Ο Μπάρατ Τσάνταρ, οικονομολόγος του Stanford Digital Economy Lab, εκτιμά ότι είναι ακόμη νωρίς για να διαπιστωθεί εκτεταμένη απώλεια θέσεων λόγω AI, αλλά προειδοποιεί ότι οι διαθέσιμες βάσεις δεδομένων δεν παρέχουν επαρκή λεπτομέρεια για συγκεκριμένες ομάδες, όπως οι εργαζόμενοι 22–25 ετών σε επαγγέλματα υψηλής έκθεσης.

Το ερώτημα για το αν πρέπει να μας ανησυχούν οι απολύσεις σε τεχνολογικούς κολοσσούς, όπως η Microsoft, που ταυτόχρονα ενσωματώνουν την AI στις λειτουργίες τους, μένει ανοιχτό. Ο συντονιστής της EIG επισημαίνει ότι τα δεδομένα της έρευνας λειτουργούν ως «δείκτες προς παρακολούθηση» και ότι η απουσία σημερινής επίδρασης δεν σημαίνει πως αυτή δεν θα εμφανιστεί στο μέλλον. Ορισμένες εταιρείες που μειώνουν προσωπικό χάρη στην AI μπορεί να αποτελούν είτε μεμονωμένες περιπτώσεις είτε προπομπούς ευρύτερων τάσεων.

Όπως παρατηρεί η ερευνήτρια του Γέιλ, η σημερινή αναταραχή στην οικονομία δεν οφείλεται αποκλειστικά στην τεχνητή νοημοσύνη. Με λίγα λόγια, αν προκύψουν απολύσεις, η αιτία πιθανότατα θα βρίσκεται περισσότερο στις οικονομικές συνθήκες παρά στα «ρομποτάκια».