00:01 - 24/07/25

Παραγωγικότητα

Θα ξεκινήσουμε με ένα ενδιαφέρον άρθρο του Αλέξανδρου Κλώσσα στον Ο.Τ., το οποίο μας ξύπνησε μνήμες και από την ελληνική κρίση …. Η απόφαση της γαλλικής κυβέρνησης να καταργήσει δύο αργίες με στόχο την ενίσχυση της ανάπτυξης επαναφέρει στο τραπέζι ένα ερώτημα που απλώνεται διαχρονικά πάνω από τις ευρωπαϊκές οικονομίες. Μπορεί η αύξηση του χρόνου εργασίας να λειτουργήσει ως μοχλός οικονομικής ανάκαμψης;

Ο Γάλλος Πρωθυπουργός Φρανσουά Μπαϊρού, με αφορμή τις «πολλαπλές κρίσεις» που δοκιμάζουν τη χώρα,  από τα ελλείμματα και το δημόσιο χρέος έως την αποβιομηχάνιση και την υποχώρηση της ανταγωνιστικότητας, κατέληξε στη διαπίστωση πως «οι Γάλλοι δεν εργάζονται αρκετά». Η επιλογή να καταργηθούν η δεύτερη μέρα του Πάσχα και μία ακόμη αργία (πιθανότατα η Ημέρα Νίκης κατά του Ναζισμού) έχει ήδη προκαλέσει πολιτική ένταση. Πολύ περισσότερο όμως έχει επαναφέρει στην επικαιρότητα τη συζήτηση εάν η οικονομία κερδίζει πραγματικά όταν αφαιρούνται ημέρες ανάπαυσης;

Η ιδέα δεν είναι ούτε καινούργια, ούτε αθώα

Το επιχείρημα της αύξησης των ημερών εργασίας ως μέτρο ανάταξης της οικονομίας επανέρχεται περιοδικά όταν οικονομίες εισέρχονται σε περιβάλλον ύφεσης ή έντονης δημοσιονομικής πίεσης. Στη Γαλλία, η σχετική συζήτηση έχει ιστορικό βάθος. Το  2004, μετά τον καύσωνα του 2003 που στοίχισε τη ζωή σε 15.000 ηλικιωμένους, η κυβέρνηση είχε καθιερώσει την “Ημέρα Αλληλεγγύης”, μια «εργάσιμη» αργία, όπου οι μισθοί και οι κρατήσεις  κατευθύνονταν στα ασφαλιστικά ταμεία. Ωστόσο, ακόμα και αυτή η έμμεση κατάργηση αργίας είχε αποδώσει μόλις 2 δισ. ευρώ ετησίως, δηλαδή μόλις  το 0,08% του ΑΕΠ.

Η εμπειρία δεν είναι μόνο γαλλική. Η Γερμανία το 1995 κατάργησε ως αργία  την Ημέρα Μετάληψης για να ενισχύσει τα ασφαλιστικά ταμεία. Το αποτέλεσμα ήταν οριακά θετικό, αλλά τελικά παροδικό. Στην  Ιαπωνία, η μείωση των αργιών θεωρείται αναπτυξιακό λάθος. Οι υπερβολικές ώρες εργασίας συσχετίστηκαν με μείωση παραγωγικότητας και αύξηση των ψυχοσωματικών παθήσεων.

Στην Μεγάλη Βρετανία από τη δεκαετία του 2010, εισήχθησαν ευέλικτες μορφές εργασίας και αυξήθηκε το ποσοστό μερικής απασχόλησης, με στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας. Τα εργατικά σωματεία κατήγγειλαν ότι μεγάλο μέρος των «ευέλικτων» εργαζομένων κατέληγε να εργάζεται περισσότερες ώρες απλήρωτες, χωρίς αύξηση μισθών ή απόδοσης. Στην πραγματικότητα το αποτέλεσμα ήταν η παραγωγικότητα ανά ώρα παραμείνει στάσιμη και μάλιστα στα χαμηλότερα επίπεδα από το 2008, ενώ το, μάλλον παράδοξο, σχέδιο αύξησης της παραγωγικότητας έγινε αντικείμενο εθνικού διαλόγου.

Η Ελλάδα των μνημονίων

Η ελληνική εμπειρία της μνημονιακής δεκαετίας, πιθανόν να αποτελεί το ισχυρότερο επιχείρημα απέναντι στην τεχνοκρατική εμμονή για περισσότερη δουλειά που θα φέρει μεγαλύτερη ανάπτυξη. Στην Ελλάδα δεν κόπηκαν αργίες, αλλά ανατράπηκε βίαια το πλαίσιο εργασιακών δικαιωμάτων με μείωση κατώτατου μισθού, απορρύθμιση συλλογικών συμβάσεων, αύξηση εργασιακής ευελιξίας, παράταση απλήρωτης μαθητείας κ.α

Το αποτέλεσμα; Με βάση στοιχεία του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, η μείωση του μοναδιαίου κόστους εργασίας κατά 20% μεταξύ 2010 και 2017 δεν συνοδεύτηκε από αντίστοιχη αύξηση επενδύσεων ή παραγωγικότητας. Το ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 25%, ενώ η ανεργία εκτινάχθηκε στο 27%. Οι αμοιβές μειώθηκαν, αλλά η «ευκολότερη εργασία» δεν έφερε περισσότερη δουλειά. Η McKinsey σε σχετική της έκθεση το 2012 είχε προβλέψει ανάπτυξη 2% ετησίως μετά τις μεταρρυθμίσεις. Η πραγματικότητα τη διέψευσε.

Ενδεικτική είναι η αναφορά του καθηγητής Οικονομικών Εργασίας στο Πάντειο, Σάββα Ρομπόλη, ο οποίος τονίζει ότι : «Οι περικοπές εργασιακών δικαιωμάτων χωρίς ταυτόχρονη στρατηγική για την καινοτομία, την εκπαίδευση και τις υποδομές, απλώς ανακυκλώνουν τη στασιμότητα.»

Παραγωγικότητα vs Χρόνος

Ο ΟΟΣΑ έχει επισημάνει πως ο αριθμός των εργάσιμων ημερών από μόνος του δεν λέει πολλά για την παραγωγικότητα ή την ανάπτυξη. Οι Έλληνες και οι Πολωνοί κατατάσσονται σταθερά ανάμεσα σε αυτούς που εργάζονται περισσότερες ώρες. Την ίδια ώρα όμως η παραγωγικότητα ανα ώρα είναι κάτω. Αντίθετα, η Δανία, με λιγότερες ώρες εργασίας, παράγει περισσότερο κατά μονάδα χρόνου.

Η οικονομική σκέψη των τελευταίων δεκαετιών έχει μετατοπιστεί από την «περισσότερη εργασία» στην «ποιοτικότερη εργασία, δηλαδή στην ενσωμάτωση τεχνολογίας, γνώσης και κεφαλαίου». Ακόμα και στην περίπτωση της Γαλλίας, το ανεξάρτητο Institut Montaigne εκτίμησε ότι η πλήρης κατάργηση δύο αργιών μπορεί να προσθέσει το πολύ 0,1% στο ΑΕΠ, επίδραση ασήμαντη μπροστά στο διαρθρωτικό έλλειμμα του 5,5% που αντιμετωπίζει η χώρα.

Πολιτική ή οικονομία;

Στην πραγματικότητα η αντιπαράθεση δεν είναι οικονομική, αλλά πολιτική ή ιδεολογική. Η κατάργηση αργιών λειτουργεί συχνά ως «σήμα αποφασιστικότητας» προς τις αγορές ή τους εταίρους. Όπως στην περίπτωση της Ελλάδας, τα πιο ορατά μέτρα συχνά υιοθετήθηκαν όχι για την αποτελεσματικότητά τους, αλλά για το μήνυμα που θα έστελναν. Αυτό, όμως δεν τα καθιστούσαν αυτοδικαίως αναπτυξιακά.

Αγορά Ακινήτων 

Σε ένα θέμα τώρα που βρήκαμε πολύ ενδιαφέρον. Περίπου 20.000 διαμερίσματα εκτιμάται ότι θα διατεθούν προς μακροχρόνια μίσθωση στην Αττική μέσα στα επόμενα δύο έως τρία χρόνια. Όπως αναφέρουν πηγές της αγοράς στο Capital.gr, τον τελευταίο χρόνο έχουν αγοραστεί εκατοντάδες αυτοτελή κτίρια, ισόγεια καταστήματα και επαγγελματικοί χώροι από εγχώριους και ξένους ιδιώτες επενδυτές, αλλά και family offices, με σκοπό να μετατραπούν σε κατοικίες και να πωληθούν ως επενδυτικά ακίνητα σε πολίτες τρίτων χωρών.

Τα ακίνητα αυτής της κατηγορίας επωφελούνται από τη νέα ρύθμιση που αφορά την Golden Visa. Σύμφωνα με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο, όταν ο επενδυτής αγοράζει κατοικία προερχόμενη από αλλαγή χρήσης, το κατώτατο όριο επένδυσης δεν ανέρχεται στα 800.000 ευρώ – όπως ισχύει για την υπόλοιπη Αττική – αλλά παραμένει στις 250.000 ευρώ, όπως ήταν παλαιότερα. Βασική προϋπόθεση είναι το ακίνητο να διατίθεται αποκλειστικά για μακροχρόνια μίσθωση, καθώς απαγορεύεται η αξιοποίησή του σε πλατφόρμες βραχυχρόνιας ενοικίασης.

Όπως επισημαίνει ο κ. Κοσμάς Θεοδωρίδης, Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Μεσιτικών Συλλόγων και Γενικός Γραμματέας του Συλλόγου Μεσιτών Αθηνών-Αττικής, «υπολογίζεται ότι σήμερα στην Αττική βρίσκονται σε φάση κατασκευής 10.000 έως 20.000 διαμερίσματα που προέρχονται από μετατροπή επαγγελματικών χώρων. Από τη στιγμή που ψηφίστηκε η σχετική διάταξη, τον Απρίλιο του περασμένου έτους, πολλοί επενδυτές έσπευσαν να αποκτήσουν παλιούς βιοτεχνικούς χώρους, ξεχασμένα ισόγεια καταστήματα και μικρά κτίρια γραφείων σε περιοχές όπως η Καλλιθέα, η Κυψέλη, η Νέα Ιωνία και ο Πειραιάς, ώστε να τα μετατρέψουν σε πολυκατοικίες κατοικιών».

Σύμφωνα με τον ίδιο, ισόγεια καταστήματα στο κέντρο της Αθήνας που μέχρι πρότινος κόστιζαν μόλις 10.000 – 20.000 ευρώ, πλέον πωλούνται 60.000 – 70.000 ευρώ. Οι επενδυτές προσδοκούν να αποκομίσουν έσοδα από ενοίκια της τάξης των 500 – 600 ευρώ τον μήνα, δηλαδή περίπου 8.500 ευρώ ετησίως, που αντιστοιχούν σε απόδοση περίπου 3% με βάση μια συνολική επένδυση 250.000 ευρώ.

Οι κύριοι αγοραστές αυτών των ακινήτων προέρχονται από την Τουρκία και αραβικές χώρες, ενώ συμμετέχουν και ελληνικές εταιρείες ανάπτυξης ακινήτων, Ισραηλινοί επενδυτές και family offices. Η στρατηγική αυτή αναμένεται να ενισχύσει σημαντικά το διαθέσιμο απόθεμα κατοικιών προς ενοικίαση, διατηρώντας παράλληλα τα ενοίκια σε σχετικά προσιτά επίπεδα.

Ωστόσο, μέχρι σήμερα, η εφαρμογή της διάταξης καθυστερεί, καθώς δεν έχει εκδοθεί η απαιτούμενη Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) και η σχετική εγκύκλιος. Η ΚΥΑ θα πρέπει να διευκρινίσει ασάφειες του πλαισίου και να επιβεβαιώσει επισήμως την ισχύ του νόμου, ώστε όσοι αποκτούν κατοικίες μέσω αλλαγής χρήσης να μπορούν να αιτηθούν και να λάβουν την άδεια διαμονής. Προς το παρόν, κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό, με την ευθύνη να βαραίνει από κοινού το Υπουργείο Οικονομίας και το Υπουργείο Μετανάστευσης.

Ευρωπαϊκή Αγορά Εργασίας

Η ING διαπιστώνει ότι οι αγορές εργασίας στον ευρωπαϊκό Βορρά και τον Νότο ακολουθούν διαφορετική πορεία. Παρά τη γενικότερη ανθεκτικότητα της αγοράς εργασίας σε ολόκληρη την Ευρωζώνη τα προηγούμενα χρόνια οικονομικής αδυναμίας και αβεβαιότητας, από το 2023 και μετά οι χώρες του Νότου ξεχωρίζουν, σημειώνοντας σημαντική μείωση της ανεργίας, ενώ στον Βορρά παρατηρείται άνοδος. Μάλιστα, η Ελλάδα και η Ισπανία παρουσιάζουν τον πιο ισορροπημένο συνδυασμό δυναμικής δημιουργίας θέσεων εργασίας και αύξησης της παραγωγικότητας. «Πριν από δέκα χρόνια, μετά την ευρωπαϊκή κρίση, ελπίζαμε σε εξελίξεις όπως αυτές», σχολιάζουν οι αναλυτές της ING, τονίζοντας ότι η σύγκλιση διευκολύνει τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τα στοιχεία του οίκου δείχνουν έντονη απόκλιση στα ποσοστά ανεργίας μεταξύ Βορρά και Νότου. Ισπανία, Ελλάδα, Πορτογαλία και Ιταλία κατέγραψαν αισθητή πτώση της ανεργίας (κατά 0,8 έως 2,6 ποσοστιαίες μονάδες από τις αρχές του 2023), ενώ Γερμανία, Ολλανδία, Βέλγιο και Αυστρία σημείωσαν απότομη αύξηση (έως 0,8 ποσοστιαίες μονάδες στο Βέλγιο).

Παρόμοια είναι η εικόνα και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Οι χώρες της νότιας Ευρωζώνης συνεχίζουν τα τελευταία δύο χρόνια να καταγράφουν σταθερή ενίσχυση της απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα, ενώ στον Βορρά οι ρυθμοί έχουν επιβραδυνθεί. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, η μεταποίηση παρουσιάζει σημαντική μείωση της απασχόλησης, με αντίστοιχη πτώση και στις κατασκευές και στις επαγγελματικές υπηρεσίες.

Στον Βορρά, η κύρια θετική συμβολή στην απασχόληση προέρχεται από τον (ημι-)δημόσιο τομέα, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι επιχειρήσεις έχουν ήδη αρχίσει να περιορίζουν το προσωπικό τους, υπό το βάρος των υψηλών μισθολογικών αυξήσεων και της ασθενούς οικονομικής δραστηριότητας. Η ING εκτιμά ότι αυτές οι τάσεις θα συνεχιστούν τους επόμενους μήνες. 

Αιτίες της εργασιακής σύγκλισης

Η ING επισημαίνει ότι η διαφορά στην απασχόληση μεταξύ Βορρά και Νότου οφείλεται κυρίως στις διαφορετικές οικονομικές δυναμικές. Η Νότια Ευρώπη εμφάνισε ισχυρότερη ανάπτυξη τα τελευταία δύο χρόνια, λόγω της ενίσχυσης από το Ταμείο Ανάκαμψης, της άνθησης των υπηρεσιών –ιδίως του τουρισμού μετά την πανδημία– και της μικρότερης εξάρτησής της από τη βιομηχανία, κάτι που πλέον αποτυπώνεται και στην αγορά εργασίας.

Επιπλέον, η διαρθρωτική αδυναμία της μεταποίησης πλήττει περισσότερο τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης σε σχέση με τις νότιες. Η ING αναφέρει επίσης ότι ο αυτοματισμός και η τεχνητή νοημοσύνη ίσως αποτελούν ακόμη έναν παράγοντα που εντείνει την απόκλιση στις αγορές εργασίας.

Σε κάθε περίπτωση, τονίζει ο οίκος, η Ευρωζώνη βιώνει επιτέλους την πολυαναμενόμενη σύγκλιση: τα υψηλά ποσοστά ανεργίας του Νότου υποχωρούν, ενώ τα χαμηλά ποσοστά του Βορρά ανεβαίνουν. Η σύγκλιση αυτή κρίνεται θετική, καθώς μέχρι στιγμής η μείωση της ανεργίας στον Νότο είναι ταχύτερη από την αύξηση στον Βορρά.

Ωστόσο, ακόμη και μεταξύ των χωρών του Νότου δεν υπάρχει ενιαία εικόνα. Όπως σημειώνει η ING, Ισπανία και Ελλάδα ξεχωρίζουν, καταγράφοντας ισχυρή αύξηση των θέσεων εργασίας που συνοδεύεται από άνοδο της παραγωγικότητας. Πρόκειται για την πιο υγιή εξέλιξη, καθώς ενισχύει βραχυπρόθεσμα την εγχώρια ζήτηση και ταυτόχρονα συμβάλλει στη μακροπρόθεσμη βελτίωση της αποδοτικότητας της οικονομίας.