00:01 - 30/04/25

Υπογεννητικότητα – Δημογραφικό

Η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με μία από τις σοβαρότερες δημογραφικές προκλήσεις της σύγχρονης ιστορίας της. Παρά τις προσπάθειες με την εφαρμογή επιδοματικών πολιτικών, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι αυτές από μόνες τους δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση της υπογεννητικότητας. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το Δημογραφικό (ΕΣΔΔ), που αναμένεται να κατατεθεί στη Βουλή εντός Μαΐου, στοχεύει σε μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση, αλλά οι καθυστερήσεις και οι περιορισμοί του προκαλούν έντονο προβληματισμό.

Οκτώ μήνες στα συρτάρια ένα σχέδιο 20 δισ. ευρώ

Το ΕΣΔΔ παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Υπουργικό Συμβούλιο τον Σεπτέμβριο του 2024, από την τότε υπουργό Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, Σοφία Ζαχαράκη. Παρά το γεγονός ότι είχε χαρακτηριστεί ως αποτέλεσμα ευρείας διαβούλευσης —με τη συμμετοχή υπουργείων, τοπικής αυτοδιοίκησης, φορέων και πολιτών— παρέμεινε ανενεργό για μήνες. Με το κόστος του να εκτιμάται στα 20 δισ. ευρώ σε ορίζοντα δεκαετίας, το σχέδιο καλύπτει πέντε βασικούς άξονες παρέμβασης: ενίσχυση γεννήσεων, στήριξη οικογένειας, προώθηση της απασχόλησης, διαχείριση της γήρανσης και ενίσχυση της τοπικής ανάπτυξης μέσω καινοτομίας.

Η υλοποίηση του Σχεδίου πέρασε πλέον στα χέρια της νέας υπουργού Δόμνας Μιχαηλίδου, η οποία καλείται να επιταχύνει τις διαδικασίες και να φέρει το πολυαναμενόμενο νομοσχέδιο στη Βουλή.

Η πραγματικότητα των αριθμών: Τα επιδόματα δεν απέδωσαν

Παρά τη θέσπιση και ενίσχυση μέτρων όπως το επίδομα γέννησης, η Ελλάδα συνεχίζει να καταγράφει ρεκόρ μείωσης γεννήσεων. Σε απόλυτα νούμερα αλλά και σε ποσοστά, ο ρυθμός υποχώρησης είναι σημαντικά υψηλότερος από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Το πρόβλημα επιδεινώνεται από την αναιμική συμμετοχή κρίσιμων ηλικιακών ομάδων, όπως οι 30-40 ετών, στο εργατικό δυναμικό. Έρευνα του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) αναδεικνύει ότι οι σημερινοί 30ρηδες, που μεγάλωσαν εν μέσω της οικονομικής κρίσης, αναγκάστηκαν σε μεγάλο βαθμό να αναζητήσουν καλύτερες συνθήκες ζωής στο εξωτερικό.

Αυτό σημαίνει ότι η πιο παραγωγική γενιά για την αναπαραγωγή του πληθυσμού και την ανάπτυξη της χώρας έχει υποστεί σοβαρή αφαίμαξη, και ότι οι οικονομικές δυσκολίες, η αβεβαιότητα και η έλλειψη στήριξης στην εργασία και την οικογένεια λειτουργούν αποτρεπτικά στη δημιουργία νέων οικογενειών.

Το συμπέρασμα του ΚΕΦΙΜ: Οι υποδομές είναι πιο κρίσιμες από τα επιδόματα

Πρόσφατη έρευνα του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦΙΜ) προσφέρει ένα ισχυρό επιχείρημα υπέρ της ανάγκης για διαφορετική στρατηγική. Σύμφωνα με το Πάνελ Οικονομολόγων του ΚΕΦΙΜ, όπου συμμετείχαν 19 διακεκριμένοι οικονομολόγοι από την Ελλάδα και το εξωτερικό, η συντριπτική πλειοψηφία θεωρεί ότι τα επιδόματα από μόνα τους δεν επαρκούν για την ανάσχεση της υπογεννητικότητας.

Σε κλίμακα από το 0 (απόλυτη διαφωνία) έως το 5 (απόλυτη συμφωνία), το 95% των συμμετεχόντων κινήθηκε στα δύο υψηλότερα επίπεδα συμφωνίας με την άποψη ότι η εστίαση πρέπει να στραφεί στις υποδομές και στις πολιτικές στήριξης της οικογένειας: ανάπτυξη βρεφονηπιακών και παιδικών σταθμών, δυνατότητα ευέλικτης εργασίας και προγράμματα υποστήριξης στο σπίτι.

Το 63% δήλωσε ότι συμφωνεί απόλυτα με αυτή την προσέγγιση, ενώ το 32% συμφώνησε πολύ.

Οι διαφοροποιήσεις και οι προτάσεις για μικτό μοντέλο

Παρότι η γενική κατεύθυνση ήταν σαφής, κάποιες διαφοροποιήσεις καταγράφηκαν. Ο καθηγητής Στέλιος Περράκης από το Concordia University επισήμανε ότι για φτωχότερες οικογένειες, η άμεση ενίσχυση του εισοδήματος παραμένει κρίσιμη, καθώς η έλλειψη οικονομικής ασφάλειας είναι αποτρεπτικός παράγοντας για την τεκνοποίηση.

Από την άλλη, ο καθηγητής Γιώργος Πάνας από το Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης τάχθηκε υπέρ ενός «μικτού μοντέλου». Όπως υποστήριξε, ο συνδυασμός ενός στοχευμένου επιδόματος γέννησης για τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού, μαζί με την παράλληλη ανάπτυξη υποδομών όπως παιδικοί σταθμοί και δυνατότητες ευέλικτης εργασίας, μπορεί να αποδειχθεί η πιο αποτελεσματική στρατηγική.

Η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας: Ζήτημα κλειδί

Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε επίσης στην αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας. Η Μιράντα Ξαφά, μέλος του ΚΕΦΙΜ, υπογράμμισε ότι η ενδυνάμωση της γυναικείας εργασιακής παρουσίας αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για την άμβλυνση των αρνητικών συνεπειών της δημογραφικής γήρανσης στην οικονομία.

Προκειμένου να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, είναι αναγκαία η δημιουργία επαρκών βρεφονηπιακών σταθμών και η θεσμοθέτηση ευέλικτων μορφών εργασίας, ώστε οι γυναίκες να μπορούν να συνδυάζουν εργασία και οικογένεια χωρίς ανυπέρβλητα εμπόδια.

Ένα νέο πλαίσιο πολιτικής για το μέλλον

Τα συμπεράσματα είναι σαφή: Η αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος απαιτεί μια πολυεπίπεδη και στοχευμένη στρατηγική. Τα επιδόματα, αν και σημαντικά ως προσωρινή υποστήριξη, δεν αρκούν. Χρειάζονται διαρθρωτικές αλλαγές στις υποδομές, στην αγορά εργασίας και στις πολιτικές στήριξης της οικογένειας, ώστε να δημιουργηθεί ένα σταθερό και ευνοϊκό περιβάλλον για τις νέες γενιές.

Το στοίχημα πλέον για την ελληνική πολιτεία είναι να περάσει από τις ευχές και τα σχέδια στη δράση, προτού οι δημογραφικές τάσεις καταστούν μη αναστρέψιμες.

Ακίνητα

Από την τελευταία ειδησεογραφία και την αγορά ακινήτων με την οποία τόσο πολύ ασχολούμαστε:

Σε τροχιά ήπιας επιβράδυνσης από τα διψήφια ποσοστά αυξήσεων των τιμών αναμένεται να βρεθεί κατά τη διάρκεια του 2025 η ελληνική αγορά κατοικίας. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της EBA (European Banking Authority), ενός ανεξάρτητου φορέα εποπτείας της υγείας του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος, το 2025 οι τιμές πώλησης κατοικιών πανελλαδικά αναμένεται να αυξηθούν κατά 4,4%.

Όπως σημειώνει ρεπορτάζ της Καθημερινής, εφόσον επιβεβαιωθεί η πρόβλεψη αυτή, θα πρόκειται για μια σημαντική αποκλιμάκωση του ετήσιου ρυθμού ανόδου κατά σχεδόν 50% έναντι του 2024, όταν με βάση τα στοιχεία των δεικτών της ΤΤΕ η αύξηση διαμορφώθηκε σε 8,7% κατά μέσον όρο.

Μάλιστα, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΒΑ, συνολικά την τριετία 2025-2027 η μέση ετήσια αύξηση δεν θα ξεπεράσει το 3,4%, δηλαδή λίγο πάνω από τον πληθωρισμό, σε μια περαιτέρω ένδειξη σταθεροποίησης των τιμών πώλησης κατοικιών, μετά την αλματώδη ανάπτυξη της περιόδου 20222024. Ειδικότερα, το 2023 οι τιμές αυξήθηκαν κατά 13,9% και πέρυσι κατά 8,7%, ενώ το 2022 είχαν αυξηθεί κατά 11,1%, με αποτέλεσμα ο μέσος ετήσιος ρυθμός τής εν λόγω τριετίας να διαμορφωθεί σε 11,2%. Εφόσον λοιπόν επιβεβαιωθεί το σενάριο για μέση αύξηση 3,4% τα επόμενα τρία χρόνια, θα πρόκειται για μια σαφή και υγιή αποκλιμάκωση της πορείας της αγοράς από πλευράς αξιών και ένα δείγμα ότι η υφιστάμενη οικονομική κατάσταση και αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών δεν μπορεί πλέον να υποστηρίξει περαιτέρω αυξήσεις. Αλλωστε, όπως τονίζουν και επαγγελματίες της αγοράς, αν δεν υπήρχε η διευκόλυνση που παρέχει το πρόγραμμα «Σπίτι μου» όσον αφορά την πρόσβαση σε «φθηνό» τραπεζικό δανεισμό, ήδη στην αγορά θα καταγραφόταν υποχώρηση της ζήτησης, που αναπόφευκτα θα οδηγούσε και σε διορθώσεις των ζητούμενων τιμών από τους πωλητές. Ακόμα δηλαδή και με το υφιστάμενο έλλειμμα προσφοράς, η απόκλιση ανάμεσα στις ζητούμενες τιμές και σε εκείνες τις οποίες «αντέχει» η αγορά θα ήταν τέτοια ώστε να μην καταγράφονται πράξεις αγοραπωλησίας.

Ενας ακόμα αρνητικός παράγοντας είναι η μεγάλη έλλειψη κατοικιών, ειδικά στην Αττική και στον Δήμο Θεσσαλονίκης, που να κοστολογούνται έως 200.000-250.000 ευρώ. Αυτή είναι η μέγιστη τιμή που είναι διατεθειμένη να αποδεχθεί η ευρεία μάζα των ενδιαφερόμενων αγοραστών με βάση τις οικονομικές αντοχές τους. Οι διαθέσιμες κατοικίες είναι πολύ χαμηλής ποιότητας και απαιτούν δεκάδες χιλιάδες ευρώ για να ανακαινιστούν και να αναβαθμιστούν, με αποτέλεσμα αρκετοί να αποθαρρύνονται και να βάζουν «πάγο» στην απόκτηση κατοικίας. Εν ολίγοις, τα προσφερόμενα ακίνητα είναι υπερτιμημένα σε σχέση με τις προδιαγραφές τους.

Πάντως, η επιβράδυνση του ρυθμού ανόδου των τιμών είναι εμφανής παρότι το «Σπίτι μου» πρόσφερε την ευκαιρία νέων ανατιμήσεων, ειδικά σε περιοχές όπως το κέντρο της Αθήνας, τα δυτικά και τα ανατολικά προάστια, όπου συγκεντρώνεται μεγαλύτερο απόθεμα επιλέξιμων ακινήτων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΤΤΕ, κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2024 η πανελλαδική αύξηση των τιμών δεν ξεπέρασε το 6,6%, ενώ στις αρχές του έτους άγγιζε το 10,8%. Αντιστοίχως, στην Αττική, κατά τους τελευταίους τρεις μήνες, η ετήσια αύξηση διαμορφώθηκε σε 6,2% και 8,2% συνολικά στο έτος, δηλαδή χαμηλότερα του πανελλαδικού μέσου όρου. Οσον αφορά τα νεόδμητα ακίνητα, η πανελλαδική αύξηση κατά το τέταρτο τρίμηνο ήταν 9,1% και 10,1% συνολικά στο έτος, έναντι 12,9% το 2023. Αισθητά μικρότερη αύξηση κατέγραψαν οι τιμές των μεταχειρισμένων κατοικιών, καθώς η αύξηση κατά το τέταρτο τρίμηνο περιορίστηκε σε μόλις 4,9%, από 7,1% το αμέσως προηγούμενο τρίμηνο και 7,8% συνολικά το 2024, τη στιγμή που το 2023 οι τιμές τους είχαν αυξηθεί με σχεδόν διπλάσιο ρυθμό, 14,5%.

Στην ετήσια έκθεσή της η ΤΤΕ αναφέρει ότι «η αύξηση των τιμών των κατοικιών, με υψηλούς ρυθμούς, τα τελευταία έτη έχει αρνητική επίδραση στην οικονομική προσιτότητα της κατοικίας για τα νοικοκυριά μεσαίων και χαμηλότερων εισοδημάτων. Η ενεργοποίηση του προγράμματος “Σπίτι μου ΙΙ”, αν και εξασφαλίζει πρόσβαση σε κατοικία σε ευάλωτα νοικοκυριά, ενισχύει περαιτέρω τη ζήτηση για παλαιότερα ακίνητα που εμπίπτουν στις προδιαγραφές του προγράμματος. Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση του περιορισμού της επενδυτικής ζήτησης σε συγκεκριμένες θέσεις, μέσω των πιο πρόσφατων αυστηρότερων πλαισίων για τη βραχυχρόνια μίσθωση και την golden visa, στοχεύουν στην απελευθέρωση στεγαστικού αποθέματος για χρήση πρώτης κατοικίας. Ωστόσο, διαχρονικά ζητήματα γραφειοκρατίας στις μεταβιβάσεις και συχνών μεταβολών στο νομοθετικό και φορολογικό πλαίσιο εξακολουθούν να επηρεάζουν την ελκυστικότητα των νέων έργων ανάπτυξης, περιορίζοντας εντέλει την εισροή σύγχρονων ακινήτων στην αγορά».

Αγορά Εργασίας

Είχαμε και την προηγούμενη εβδομάδα μια σχετική έρευνα για την αγορά εργασίας. Ενδιαφέρουσα μια ακόμη έρευνα που δημοσιεύτηκε στα τέλη της προηγούμενης.

Έτοιμοι να αλλάξουν δουλειά δηλώνουν τέσσερις στους 10 Ελληνες, καθώς πάνω από τους μισούς εργαζομένους στη χώρα θεωρούν ότι είναι πια μια καλή περίοδος να βρουν δουλειά, ενώ η πλειονότητα αυτών βιώνει έντονο στρες στο επαγγελματικό τους περιβάλλον. Αυτό προκύπτει από την παγκόσμια δημοσκόπηση της εταιρείας αναλύσεων Gallup, η οποία αποτυπώνει σημαντική επιδείνωση στην ικανοποίηση των Ελλήνων εργαζομένων από τη ζωή τους και από τις επαγγελματικές προοπτικές τους.

Συγκεκριμένα, το 39% των εργαζομένων, με μικρή αύξηση από πέρυσι, δήλωσε ότι είτε ψάχνει ενεργά νέα θέση είτε παρακολουθεί χαλαρά τις ευκαιρίες που έχει να προσφέρει η ελληνική αγορά εργασίας. Ετσι, η Ελλάδα είναι η δεύτερη χώρα μετά τη Φινλανδία ανάμεσα σε 38 ευρωπαϊκές σε ό,τι αφορά την πρόθεση των εργαζομένων να φύγουν από την τρέχουσα δουλειά τους. 

Εξάλλου, το επίπεδο του στρες στους Ελληνες εργαζόμενους έχει εκτοξευθεί. Η έρευνα της Gallup δείχνει ότι το 59% των εργαζομένων βιώνει πολύ έντονο άγχος στην καθημερινότητά του, εμφανίζοντας αύξηση 3 ποσοστιαίων μονάδων τον τελευταίο χρόνο και ξεπερνώντας σημαντικά τον μέσο όρο του 38% που καταγράφεται σε ολόκληρη την ήπειρο. Ως αποτέλεσμα, η Ελλάδα βρίσκεται επίσης στη δεύτερη θέση της Ευρώπης σε ό,τι αφορά το στρες.

Επίσης, οι Ελληνες δηλώνουν απογοητευμένοι από την επαγγελματική τους ζωή και τις προοπτικές τους. Μόλις το 34% αξιολογεί θετικά την τρέχουσα κατάστασή του έναντι 39% πέρυσι, το οποίο θα μπορούσε να αποδοθεί στους μισθούς. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι Φιλανδοί, οι οποίοι δηλώνουν πιο πρόθυμοι και από τους Ελληνες να αλλάξουν δουλειά, είναι πρώτοι πανευρωπαϊκά σε ό,τι αφορά την ικανοποίηση από την επαγγελματική τους ζωή.

Στο μεταξύ, η διέξοδος προς άλλες επαγγελματικές ευκαιρίες στην Ελλάδα φαίνεται πως είναι πλέον ευκολότερη: ένα 54% των Ελλήνων θεωρεί πως είναι καλή περίοδος για να βρει νέα θέση. Πρόκειται για αξιοσημείωτη βελτίωση, της τάξης του 5% από πέρυσι, που αντανακλά πάντως μία τάση βελτίωσης σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Πάντως, ελαφρώς πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο βρίσκονται οι Ελληνες στον θυμό που αισθάνονται καθημερινά (16%), τη θλίψη (18%) και τη μοναξιά (19% με βάση τα τελευταία στοιχεία).

Παγκόσμιο φαινόμενο η χαμηλή αφοσίωση

Τα παραπάνω στοιχεία ίσως δικαιολογούν το εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο αφοσίωσης των Ελλήνων εργαζομένων, μόλις στο 13%, που φέρνει τη χώρα στην 26η θέση ανάμεσα στις 38 ευρωπαϊκές.

Βέβαια, ένα από τα στοιχεία που θίγει η έκθεση της Gallup είναι η «επιδημία» της χαμηλής αφοσίωσης, η οποία ως παγκόσμιο φαινόμενο υπολογίζεται ότι το 2024 κόστισε στη διεθνή οικονομία 438 δισ. δολάρια λόγω απωλειών στην παραγωγικότητα. Καταλύτης ήταν η μείωση της αφοσίωσης των managers και δη των γυναικών σε διοικητικές θέσεις, η οποία πυροδοτήθηκε μετά τις αναταράξεις της πανδημίας, όπως οι αλλαγές στις προσλήψεις, η συρρίκνωση των προϋπολογισμών, οι νέες προσδοκίες των πελατών, οι ανάγκες τηλεργασίας και τα νέα τεχνολογικά εργαλεία.

Η κατσάδα του Μητσοτάκη

Όπως τώρα σχολίαζε ο Βηματοδότος:

Αφού πρώτα έστρωσε ο ίδιος το χαλί για περισσότερη παροχολογία στη ΔΕΘ, στο χθεσινό υπουργικό συμβούλιο ο Κυριάκος Μητσοτάκης ζήτησε από τα μέλη του να τραβήξουν χειρόφρενο και μάλιστα με αυστηρό ύφος, κατά τις διαρροές του Μεγάρου Μαξίμου. Τουτέστιν, να μειώσουν τις προσδοκίες των ανακοινώσεων του Σεπτεμβρίου. «Τώρα πρέπει να κάνουμε τη δουλειά μας και να υλοποιήσουμε το κυβερνητικό έργο», φέρεται να είπε ο Πρωθυπουργός στους υπουργούς.

«Διαβάζαμε σενάρια που είναι όχι εκτός τόπου και χρόνου, αλλά από άλλο.. γαλαξία», έλεγε κυβερνητικός αξιωματούχος, ενώ υπουργός, πρόσθετε: «Μη νομίζετε ότι θα έρθει και η εθνική παλιγγενεσία. Πρέπει να είμαστε προσεχτικοί. Είπαμε, έμφαση στη μεσαία τάξη, αλλά χωρίς να κάτσουμε στον…άξονα». Από ποιόν ζητούν τα ρέστα;