Μια νέα και πιο δυσοίωνη φάση έχει ξεκινήσει στις διεθνείς εμπορικές διαπραγματεύσεις, όπου η αμερικανική κυβέρνηση συνδέει άμεσα τους εμπορικούς στόχους με ζητήματα εθνικής ασφάλειας. Αν μια χώρα επιδιώκει ευνοϊκότερη πρόσβαση στην αμερικανική αγορά, καλείται πλέον να συμμορφωθεί με τις αμυντικές απαιτήσεις του προέδρου Τραμπ.

Η μέθοδος αποδίδει αποτελέσματα. Την περασμένη εβδομάδα, η Ουάσινγκτον κατέληξε σε εμπορικές συμφωνίες με την Ιαπωνία, τις Φιλιππίνες και την Ινδονησία, προσφέροντας χαμηλότερους δασμούς από όσους είχαν αρχικά προαναγγελθεί. Σε αντάλλαγμα, οι χώρες αυτές υπέγραψαν γενικόλογες και αόριστες δεσμεύσεις που άπτονται θεμάτων άμυνας και ασφάλειας.

Σύμφωνα με τον Μπομπ Σάβιτς, διευθυντή διεθνούς εμπορίου και κυρώσεων στο Global Policy Institute στο Λονδίνο, η προσέγγιση αυτή αποτελεί θεμελιώδη μετατόπιση από τις παραδοσιακές μορφές άσκησης πολιτικής. Όπως επισημαίνει, η κυβέρνηση Τραμπ έχει ανασχεδιάσει τη στρατηγική των ΗΠΑ, εντάσσοντας απροκάλυπτα τα εμπορικά συμφέροντα στο πλαίσιο της εθνικής ασφάλειας. Στόχος είναι η αξιοποίηση της αμερικανικής οικονομικής ισχύος για την ενίσχυση της γεωπολιτικής επιρροής της Ουάσινγκτον, ιδίως έναντι της Κίνας και με σκοπό την αναδιάταξη των παγκόσμιων κανόνων υπέρ των ΗΠΑ.

Παρά τις βραχυπρόθεσμες επιτυχίες, ιδίως σε βάρος του Πεκίνου, το κόστος της στρατηγικής αυτής είναι υψηλό. Έχει διαβρώσει την αξιοπιστία των ΗΠΑ, έχει απομακρύνει παραδοσιακούς συμμάχους και έχει επιταχύνει τη δημιουργία εναλλακτικών οικονομικών συνασπισμών. Η διεύρυνση των BRICS αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της εξέλιξης.

Αρκετοί Ασιάτες ηγέτες εκφράζουν διακριτικά τη δυσαρέσκειά τους. Σε πρόσφατη υπουργική σύνοδο στην Κουάλα Λουμπούρ, ο πρωθυπουργός της Μαλαισίας, Ανουάρ Ιμπραχίμ, τόνισε —χωρίς να κατονομάσει τις ΗΠΑ— ότι διανύουμε μια εποχή όπου η ισχύς επισκιάζει τις αρχές, και τα μέσα που άλλοτε συνέβαλαν στην πρόοδο πλέον αξιοποιούνται ως εργαλεία πίεσης και αποκλεισμού.

Ο Τραμπ είχε εμπλακεί και στην κρίση μεταξύ Ταϊλάνδης και Καμπότζης, η οποία είχε στοιχίσει ζωές και είχε προκαλέσει μαζικούς εκτοπισμούς. Ο ίδιος είχε διαμηνύσει πως δεν θα υπογράψει εμπορικές συμφωνίες με τις δύο χώρες όσο συνεχίζονταν οι συγκρούσεις. Τελικά, οι κυβερνήσεις τους συμφώνησαν να επιδιώξουν διπλωματική λύση και να θέσουν τέλος στις εχθροπραξίες.

Η διαδικασία των συνομιλιών είναι συχνά συγκεχυμένη, όπως έδειξε η περίπτωση της Ιαπωνίας. Ο Τραμπ δήλωσε πως η χώρα συμφώνησε να αγοράσει στρατιωτικό εξοπλισμό αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων, όμως ο εκπρόσωπος της ιαπωνικής κυβέρνησης, Γιοσιμάσα Χαγιάσι, ξεκαθάρισε πως πρόκειται για προγραμματισμένες αγορές, όχι νέες δεσμεύσεις.

#

Αντίστοιχα, στη σχέση με τις Φιλιππίνες, η αμερικανική πλευρά έκανε λόγο για επικείμενη αμυντική συνεργασία, ενώ  Φιλιππινέζος πρέσβης στις ΗΠΑ, Χοσέ Μάνουελ Ρομουάλντεζ, ανέφερε ότι βρίσκονται σε προκαταρκτικές συζητήσεις για δημιουργία εργοστασίου παραγωγής πυρομαχικών στον κόλπο Σούμπικ — πρώην βάση των ΗΠΑ. Ο Τραμπ διακήρυξε ότι η εγκατάσταση αυτή θα είναι η μεγαλύτερη παραγωγός πυρομαχικών παγκοσμίως.

Αν και η συμφωνία προσφέρει πλεονεκτήματα στις ΗΠΑ, για τις Φιλιππίνες αποτελεί στροφή πολιτικής, καθώς είχαν απομακρύνει τις αμερικανικές δυνάμεις από το Σούμπικ το 1992. Ο πρόεδρος Μάρκος Τζούνιορ προσπαθεί να παρουσιάσει τη νέα συμφωνία ως θετική εξέλιξη, ωστόσο η κοινωνική αποδοχή παραμένει περιορισμένη, εν μέσω έντασης με την Κίνα.

Η συμφωνία με την Ινδονησία περιλαμβάνει και πτυχές εθνικής ασφάλειας: ενίσχυση εφοδιαστικών αλυσίδων και συνεργασία για την αντιμετώπιση "αθέμιτων πρακτικών", όρος που ευρέως παραπέμπει στην Κίνα. Η συμφωνία με το Βιετνάμ δεν έχει επιβεβαιωθεί επισήμως, παρότι ο Τραμπ έχει ήδη προχωρήσει σε σχετικές ανακοινώσεις. Σύμφωνα με έγγραφο που διέρρευσε στο Bloomberg, η νέα δασμολογική πολιτική των ΗΠΑ στοχεύει στην αναχαίτιση της κινεζικής επιρροής.

Η προσέγγιση αυτή αποτυπώθηκε ξεκάθαρα και στη συμφωνία ΗΠΑ–Ηνωμένου Βασιλείου του Μαΐου, η οποία περιλάμβανε αυστηρές προδιαγραφές ασφαλείας για στρατηγικούς τομείς, όπως ο χάλυβας και η φαρμακοβιομηχανία, με στόχο την απομάκρυνση της Κίνας. Σε αντίθεση, η εμπορική συμφωνία Ηνωμένου Βασιλείου–Ινδίας ακολούθησε πιο παραδοσιακή δομή, επικεντρωμένη σε μείωση δασμών για αυτοκίνητα και ποτά.

Παρότι οι ασιατικές χώρες φαίνεται να συμμορφώνονται προσωρινά, επιδιώκουν εναλλακτικές στρατηγικές. Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να είναι βασικός επενδυτής στην ASEAN, με περισσότερες από 6.000 αμερικανικές επιχειρήσεις παρούσες στην περιοχή. Ωστόσο, οι εμπορικές ροές με την Κίνα έχουν ενισχυθεί δραστικά τις τελευταίες δεκαετίες, και οι χώρες της περιοχής ενισχύουν τους δεσμούς τους με Ιαπωνία, Κορέα και Ινδία.

Αν και είναι δύσκολο να αντικατασταθεί η κατανάλωση των ΗΠΑ, οι κυβερνήσεις προσαρμόζονται. Συμμετέχουν επιλεκτικά στις αμερικανικές πρωτοβουλίες — ιδίως στους τομείς των ημιαγωγών και των κρίσιμων πρώτων υλών — ενώ ταυτόχρονα επιδιώκουν την προάσπιση των εθνικών τους συμφερόντων. Όπως είπε χαρακτηριστικά ένας Ινδονήσιος επιχειρηματίας: «Μοιάζει με αποικιοκρατία. Κάνουμε αυτό που ζητούν οι ΗΠΑ — αλλά δεν το αντέχουμε».

Η επιστροφή σε ένα εμπόριο αποκομμένο από γεωπολιτικές προτεραιότητες μοιάζει ανέφικτη. Όπως δήλωσε ο πρωθυπουργός Ανουάρ: «Δεν πρόκειται για παροδικό φαινόμενο. Είναι το νέο φυσιολογικό. Και οφείλουμε όλοι να προσαρμοστούμε στις καταιγίδες που φέρνει».