Από τη δεκαετία του 1980, η Κίνα έχει σημειώσει μια εντυπωσιακή πρόοδο: περισσότερα από 800 εκατομμύρια πολίτες κατάφεραν να ξεφύγουν από τη φτώχεια, ενώ η μεσαία τάξη, που τότε ήταν ανύπαρκτη, αριθμεί σήμερα περίπου 400 εκατομμύρια άτομα. Μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών από την ύπαιθρο στις πόλεις συνοδεύτηκαν από την άνοδο εκατομμυρίων ανθρώπων που για πρώτη φορά στην οικογενειακή τους ιστορία απέκτησαν πανεπιστημιακή μόρφωση.

Ωστόσο, στη σημερινή Κίνα της επιβράδυνσης και των αναταράξεων στην αγορά  εργασίας, η υπόσχεση της κοινωνικής ανόδου μοιάζει όλο και πιο απρόσιτη – ειδικά για όσους προέρχονται από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα. Οι αμοιβές παραμένουν στάσιμες, οι θέσεις εργασίας μειώνονται και οι διακρίσεις στον επαγγελματικό στίβο εντείνονται. Για πολλούς, το περίφημο «κινεζικό όνειρο» έχει πλέον ξεθωριάσει.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Μπόρις Γκάο, του οποίου οι γονείς απολύθηκαν από κρατικά εργοστάσια. Ο πατέρας του έγινε οδηγός ταξί και η μητέρα του παρέμεινε στο σπίτι. Παρά τις αντιξοότητες, ο Γκάο κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις σπουδές του και να πραγματοποιήσει μεταπτυχιακές σπουδές στο Χονγκ Κονγκ. Από το 2024, ωστόσο, δυσκολεύεται να βρει σταθερή εργασία. Μια εταιρεία του πρότεινε να εργαστεί χωρίς αμοιβή σε δοκιμαστική περίοδο, μια άλλη καθυστέρησε να τον πληρώσει επί δύο μήνες, ενώ αλλού απορρίφθηκε επειδή σπούδασε εκτός ηπειρωτικής Κίνας, κάτι που χαρακτηρίστηκε ως πολιτικά ανεπιθύμητο.

Σε συνέντευξη για εργασία, ρωτήθηκε για το επάγγελμα των γονιών του. Του είπαν πως η οικογένειά του ανήκει σε «χαμηλό κοινωνικό επίπεδο», και δεν προσελήφθη. Όπως σχολίασε ο ίδιος στους New York Times, «στην Κίνα, αν παλεύεις, θεωρείται ότι δεν είσαι αρκετά καλός – η επιμονή εκλαμβάνεται ως ελάττωμα».

Το φαινόμενο των ανισοτήτων επιτείνεται από το γεγονός ότι τα παιδιά των ευκατάστατων οικογενειών δεν κληρονομούν μόνο οικονομικούς πόρους, αλλά και κοινωνικό κεφάλαιο – διασυνδέσεις που οδηγούν σε θέσεις κύρους. Αντίθετα, για τα παιδιά εργατών και αγροτών, ακόμη και με ακαδημαϊκά προσόντα, η κοινωνική άνοδος παραμένει εξαιρετικά δύσκολη.

Η απογοήτευση αυτή αποτυπώνεται έντονα στα κινεζικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου η λέξη «Pindie» (που σημαίνει «αγωνίζομαι μέσω του πατέρα μου») έχει γίνει συνώνυμο του νεποτισμού. Όπως έγραψε ο Χου Σιζίν, πρώην αρχισυντάκτης της Global Times, «σε μια περίοδο όπου η πρόσβαση στην ποιοτική εκπαίδευση και η εύρεση εργασίας είναι δυσχερείς, η δικαιοσύνη δεν είναι μόνο ζήτημα ηθικής – είναι προϋπόθεση κοινωνικής σταθερότητας».

Ένας από τους λίγους εναπομείναντες δρόμους για κοινωνική πρόοδο είναι η απασχόληση στις κρατικές επιχειρήσεις, που προσφέρουν σταθερότητα και κύρος. Όμως και εκεί, οι διασυνδέσεις παίζουν καθοριστικό ρόλο.

Το αδιέξοδο που βιώνουν πολλοί αποτυπώνεται και στην περίπτωση του Ζάο. Ξεκίνησε εργαζόμενος σε ανθρακωρυχείο, στη συνέχεια μετακόμισε στο Πεκίνο και πέρασε στον κλάδο του real estate. Αν και αρχικά κέρδιζε περίπου 700 δολάρια τον μήνα –όσα και στο ορυχείο– σύντομα, ως μεσίτης στεγαστικών δανείων, τα εισοδήματά του εκτινάχθηκαν. Το 2020 έφτασε να κερδίζει έως και 15.000 δολάρια τον μήνα. Παντρεύτηκε, αγόρασε αυτοκίνητο και ζούσε μια κανονική ζωή.

Όμως, με την κατάρρευση της αγοράς ακινήτων, τα έσοδά του εξαφανίστηκαν. Εδώ και έναν χρόνο, ζει με τα 500 δολάρια τον μήνα που βγάζει η σύζυγός του. Η προοπτική επιστροφής στα ορυχεία είναι υπαρκτή, αλλά ο ίδιος αρνείται να γυρίσει στο σκοτάδι. Όπως σημειώνει: «Η καλύτερη ζωή είναι εκτός εμβέλειας και δεν μπορώ να πέσω τόσο χαμηλά ώστε να ξαναξεκινήσω. Δεν ξέρω τι πρέπει να κάνω».