Τα συνταξιοδοτικά ταμεία αναδεικνύονται ολοένα και περισσότερο σε μια ιδιαίτερα ελκυστική πηγή κεφαλαίων για τις κυβερνήσεις ανά τον κόσμο, καθώς εντείνονται οι δημοσιονομικές πιέσεις που προκαλούνται από τη γήρανση του πληθυσμού και τα αυξημένα χρέη που άφησε πίσω της η πανδημία.

Από το 2003, η αξία των περιουσιακών στοιχείων που διαχειρίζονται τα συνταξιοδοτικά ταμεία στις χώρες του ΟΟΣΑ έχει τριπλασιαστεί, φθάνοντας τα 63,1 τρισ. δολάρια το 2024. Η θεαματική αυτή άνοδος έχει προσελκύσει την προσοχή του πολιτικού κόσμου, σε μια περίοδο όπου τα επίπεδα χρέους παραμένουν υψηλά στις περισσότερες χώρες.

Ωστόσο, η υπερβολική κυβερνητική παρέμβαση –μέσω της επιβολής αυξημένων εγχώριων επενδύσεων στα συνταξιοδοτικά ταμεία– ενέχει κινδύνους, καθώς μπορεί να διαταράξει την ισορροπία ανάμεσα στο ρίσκο και την απόδοση που έχουν υπολογίσει οι διαχειριστές τους. «Τα συνταξιοδοτικά ταμεία έχουν πλέον αποκτήσει τεράστιο μέγεθος, ενώ οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες. Γίνεται όλο και πιο δελεαστικό να σκεφτούν πως ίσως μπορούν να τα κατευθύνουν προς άλλους πολιτικούς στόχους», δήλωσε χαρακτηριστικά στο CNBC ο Σεμπάστιαν Μπετερμιέρ, επικεφαλής του International Centre for Pension Management (ICPM).

Το παγκόσμιο χρέος, σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, παραμένει κοντά σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, υπερβαίνοντας το 235% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Οι δημοσιονομικές πιέσεις οφείλονται κυρίως στις δαπάνες της πανδημίας, όπως οι επιδοτήσεις και τα κοινωνικά προγράμματα, αλλά και στους αυξημένους τόκους εξυπηρέτησης του χρέους. Ο Μπετερμιέρ επισημαίνει ότι όλο και περισσότερες κυβερνήσεις επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν πολιτικά κίνητρα και ρυθμιστικές εντολές, προκειμένου να κατευθύνουν τις αποταμιεύσεις των συνταξιοδοτικών ταμείων προς εθνικούς στόχους. Η τάση αυτή είναι ήδη εμφανής σε χώρες όπως ο Καναδάς, η Βρετανία, η Ευρώπη και η Αυστραλία.

Ενδεικτικά, ο υπουργός Οικονομικών της Αυστραλίας, Τζιμ Τσάλμερς, έχει ζητήσει από το εθνικό συνταξιοδοτικό ταμείο –με περιουσιακά στοιχεία ύψους 4,3 τρισ. δολαρίων– να ενισχύσει τις επενδύσεις σε εγχώριες υποδομές και οικιστικά έργα. Παράλληλα, στην Ιαπωνία, ομάδα κυβερνητικών βουλευτών ζήτησε από το μεγαλύτερο ταμείο της χώρας να αυξήσει τη συμμετοχή του σε ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια και venture capital. Αντίστοιχες πρωτοβουλίες έχουν αναλάβει και κυβερνήσεις στη Βρετανία και στη Μαλαισία, προτρέποντας τα ταμεία να επενδύσουν περισσότερο σε τομείς εθνικής σημασίας, όπως οι υποδομές και οι ταχέως αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις.

Η αυξανόμενη πολιτικοποίηση του επενδυτικού πλαισίου προβληματίζει αρκετούς αναλυτές, καθώς η κρατική παρέμβαση ενδέχεται να περιορίσει τη διαφοροποίηση των χαρτοφυλακίων και να αυξήσει την έκθεση των ταμείων στους εγχώριους οικονομικούς κινδύνους. Επιπλέον, οι επενδυτικές αποφάσεις μπορεί να μετατραπούν σε πολιτικά εργαλεία για την ενίσχυση τοπικών βιομηχανιών, τη χρηματοδότηση κρατικών έργων ή την εξυπηρέτηση πρόσκαιρων πολιτικών επιδιώξεων.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Νότιας Κορέας το 2015, όταν το κρατικό συνταξιοδοτικό ταμείο, ως κύριος μέτοχος της Samsung C&T, ψήφισε υπέρ της επίμαχης συγχώνευσης με την Cheil Industries. Η συμφωνία θεωρήθηκε καίρια για τη διατήρηση του οικογενειακού ελέγχου του ομίλου Samsung, ωστόσο προκάλεσε αντιδράσεις από μετόχους μειοψηφίας που υποστήριζαν ότι οι μετοχές της C&T ήταν υποτιμημένες. Μετέπειτα έρευνες αποκάλυψαν ότι κυβερνητικοί αξιωματούχοι είχαν ασκήσει πιέσεις στο ταμείο για να εγκρίνει τη συγχώνευση –απόφαση που οδήγησε σε απώλειες εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων.

«Μια τέτοια παρέμβαση υπονομεύει την προσεκτική ισορροπία μεταξύ ρίσκου και απόδοσης, η οποία είναι αναγκαία για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των συνταξιοδοτικών συστημάτων», υπογράμμισε ο Μπετερμιέρ.

Σύμφωνα με σχετική έκθεση της Mercer, «είναι καθοριστικής σημασίας η κοινωνία να διατηρεί μακροπρόθεσμη εμπιστοσύνη στο συνταξιοδοτικό της σύστημα». Όπως αναφέρει η έκθεση, «η εμπιστοσύνη αυτή διαβρώνεται όταν οι κυβερνήσεις, είτε σκόπιμα είτε άθελά τους, αυξάνουν τη μεταβλητότητα στις κεφαλαιαγορές ή περιορίζουν το εύρος των επενδυτικών επιλογών που έχουν τα συνταξιοδοτικά ταμεία στη διάθεσή τους».