Καθώς η νύχτα σκεπάζει την άκρη της ερήμου Ατακάμα στη Χιλή, η θερμοκρασία πέφτει δραματικά, ο άνεμος δυναμώνει και τα βουνά γίνονται σκιές στο σκοτάδι. Σε ύψος 2.600 μέτρων, αυτή η περιοχή θεωρείται μία από τις πιο ξηρές και καθαρές τοποθεσίες στον πλανήτη — ιδανική για την παρατήρηση του Σύμπαντος. Για τον αστρονόμο Τσακ Κλάβερ, που εργάζεται στο Παρατηρητήριο Βέρα Ρούμπιν, η εμπειρία είναι μοναδική: ουρανός απαλλαγμένος από φωτορύπανση, όπου οι πλανήτες και οι γαλαξίες αποκαλύπτονται με αξεπέραστη λεπτομέρεια.

Το παρατηρητήριο Ρούμπιν, ύψους οκτώ ορόφων, αποτελεί μία από τις πιο φιλόδοξες επενδύσεις των ΗΠΑ στον χώρο της αστρονομίας. Η τεράστια κάμερά του, δισεκατομμυρίων pixel, θα χαρτογραφεί ολόκληρο τον νυχτερινό ουρανό κάθε τέσσερις ημέρες. Από τον Οκτώβριο, με την έναρξη πλήρους λειτουργίας, αναμένεται να παράγει περισσότερα δεδομένα σε έναν χρόνο απ’ ό,τι όλα τα τηλεσκόπια στην ιστορία της ανθρωπότητας μαζί. Ωστόσο, όπως τονίζει ο Κλάβερ, “δεν μπορεί να τα καταφέρει όλα μόνο του”. Για την εις βάθος μελέτη εξωπλανητών και της δημιουργίας γαλαξιών απαιτείται ένα ακόμη ισχυρότερο εργαλείο: το Γιγαντιαίο Τηλεσκόπιο Μαγγελάνου (GMT), που χτίζεται περίπου 130 χιλιόμετρα βορειότερα.

Το GMT είναι ένα έργο που χρηματοδοτείται κυρίως από αμερικανικά πανεπιστήμια (Χάρβαρντ, Σικάγο, Τέξας, Αριζόνα), με ήδη περίπου 1 δισ. δολάρια από ιδιωτικές πηγές. Παρόλα αυτά, για να ολοκληρωθεί και να τεθεί σε λειτουργία μέχρι το 2035, απαιτούνται ακόμη 1,3 δισ. δολάρια από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών (NSF) των ΗΠΑ. Και εκεί ξεκινούν τα προβλήματα.

Η κυβέρνηση του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ έχει προτείνει δραστικές περικοπές στη χρηματοδότηση της επιστήμης. Ο προτεινόμενος προϋπολογισμός για το 2026 προβλέπει μείωση των κονδυλίων του NSF κατά περισσότερο από 50%, στα 3,9 δισ. δολάρια. Ο οργανισμός ήδη έχει χάσει σχεδόν το 40% του προσωπικού του και το κεντρικό του κτίριο έχει εκκενωθεί για να στεγάσει το Υπουργείο Στέγασης. Ακόμη και αν η Γερουσία διατηρήσει τυπικά τον προϋπολογισμό, ο Λευκός Οίκος διαθέτει μηχανισμούς για σημαντική περικοπή χρηματοδότησης, δημιουργώντας αβεβαιότητα για το μέλλον.

Η Απάντηση της Κίνας και της Ευρώπης

Το NSF υποστηρίζει ότι “αναζητά νέες συνεργασίες και τρόπους εργασίας”, αλλά ακόμη και συντηρητικά think tanks, όπως το Manhattan Institute, επικρίνουν τις μειώσεις, σημειώνοντας ότι σημαντικά έργα, όπως το τηλεσκόπιο στη Χαβάη, μένουν αδρανή.

Παρά την αβεβαιότητα, το GMT συνεχίζει με υπάρχοντα κονδύλια, σε συνεργασία με διεθνείς εταίρους από Αυστραλία, Βραζιλία, Νότια Κορέα και Ταϊβάν. Ο πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου, Γουόλτερ Μάσεϊ, υπογραμμίζει ότι το τηλεσκόπιο “είναι έτοιμο να γίνει η επόμενη κορυφαία ερευνητική υποδομή των ΗΠΑ”. Ωστόσο, τα διαθέσιμα κονδύλια του NSF για μεγάλες εγκαταστάσεις φτάνουν μόλις τα 250 εκατ. δολάρια, τα οποία διεκδικούνται από δεκάδες άλλα έργα.

Σε αυτό το κενό εμφανίζεται η Κίνα. Το Πεκίνο ήδη λειτουργεί ραδιοτηλεσκόπιο στην Αργεντινή και σχεδιάζει οπτικό τηλεσκόπιο στην Ατακάμα. Παρά το γεγονός ότι δεν έχει το μέγεθος των αμερικανικών ή ευρωπαϊκών τηλεσκοπίων, αποδεικνύει ότι μπορεί να καλύπτει γρήγορα την απόσταση: στη χώρα κατασκευάζεται το μεγαλύτερο ραδιοτηλεσκόπιο του κόσμου, ισοδύναμο με 30 γήπεδα ποδοσφαίρου. Όπως σημειώνει η επικεφαλής επιστήμονας του GMT, Ρεμπέκα Μπέρνσταϊν, “αν οι ΗΠΑ δεν ολοκληρώσουν το GMT, οι ανακαλύψεις θα γίνουν εύκολα προσιτές στους ανταγωνιστές τους”.

Η Ευρώπη, από την πλευρά της, προχωρά χωρίς εμπόδια με το Extremely Large Telescope (ELT), πλήρως χρηματοδοτημένο και προγραμματισμένο να λειτουργεί για τις επόμενες τρεις δεκαετίες. Όπως λέει η Μπέρνσταϊν, “δεν μπορώ να βασίζομαι στο σπίτι του γείτονα· χρειάζομαι το δικό μου”. Η επιστημονική αυτονομία έχει άμεση σχέση με την οικονομία και την τεχνολογική υπεροχή: η αμερικανική τεχνολογική πρωτοπορία μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο βασίστηκε στη βασική έρευνα.

Το Ρούμπιν έχει ήδη δώσει δείγματα της δυναμικής του: μέσα σε μία εβδομάδα δοκιμών, ανακάλυψε 2.000 αστεροειδείς — όσος ο αριθμός που ανακαλύπτουν όλα τα τηλεσκόπια του κόσμου σε έναν χρόνο — επτά εκ των οποίων βρίσκονται κοντά στη Γη. Ωστόσο, οι περικοπές στις υποτροφίες περιορίζουν την επεξεργασία των δεδομένων από νέους ερευνητές. Το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, για παράδειγμα, δεν δέχθηκε φέτος κανέναν μεταπτυχιακό φοιτητή στην αστρονομία. “Χωρίς φοιτητές και μεταδιδακτορικούς, ποιος θα επεξεργαστεί τα δεδομένα;” αναρωτιέται ο καθηγητής Μαρκ Ντέβλιν.

Στρατηγικές Συνέπειες

Οι καθυστερήσεις πλήττουν όχι μόνο την επιστήμη αλλά και την αμερικανική παγκόσμια ηγεμονία στην καινοτομία. Η Ένωση για την Πρόοδο της Επιστήμης προειδοποιεί ότι οι περικοπές στο NSF “απειλούν άμεσα” την κυριαρχία των ΗΠΑ στην αστροφυσική.

Το GMT απαιτεί επτά τεράστιους καθρέφτες, διαμέτρου 8,5 μέτρων ο καθένας, κατασκευή που χρειάζεται έως και τέσσερα χρόνια ανά κομμάτι, ενώ υπάρχει μόνο ένας φούρνος στον κόσμο που μπορεί να τους φτιάξει, στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα. Κάθε καθυστέρηση μεταθέτει όλο και περισσότερο την έναρξη λειτουργίας του.

Εν τω μεταξύ, οι επιστήμονες του Ρούμπιν συνεχίζουν τις δοκιμές, αποθηκεύοντας κάθε φωτεινό στίγμα στους σέρβερ του Εθνικού Εργαστηρίου SLAC στην Καλιφόρνια. Ακόμη και η χρηματοδότηση για τη λειτουργία του παραμένει αβέβαιη. Ο αναπληρωτής διευθυντής Ουίλιαμ Ο’Μάλεϊ συνοψίζει: “Η κυβέρνηση μιλά για πρωτοπορία των ΗΠΑ στην επιστήμη, αλλά παράλληλα μειώνει δραστικά τη χρηματοδότηση. Τα δύο αυτά πράγματα δεν συνδυάζονται”.

Αντί να διατηρήσει το προβάδισμα, η Ουάσινγκτον φαίνεται να το παραδίδει. Το αποτέλεσμα; Ένα στρατηγικό δώρο στην Κίνα, σε έναν τομέα όπου η ισορροπία δύναμης καθορίζει όχι μόνο την επιστήμη, αλλά και την τεχνολογία, την οικονομία και τη γεωπολιτική του 21ου αιώνα.