Η συζήτηση για την επιβολή φόρου στον πλούτο έχει επανέλθει δυναμικά στην Ευρώπη, προκαλώντας έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις – πρώτα στη Γαλλία και πλέον και στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου αρκετοί βουλευτές του κυβερνώντος Εργατικού Κόμματος εξετάζουν το ενδεχόμενο ενός τέτοιου μέτρου. Παράλληλα, επικρατεί η άποψη ότι ένας διαρκής, ετήσιος φόρος πλούτου θα απαιτούσε επίπεδο διεθνούς συνεργασίας που θεωρείται ανέφικτο.

Μια εναλλακτική προσέγγιση, ωστόσο, θα μπορούσε να είναι η επιβολή ενός μεγάλου, εφάπαξ φόρου στους υπερπλουσίους. Ένα τέτοιο μέτρο θα μπορούσε να συμβάλει στην αντιμετώπιση της φορολογικής ανισότητας και να δικαιολογηθεί ως έκτακτη εισφορά για τη χρηματοδότηση των τεράστιων δημόσιων δαπανών που αντιμετωπίζουν οι κυβερνήσεις — από τις επενδύσεις σε υποδομές και άμυνα έως την πράσινη μετάβαση. Καθώς η κοινωνική δυσαρέσκεια εντείνεται και τα λαϊκιστικά κόμματα ενισχύονται, η ανάγκη για πιο δίκαια φορολογικά συστήματα γίνεται πολιτικά επιτακτική.

Η στόχευση των υπερπλουσίων έχει σαφή λογική: η συγκέντρωση πλούτου έχει φτάσει σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Όπως επισημαίνει ανάλυση του οικονομολόγου Γκαμπριέλ Ζουκμάν που παρουσιάστηκε στη σύνοδο του G20 το 2024, οι 3.000 πλουσιότεροι δισεκατομμυριούχοι του κόσμου είδαν τον πλούτο τους να αυξάνεται με μέσο ετήσιο ρυθμό άνω του 7% από το 1987, όταν ο αντίστοιχος ρυθμός για τον παγκόσμιο πληθυσμό ήταν 3%. Σήμερα, ο πλούτος του κορυφαίου 0,0001% ισοδυναμεί με 13% του παγκόσμιου ΑΕΠ, έναντι 3% στα τέλη της δεκαετίας του 1980.

Ταυτόχρονα, οι πραγματικοί φορολογικοί συντελεστές των υπερπλουσίων έχουν μειωθεί δραστικά. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, οι δισεκατομμυριούχοι σε ΗΠΑ, Γαλλία και Ολλανδία καταβάλλουν σήμερα κατά μέσο όρο μόλις 20% φόρο, ενώ το κατώτερο μισό του πληθυσμού στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες πληρώνει 40%–50%. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα υψηλά εισοδήματα προέρχονται κυρίως από κεφαλαιακά κέρδη, μερίσματα και τόκους – που φορολογούνται ευνοϊκότερα από το εισόδημα εργασίας – καθώς και στη δυνατότητα αξιοποίησης φορολογικών παραδείσων.

Η εμπειρία της Ευρώπης με φόρους πλούτου είναι περιορισμένη και γενικά αποτυχημένη. Ο αριθμός των χωρών του ΟΟΣΑ που επιβάλλουν φόρο καθαρής περιουσίας έχει μειωθεί από 12 τη δεκαετία του 1990 σε μόλις 5 σήμερα. Τα νεότερα σχέδια συχνά απορρίπτονται, όχι μόνο από τις συντηρητικές δυνάμεις, αλλά και λόγω των τεχνικών δυσκολιών καθορισμού των περιουσιακών στοιχείων που πρέπει να φορολογηθούν και του χρόνου επιβολής.

Η βασική ανησυχία είναι η πιθανότητα «διαρροής κεφαλαίων», δηλαδή μαζικής φυγής επενδυτών και επιχειρηματιών σε χώρες με χαμηλότερη φορολογία. Ωστόσο, η πιθανή δημοσιονομική απόδοση είναι αξιοσημείωτη: μελέτη του London School of Economics (LSE) εκτίμησε ότι ένας εφάπαξ φόρος 1% σε περιουσίες άνω των 2 εκατ. λιρών στο Ηνωμένο Βασίλειο θα μπορούσε να αποφέρει 80 δισ. λίρες μέσα σε πέντε χρόνια — ποσό που αντιστοιχεί σε πάνω από το μισό του ετήσιου δημόσιου δανεισμού.

Ένας τέτοιος φόρος δεν θα έλυνε μόνος του τα δημοσιονομικά προβλήματα, θα μπορούσε όμως να λειτουργήσει συμπληρωματικά σε ένα ευρύτερο σχέδιο που θα περιλάμβανε πειθαρχία στις δαπάνες και μεταρρυθμίσεις υπέρ της ανάπτυξης. Η αύξηση των φόρων στις περισσότερες δυτικές οικονομίες θεωρείται αναπόφευκτη, και το πλήγμα στους υπερπλουσίους ίσως αποτελέσει τον μόνο πολιτικά αποδεκτό τρόπο για να εξηγηθεί γιατί —αναπόφευκτα— θα χρειαστούν υψηλότεροι συντελεστές και για τη μεσαία τάξη, είτε μέσω φόρων εισοδήματος είτε μέσω έμμεσων φόρων κατανάλωσης.