|
Πρόκειται
για τη ρυθμιστική έκφραση της λεγόμενης
«πολυμερούς» προσέγγισης στο δίκαιο: τα Κράτη
Μέλη φάνηκε να έχουν την πρόθεση να εναρμονίσουν
νομοθετικά και να εξομοιώσουν κανονιστικά τα
standards που ακολουθούνταν σε σχέση με τα
ανθρώπινα δικαιώματα.
Η Οδηγία
εισάγει την εταιρική κοινωνική ευθύνη για
παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως κάνουν
και μεμονωμένες χώρες εντός ΕΕ (Γαλλία,
Ολλανδία, Ελβετία, Γερμανία, Νορβηγία),
προβλέποντας μάλιστα ευθέως αστική ευθύνη για
αποζημίωση. Ωστόσο, επειδή δεν περιλαμβάνονται
διατάξεις για διεθνή δικαιοδοσία, ασυνέπειες
προκύπτουν μεταξύ του εύρους εφαρμογής της
Οδηγίας και του υπάρχοντος δικαίου, κάνοντας
έτσι πιο εύκολο για τις εταιρείες που έχουν την
έδρα τους εντός ΕΕ να αποφύγουν να αχθούν
ενώπιον της δικαιοσύνης στην ΕΕ. Ακόμη
χειρότερα, οι εταιρείες που δεν έχουν την έδρα
τους στην ΕΕ υπάρχει πιθανότητα να μην είναι καν
υποκείμενα τέτοιας δικαιοδοσίας.
Η Οδηγία
φέρει φανερές αδυναμίες, οι οποίες υπήρξαν
αντικείμενο έντονης κριτικής από την πρώτη
στιγμή: επειδή ακολουθεί τη νοοτροπία σιλό
(‘silo mentality’), ενεργοποιώντας την τομεακή
και εν ολίγοις ασυντόνιστη δράση των επιμέρους
μηχανισμών, οδηγεί στην αποσπασματική
αντιμετώπιση των προβλημάτων. Φυσικά, αυτό
αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα της νομοθετικής
πολιτικής της ΕΕ. Παρά τα παραπάνω, η θετική της
αξία δεν μπορεί να παραγνωριστεί: για πρώτη φορά
καθορίστηκε ένα ενιαίο και μοναδικό επίπεδο
απαιτήσεων για την ευθύνη των εταιρειών, ώστε να
υπάρξει ένα σημείο εκκίνησης στην τομή
επιχειρήσεων και ανθρωπίνων δικαιωμάτων εντός
της ΕΕ.
Μολαταύτα,
και μόλις 7 μήνες μετά την έγκρισή της, η
Πρόεδρος von der Leyen ανακοίνωσε ότι η Επιτροπή
θα προχωρούσε σε νέα πρωτοβουλία: θα πρότεινε
σχετικό πακέτο Omnibus προκειμένου για την
αναθεώρηση των εργαλείων της Ευρωπαϊκής Πράσινης
Συμφωνίας στην ΕΕ. Στις 26 Φεβρουαρίου 2025, η
Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε τη δέσμη μέτρων
Omnibus I και ΙΙ, που αποτελεί τις πρώτες
προτάσεις της Επιτροπής για την απλούστευση και
την πιο αναλογική και εύκολη εφαρμογή των
νομοθετημάτων για τη βιωσιμότητα – άρα και της
Οδηγίας 2024/1760.
Η δημοσίευση του Πακέτου προκάλεσε άμεσες
αντιδράσεις και σφοδρή κριτική: στην
πραγματικότητα, η ΕΕ πρακτικά αναίρεσε τις
περισσότερες από τις καινοτομίες που εισήγαγε η
Οδηγία, με το σύνθημα “υποσχεθήκαμε απλότητα,
φέραμε απλότητα” (“simplification promised,
simplification delivered”). Οι ρυθμιστικές
περικοπές περιλαμβάνουν και τις διατάξεις για τα
Σχέδια Μετάβασης για τον μετριασμό της
κλιματικής αλλαγής, καθώς και τις διατάξεις για
την αστική ευθύνη, κάνοντας ουσιαστικά πολλά
βήματα πίσω στη διασφάλιση μίας υπεύθυνης
εταιρικής συμπεριφοράς και της ενεργού
προστασίας του περιβάλλοντος και του πολίτη.
Ποιος
βρίσκεται, όμως, πίσω από αυτήν την προσπάθεια
ουσιαστικής απογύμνωσης και τελικά παροπλισμού
της Οδηγίας; Οι εξελίξεις των δύο τελευταίων
χρόνων δείχνουν καθαρά προς την κατεύθυνση των
μεγάλων παικτών της αγοράς, που είδαν τα κέρδη
τους να απειλούνται μετά τη θέσπιση του
νομοθετήματος. Αφού προχώρησαν στη “Διακήρυξη
της Αμβέρσας για μία Ευρωπαϊκή Βιομηχανική
Συμφωνία” το Φεβρουάριο του 2024, στη συνέχεια
οι ενώσεις βιομηχάνων όπως οι Cefic και
BusinessEurope ξεκίνησαν εντατικά καμπάνιες για
ένα πακέτο Omnibus που θα στόχευε σε «διόρθωση»
της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τη βιωσιμότητα.
Και παρότι
οι περισσότεροι παίκτες άφησαν τις ενώσεις να
ηγούνται των προσπαθειών, μία εταιρεία ειδικά
ζητούσε με μεγάλη ζέση, και ξέχωρα από τις
υπόλοιπες, όχι απλά τροποποιήσεις, αλλά
σαρωτικές αλλαγές στην ευρωπαϊκή νομοθεσία: ο
αμερικανικός κολοσσός της ExxonMobil. Η
ExxonMobil είχε ήδη αντιτεθεί στην Οδηγία
2024/1760, μέσω δημοσίων τοποθετήσεων, σε πολλές
συνεντεύξεις το καλοκαίρι του 2025, αποκαλώντας
την “πιθανότατα μία από τις χειρότερες
νομοθετικές πρωτοβουλίες […] που ευδοκίμησαν
οπουδήποτε στον κόσμο ”. Προηγουμένως, κατά το
2ο μισό του 2023, είχε επιδοθεί σε ένα άνευ
προηγουμένου σε ένταση και διάρκεια lobbying
εναντίον της, με στόχο την απόσυρση ή την
ουσιώδη τροποποίηση της – με άλλα λόγια,
στόχευσε ευθέως στο να «στραγγαλίσει» το
νομοθετικό κείμενο.
Σε
περίπτωση που η ανάκληση δεν προχωρούσε, η
ExxonMobil παρέθεσε ως εναλλακτική μία σειρά
ουσιώδεις αλλαγές που θα έπρεπε να επέλθουν:
(α)
Ολοκληρωτική αφαίρεση της πρόβλεψης για
υποχρέωση κατάρτισης κλιματικού πλάνου (Άρθρο 22
της Οδηγίας),
(β)
ολοκληρωτική αφαίρεση της πρόβλεψης για αστική
ευθύνη των εταιρειών (Άρθρο 29 της Οδηγίας),
(γ)
περιορισμός των υποχρεώσεων δέουσας επιμέλειας
στους μεγάλους απευθείας Προμηθευτές μόνο (Tier
1),
(δ)
περιορισμός του εύρους της δέουσας επιμέλειας
μόνο σε εταιρείες που προέρχονται εκτός ΕΕ και
αποκλειστικά για τις δραστηριότητές τους εντός
ΕΕ.
Όπως είναι φανερό, οι επιθυμίες της ExxonMobil
εισακούστηκαν – και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό.
Το πακέτο
Omnibus συμπλέει σε μεγάλο ποσοστό με τις
απαιτήσεις της εταιρείας, εφόσον η υποχρέωση
εφαρμογής κλιματικών πλάνων και οι προβλέψεις
αστικής ευθύνης αφαιρέθηκαν, ενώ οι υποχρεώσεις
δέουσας επιμέλειας όντως περιορίστηκαν μόνο στο
Tier 1.
Τα
Κράτη-Μέλη αντίστοιχα ενσωμάτωσαν τα τρία ίδια
σημεία στις θέσεις του Συμβουλίου που
υιοθετήθηκαν τον Ιούνιο 2025.
Περαιτέρω,
το πλέον πρόσφατο προσχέδιο Εισήγησης του Jörgen
Warborn, του κύριου Εισηγητή για το θέμα στο
Ευρωκοινοβούλιο, ευθυγραμμίζεται με τις θέσεις
της ExxonMobil ακόμα πιο έντονα, εφόσον πάει ένα
βήμα πιο μακριά: προτείνει να καταργηθεί
ολόκληρο το άρθρο 22 της Οδηγίας για τα σχέδια
μετάβασης. Επιπλέον, με την εμπορική συμφωνία
ΕΕ-ΗΠΑ τον Αύγουστο του 2025, η ΕΕ δεσμεύτηκε να
προτείνει αλλαγές στην Οδηγία, οι οποίες και
εμπίπτουν άμεσα στους τομείς προτεραιότητας της
ExxonMobil.
Φυσικά,
πέραν του ότι αυτή η οπισθοδρόμηση πλήττει
ευθέως τα ανθρώπινα δικαιώματα και το
περιβάλλον, ταυτόχρονα υποσκάπτει και την ίδια
τη δημοκρατική λειτουργία στην ΕΕ. Με τις
ενέργειές της η ΕΕ υπερσκελίζει τους ίδιους της
τους κανόνες για ορθή νομοπαραγωγή,
εσωτερικεύοντας άκριτα τις εκάστοτε εταιρικές
απειλές για μείωση επενδύσεων ή θέσεων εργασίας.
Η συγκεκριμένη υποχώρηση θέτει ένα επικίνδυνο
προηγούμενο για τη δημοκρατία στην Ευρώπη, σε
μία στιγμή που η τελευταία βρισκόταν ήδη υπό
πίεση.
Είναι
κεφαλαιώδους σημασίας για το περιβάλλον και τη
διατήρησή του οι εμπλεκόμενοι φορείς να
εφαρμόσουν ό,τι έχει γίνει ήδη κανόνας σε έναν
άλλο νευραλγικό τομέα – εκείνον της βιομηχανίας
καπνού: όσοι είναι σε θέση να βάζουν τις
κρίσιμες ευρωπαϊκές πολιτικές σε κίνδυνο, δεν
μπορεί να κάθονται στο ίδιο τραπέζι με εκείνους
που εργάζονται για να βρουν τις λύσεις σε αυτούς
τους κινδύνους. Είναι απαραίτητο να αρχίσουμε να
εφαρμόζουμε την αλήθεια που μας θυμίζει ο David
Graeber: «Ο κόσμος είναι κάτι που δημιουργούμε –
και που θα μπορούσαμε κάλλιστα να έχουμε
δημιουργήσει διαφορετικά».
Με άλλα
λόγια, οι καθιερωμένες δομές, η οικονομική
δραστηριότητα και τα εκάστοτε κοινωνικά
συμβόλαια είναι ανθρώπινες κατασκευές, κι άρα
δεν είναι άκαμπτες ή αναπόφευκτες – στην
πραγματικότητα, η προσανατολισμένη δράση έχει τη
δυνατότητα δημιουργίας εναλλακτικών μελλοντικών
προοπτικών.
Η Λυδία
Κρίκη είναι Δικηγόρος, ΜΔΕ, Υποψήφια Διδάκτωρ
στο Δίκαιο Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο
Paris-Panthéon-Assas
Πρώτη
δημοσίευση στο Βήμα
|
