|
Η
μετακίνηση στην Αθήνα επέτρεψε στους πρώην
αγρότες να απελευθερωθούν από τους ηθικούς
περιορισμούς και τις αυστηρές κοινωνικές
συμπεριφορές της μικρής κοινότητας του χωριού. Η
ανωνυμία της πόλης προσέφερε ένα περιβάλλον,
όπου οι προσωπικές συμπεριφορές μπορούσαν να
τροποποιηθούν, χωρίς άμεση κοινωνική παρατήρηση
ή πίεση συμμόρφωσης. Οι νεοφερμένοι μπορούσαν
πλέον να ενεργούν ατομικιστικά, να αναζητούν
προσωπικά οφέλη , να αγνοούν κανόνες που στο
χωριό είχαν αυστηρά τη μορφή ηθικής υποχρέωσης
και να έχουν μικρότερες η/και μεγαλύτερες
παραβατικές συμπεριφορές χωρίς να αντιμετωπίζουν
άμεση τιμωρία, συχνά λόγω κρατικής ολιγωρίας.
Η
συσσώρευση αγροτικών συμπεριφορών είχε άμεσες
συνέπειες στη διαμόρφωση της πόλης. Οι αξίες της
αλληλεγγύης και της κοινοτικής στήριξης
επέδρασαν θετικά στις γειτονιές, ενισχύοντας το
κοινωνικό δίκτυο και δημιουργώντας δεσμούς
μεταξύ των κατοίκων. Ταυτόχρονα, η ατομικιστική
και προσωποκεντρική προσέγγιση προς τον δημόσιο
χώρο περιόρισε την ανάπτυξη συλλογικών
πρωτοβουλιών για το κοινό καλό. Οι απαιτήσεις
προς τις κρατικές και δημοτικές αρχές αφορούσαν
συχνά προσωπικές εξυπηρετήσεις πελατειακού τύπου
και όχι έργα που θα βελτίωναν συνολικά την πόλη.
Η πρακτική αυτή αποθάρρυνε τη συμμετοχή των
πολιτών στη διαμόρφωση θεσμικών μηχανισμών και
υπογράμμισε τη δυσκολία ενίσχυσης συλλογικών
αξιών, όπως η καθαριότητα, η αισθητική των
γειτονιών και η προστασία των δημόσιων χώρων.
Η ταχεία
αστικοποίηση και η μαζική στέγαση, χωρίς κρατική
μέριμνα και συνολικό σχέδιο, δημιούργησε
ανοργάνωτες γειτονιές και φαινόμενα αυθαίρετης
δόμησης. Οι πρώην αγρότες αξιοποίησαν την
ανωνυμία της πόλης , την κρατικη αδιαφορία και
ατιμωρησία για να πραγματοποιούν τροποποιήσεις
στον οικιστικό χώρο χωρίς άδεια ή
προγραμματισμό, ενισχύοντας την ανοργανωσιά και
την ασχήμια περιορίζοντας την αισθητική και
λειτουργική συνοχή. Η Αθήνα απέχει από την
κλασική ευρωπαϊκή εμπειρία, όπου οι δημόσιοι
χώροι, τα πάρκα, οι πλατείες και οι θεσμοί
ενίσχυαν την αστική ταυτότητα και την κοινωνική
συνοχή.
Παρά τις
δυσκολίες, η συμβίωση αγροτικών και αστικών
πρακτικών δημιούργησε ένα μοναδικό κοινωνικό
μωσαϊκό. Οι παραδοσιακές αξίες της κοινοτικής
αλληλεγγύης συνέβαλαν στην κοινωνική συνοχή, ενώ
η αστική εμπειρία επέτρεψε την ανάπτυξη νέων
μορφών κοινωνικής κινητικότητας και
δημιουργικότητας. Ωστόσο, η ατομικιστική
προσέγγιση και η έλλειψη συλλογικής ευθύνης για
την πόλη απέτρεψαν την πλήρη ανάπτυξη θεσμικών
μηχανισμών και μόνιμων δομών αστικού πολιτισμού.
Η περίπτωση
της Αθήνας μεταξύ 1950 και 1980 αναδεικνύει τη
σημασία της κοινωνικής προσαρμογής και της
μεταφοράς συμπεριφορών από αγροτικά περιβάλλοντα
σε αστικές συνθήκες. Οι πρώην αγρότες συντέλεσαν
σε μια αστική πραγματικότητα που συνδύαζε θετικά
στοιχεία, όπως η κοινωνική αλληλεγγύη και η
δημιουργικότητα, με αρνητικά, όπως η ανοργανωσιά
και η πελατειακή λογική. Η ανωνυμία της πόλης
και η απελευθέρωση από τους περιορισμούς της
μικρής κοινότητας κατέστησαν δυνατή τη
δημιουργία ενός μοναδικού, πολυπολιτισμικού και
υβριδικού αστικού χαρακτήρα, διαφορετικού από
τις παραδοσιακές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, που
ανέδειξε τόσο τη δυναμική όσο και τις προκλήσεις
της ελληνικής κοινωνικής που συνεχίζονται μέχρι
σήμερα.
O
Ναπολέων Μαραβέγιας, Καθηγητής Πολιτικής
Οικονομίας και π. Αντιπρύτανης ΕΚΠΑ
Πρώτη
δημοσίευση στο Βήμα
|
