|
Σε μια
εποχή όπου η άμυνα και η ασφάλεια επανέρχονται
δυναμικά στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής και
παγκόσμιας πολιτικής, η κλιματική
κρίση αναδεικνύεται ως ο αθέατος πολλαπλασιαστής
απειλών. Οι επιπτώσεις της δεν περιορίζονται στο
περιβάλλον, αλλά αγγίζουν την οικονομική
σταθερότητα, τη μετανάστευση, ακόμη και τη
γεωπολιτική ισορροπία. Το νέο Σύμφωνο για
τη Μεσόγειο της Ευρωπαϊκής Ένωσης περιλαμβάνει
αξιοποιήσιμες προτάσεις στην προσπάθεια να
αναγνωριστεί και να αντιμετωπιστεί αυτή η
διασύνδεση στην περιοχή.
Η
Μεσόγειος, η οποία θερμαίνεται κατά περίπου 20%
ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο, βιώνει με
ιδιαίτερη ένταση τις συνέπειες της κλιματικής
απορρύθμισης: λειψυδρία, πυρκαγιές, πλημμύρες,
απώλεια γόνιμων εδαφών και αυξανόμενες
μετακινήσεις πληθυσμών. Το 2024 ήταν η θερμότερη
χρονιά στην ιστορία του πλανήτη, ενώ σχεδόν οκτώ
εκατομμύρια άνθρωποι μετακινήθηκαν παγκοσμίως
εξαιτίας κλιματικών επιπτώσεων. Πρόκειται για
φαινόμενα που επηρεάζουν άμεσα την κοινωνική
συνοχή και, τελικά, την ασφάλεια των κρατών.
|
|
Το Σύμφωνο
για τη Μεσόγειο φιλοδοξεί να διαμορφώσει έναν
«Κοινό Μεσογειακό Χώρο» που θα είναι σε θέση να
ανταποκρίνεται τόσο σε φυσικές όσο και σε
ανθρωπογενείς κρίσεις. Στο πλαίσιο αυτό,
προβλέπει τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου
συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης για όλους
τους κινδύνους, την ενίσχυση της συνεργασίας για
την επισιτιστική ασφάλεια, την προώθηση
ανθεκτικών αγροτροφικών πολιτικών και τη
θωράκιση κρίσιμων υποδομών από κλιματικά και
γεωπολιτικά σοκ. Η καινοτομία αποτελεί κεντρικό
εργαλείο.
Η
αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης και των
ψηφιακών υποδομών για την πρόβλεψη και
διαχείριση φυσικών καταστροφών, η δημιουργία
πολυτομεακών συστημάτων λήψης αποφάσεων και η
ενίσχυση των συνεργασιών μεταξύ δημοσίου και
ιδιωτικού τομέα αντανακλούν μία νέα φιλοσοφία
που άπτεται της «ολιστικής προσέγγισης» στην
πρόληψη και αντιμετώπιση των κρίσεων: η ασφάλεια
δεν είναι μόνο στρατιωτική υπόθεση, αλλά και
ζήτημα κοινωνικής ανθεκτικότητας.
Ειδικότερα,
η ολιστική αυτή προσέγγιση, που αποτελεί κομβικό
στοιχείο του Συμφώνου, ενσωματώνει τις δράσεις
όλων των φορέων (κυβερνήσεων, τοπικών αρχών,
κοινωνίας των πολιτών, ιδιωτικού τομέα και
ακαδημαϊκής κοινότητας) στη διαδικασία πρόληψης
και ετοιμότητας. Η αποτελεσματική αντίδραση σε
φυσικές ή ανθρωπογενείς κρίσεις και η πρόληψη
αυτών προϋποθέτει αποκέντρωση, ενίσχυση των
ικανοτήτων σε τοπικό επίπεδο και ενεργή
συμμετοχή των πολιτών. Η ανάπτυξη μίας
«κουλτούρας προετοιμασίας» από το στάδιο του
σχεδιασμού —και όχι εκ των υστέρων— αποτελεί
βασικό πυλώνα της νέας στρατηγικής. Με αυτόν τον
τρόπο, η ασφάλεια μετατρέπεται σε κοινή ευθύνη
που μοιράζεται ανάμεσα στα κράτη και στις
κοινωνίες αυτών.
Στον πυρήνα
αυτής της νέας λογικής βρίσκονται οι τεχνολογίες
διττής χρήσης, δηλαδή καινοτομίες που μπορούν να
αξιοποιηθούν τόσο για στρατιωτικούς όσο και για
μη στρατιωτικούς ή ανθρωπιστικούς σκοπούς. Η
Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη επισημάνει τη
σημασία της ανάπτυξής τους ως κλειδί για τη
«διπλή μετάβαση»: πράσινη και ψηφιακή.
Αισθητήρες για πρόληψη πυρκαγιών και πλημμυρών,
δορυφορικά δίκτυα για επιτήρηση και διαχείριση
κρίσεων, ενεργειακά αποδοτικές στρατιωτικές
εγκαταστάσεις και τεχνητή νοημοσύνη για
υποστήριξη επιχειρήσεων διάσωσης είναι μερικά
παραδείγματα τεχνολογιών που υπηρετούν
ταυτόχρονα την ασφάλεια, την κλιματική
ανθεκτικότητα και τον ψηφιακό εκσυγχρονισμό. Η
ΕΕ επιχειρεί, έτσι, να ενοποιήσει την αμυντική
της πολιτική με την πράσινη στρατηγική της,
ενισχύοντας παράλληλα την τεχνολογική της
κυριαρχία.
Συγκεκριμένα στον τομέα της άμυνας, ήδη από το
2020 η ΕΕ έθεσε τρεις άξονες δράσης. Πρώτον, τη
λειτουργική διάσταση, δηλαδή ενίσχυση της
επιτήρησης, της έγκαιρης προειδοποίησης και της
ενσωμάτωσης των κλιματικών/περιβαλλοντικών
παραμέτρων στη σχεδίαση και υλοποίηση αποστολών
του πλαισίου της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και
Άμυνας (ΚΠΑΑ). Δεύτερον, την ανάπτυξη
δυνατοτήτων και ικανοτήτων, ήτοι εξασφάλιση ότι
ο εξοπλισμός, οι υποδομές και οι επιχειρήσεις
των ενόπλων δυνάμεων θα παραμένουν
αποτελεσματικές υπό ακραίες κλιματικές συνθήκες,
με έμφαση στην ενεργειακή αποδοτικότητα, στην
έρευνα/καινοτομία «πράσινης άμυνας» και στη
μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος. Τρίτον,
τη διπλωματική προσέγγιση και τις συνεργασίες,
δηλαδή ενθάρρυνση της συνεργασίας με διεθνείς
οργανισμούς (ΟΗΕ, ΝΑΤΟ), εταίρους και τρίτες
χώρες για την αποτελεσματικότερη διαχείριση του
συνδέσμου κλίματος και ασφάλειας.
Η περιοχή
της Μεσογείου αποτελεί μικρογραφία των
παγκόσμιων προκλήσεων. Η ερημοποίηση, η απώλεια
υδάτινων πόρων και η άνοδος της στάθμης της
θάλασσας εντείνουν τις πιέσεις στις κοινωνίες
και στα πολιτικά συστήματα. Οι πλημμύρες στη
Λιβύη και η ξηρασία στη Συρία έδειξαν πώς η
περιβαλλοντική υποβάθμιση μπορεί να επιτείνει
την πολιτική αστάθεια και να υπονομεύσει τη
δημοκρατική διακυβέρνηση. Μέσα σε αυτό το
πλαίσιο, η Ελλάδα και η Κύπρος διαδραματίζουν
καίριο ρόλο. Με τις προεδρίες τους στο Συμβούλιο
της ΕΕ το 2026 και το 2027, αντίστοιχα, έχουν
την ευκαιρία να θέσουν τη Μεσόγειο στο επίκεντρο
της ευρωπαϊκής συζήτησης για την κλιματική
ασφάλεια. Η εμπειρία τους στη διαχείριση φυσικών
καταστροφών, η γεωγραφική τους θέση και η
δυνατότητα να λειτουργήσουν ως γέφυρες ανάμεσα
στην Ευρώπη, στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια
Αφρική δύνανται να προσδώσουν ουσιαστικό
περιεχόμενο στη νέα αυτή ευρωπαϊκή στρατηγική.
Παράλληλα,
η διεθνής κοινότητα προετοιμάζεται για την
COP30, που θα πραγματοποιηθεί τον Νοέμβριο στη
Βραζιλία. Η χώρα που φιλοξενεί το μεγαλύτερο
μέρος του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, έχει
χαρακτηρίσει τη διάσκεψη αυτή «COP της
Υλοποίησης», επιδιώκοντας να μετατρέψει τις
δεσμεύσεις σε απτά αποτελέσματα. Για την Ευρώπη,
η COP30 αποτελεί ευκαιρία να προωθήσει μια νέα
παγκόσμια αφήγηση: ότι η προστασία του
περιβάλλοντος αποτελεί θεμέλιο της διεθνούς
ασφάλειας. Το Σύμφωνο για τη Μεσόγειο μπορεί να
παρουσιαστεί ως μέρος αυτής της προσέγγισης
—μιας πολιτικής που συνδέει την κλιματική δράση
με την ειρήνη, τη σταθερότητα και την πρόληψη
συγκρούσεων.
Η πρόκληση
είναι σαφής: να περάσουμε από την αντίδραση στην
πρόληψη, από τη διαχείριση κρίσεων στη συστημική
προετοιμασία. Η Ευρώπη πρέπει να αξιοποιήσει τη
συγκυρία με τη θεσμοθέτηση πολιτικών που
εξασφαλίζουν ότι η κλιματική δράση και η
ασφάλεια δεν θεωρούνται δύο ξεχωριστές
προτεραιότητες, αλλά οι δύο όψεις του ίδιου
νομίσματος. Η προστασία του περιβάλλοντος δεν
συνιστά απλώς μια πολιτική επιλογή· είναι
προϋπόθεση ειρήνης, σταθερότητας και κοινής
ευημερίας. Και η Μεσόγειος μπορεί να αποτελέσει
το πρότυπο του πώς η Ευρώπη μετατρέπει την κρίση
σε ευκαιρία —και την ευαλωτότητα σε
ανθεκτικότητα.
*Η Δρ Έλενα
Λαζάρου είναι Γενική Διευθύντρια του ΕΛΙΑΜΕΠ.
*Η Αθηνά Φατσέα είναι Βοηθός Ερευνήτρια της
Γενικής Διευθύντριας στο ΕΛΙΑΜΕΠ.
Πρώτη
δημοσίευση στο Βήμα
|
