Ως εκ τούτου αγνοούν και πως επηρεάζουν τη ζωή τους. Και σε αυτή τη γενικευμένη άγνοια, ήρθε η  πανδημία Covid 19, η οποία επιβάλλοντας ένα κύμα σαρωτικών κανονισμών, δεσπόζει στην υφήλιο και δίνει στην καθημερινή ζωή νέο περιεχόμενο, αλλά και πρωτόγνωρα συναισθήματα. Αν τώρα σε όλα αυτά προσθέσουμε και τον πόλεμο στην Ουκρανία, γίνεται  βέβαιο ότι η εποχή μας είναι ένα από τα κλειδιά της πορείας του 21ου αιώνα.

Συμβαίνει όμως στο πλαίσιο των πιο πάνω εξελίξεων και των μετασχηματισμών που επιφέρουν, σοβαρές αλλαγές να παρατηρούνται και στους τρόπους παραγωγής πλούτου Αλλαγές που εκ των πραγμάτων προκαλούν ανακατατάξεις και γιατί  όχι γεωπολιτικές αναθεωρήσεις.

Στην Ευρώπη για παράδειγμα, μια  πάμπτωχη χώρα το 1992, η Εσθονία, σήμερα είναι η πέμπτη πλουσιότερη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και αποτελεί ζωντανό παράδειγμα ψηφιακής οικονομίας,εγείροντας και τις ανάλογες αξιώσεις,

Η καινοτομία μετασχηματίζει με παρόμοιο τρόπο την Αφρική, ενώ ακόμα και στους προσφυγικούς καταυλισμούς στο Κονγκό, κάποιες απλούστατες τεχνολογίες όπως το κινητό τηλέφωνο συνδέουν με πρωτόγνωρους τρόπους τους ανθρώπους με την πληροφορία, αλλά και μεταξύ τους. Οι επιχειρηματίες της Αφρικής από την πλευρά τους, αλλάζουν την όψη της ηπείρου, τροφοδοτώντας την ανάπτυ­ξη και δημιουργώντας μια νέα κατηγορία παγκοσμίως ανταγω­νιστικών επιχειρήσεων, στις οποίες  αξιόλογη είναι και η συμμετοχή κινέζικων κεφαλαίων,.

Παντού, πολίτες που πρόσφατα έγιναν αυτεξούσιοι, καθώς και δίκτυα πολιτών αμφισβητούν την καθεστηκυία τάξη με τρόπους αδιανόητους ως τώρα – από τη δημιουργία νέων επιχειρηματικών μοντέλων μέχρι την αμφισβήτηση παλαιών αυταρχικών καθεστώτων (Χόνγκ Κόνγκ, Μακάο, Σανγκάη κ.ά.).

Την ιδια στιγμή η τεχνολογία παρά τις διαδοχικές κρίσεις καλπάζει. Στο  κοντινό μέλλον θα δούμε ρομποτικές στολές που επιτρέπουν στους παραπληγικούς να περπατούν, φάρμακα νέας γενιάς που εξαλείφουν συγκεκριμένες μορφές καρκίνου, αλλά και κώδικα ηλεκτρονικού υπολογιστή που χρησιμοποιείται τόσο ως παγκόσμιο κρυπτονόμισμα , όσο και ως όπλο για την καταστροφή υλικών υπο­δομών στην άλλη άκρη του κόσμου.                          .

Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον, είναι γεγονός ότι η πρόοδος και η δημιουργία πλούτου, δεν προκύπτουν με ομοιόμορφο τρόπο. Αν και πολλοί ωφελούνται, κάποιοι άλλοι επωφελούνται σε υπερθετικό βαθμό. Ακόμα χειρότερα, δεν είναι λίγοι αυτοί που αδυνατούν να παρακολουθήσουν τα τεκταινόμενα και άρα μπαίνουν στο περιθώριο.

Σε αντίθεση με το πρώτο κύμα ψηφιακής παγκοσμιοποίησης και καινοτομίας, που έβγαλε από τη φτώχεια τεράστιο αριθμό ανθρώπων σε αγορές εργασίας χαμηλού κόστους, το νέο κύμα αποτελεί πρόκληση για τις ανά τον κόσμο μεσαίες τάξεις, απειλώντας να βυθίσει πολλούς ανθρώπους ξανά στην ένδεια.  Το νέο κύμα εντάσσει ορισμένες  περιθωριακές οικονομίες στο κυρίαρχο ρεύμα της παγκοσμιοποίησης, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη μεσαία τάξη σε αρκετές  αναπτυγμένες χώρες.

Ακόμα χειρότερα, ήλθε και η πανδημία η οποία όπως εύκολα καταλαβαίνει κανείς έριξε λάδι στη φωτιά. Σε παγκόσμιο επίπεδο οι άνθρωποι, αντί να σκέφτονται θετικά τις εξελίξεις ,αγωνίζονται να μη μολυνθούν από τον κορωνοιό βάζοντας σε κίνδυνο τη ζωή τους.

Δεν συνειδητοποιούν έτσι ότι η  καινοτομία δεν συνοδεύεται μόνο από υποσχέσεις, αλλά και από κινδύνους. Οι ίδιες δυνάμεις που δημιουργούν  μια άνευ προηγουμένου αύξηση του πλούτου και της ευημερίας, μπορεί να επιτρέψουν και σε έναν χάκερ να κλέψει την ταυτότητά σας ή να χακάρει το σπίτι σας. Ένας υπολογιστής που μπορεί να επιταχύνει την ανάλυση νομικών εγγράφων, μπορεί και να συρρικνώσει τον αριθμό των δικηγόρων. Τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν ν’ ανοίξουν δρόμους για τη δημιουργία νέων επαφών αλλά γεννούν και νέες μορφές κοινωνικού άγχους. Η ψηφιοποίηση των πληρωμών μπορεί να διευκολύνει την ανάπτυξη του εμπορίου, αλλά να στηρίξει και την εξάπλωση του οργανωμένου εγκλήματος.

Είναι κατάδηλο έτσι ότι ζούμε σε μια εποχή πολυπλοκότητας, η οποία , θα μπορούσε να μας πάει πάρα πολλά χρόνια πίσω.

Κάποτε, η περιπλοκότητα σήμαινε πρόοδο – και παρέπεμπε στον ενθουσιασμό για κάποιο νέο αντικείμενο, τεχνο­λογικά εξελιγμένο. Τώρα, η περιπλοκότητα καραδοκεί πίσω από τα πιο δαπανηρά και δυσεπίλυτα προβλήματα της εποχής μας. Είναι το μικρό μας ζωάκι, που μεγάλωσε και έχει αρχίσει να μας τρώει τα έπιπλα.

«Είμαστε καταδικασμένοι;», αναρωτιόταν στον τίτλο άρθρο του το βρετανικό περιοδικό «New Scientist», που πέρυσι ασχολήθηκε εκτενώς με το θέμα της περιπλοκότητας. Η απάντηση στο ερώτημα ήταν: Ίσως.

Από την πλευρά της, η καθηγήτρια μαθηματικών Cathy O’ Neil, στο βιβλίο της «Όπλα Μαθηματικής Καταστροφής» (Εκδόσεις ΕΑΠ), τονίζει ότι η απρόσωπη αλγοριθμοποίηση  της κοινωνικής και οικονομικής ζωής, είναι στην ουσία μια πηγή γενίκευσης της ανισότητας και νέου τύπου φτώχειας. Χωρίς να συμμερίζομαι  την τοποθέτηση της καθηγήτριας O’Neil, οφείλω να πω ότι θίγει ένα σοβαρό πρόβλημα. Αυτό της προσαρμογής μεγάλου αριθμού ανθρώπων σε μια ψυχρή πολυπλοκότητα, που από μόνη της γίνεται πηγή αποκλεισμού. Υπάρχει όμως και η ορθολογική αισιοδοξία του Matt Ridley, η οποία ανταποκρίνεται πολύ περισσότερο στην πορεία της Ιστορίας.

Αθανάσιος Χ. Παπανδρόπουλος (Ο.Τ.)