Η χρονική στιγμή της ατυχίας της Ευρώπης είναι κακή. Η ήπειρος χρειάζεται ισχυρή ανάπτυξη προκειμένου να χρηματοδοτήσει περισσότερες αμυντικές δαπάνες, ιδίως από τη στιγμή που η αμερικανική υποστήριξη προς την Ουκρανία έχει στερέψει, και να επιτύχει τους στόχους της για την πράσινη ενέργεια. Οι ψηφοφόροι της απογοητεύονται όλο και περισσότερο και είναι πιθανώς θα υποστηρίξουν ακροδεξιά κόμματα όπως η Εναλλακτική για τη Γερμανία. Επιπλέον, τα μακροχρόνια εμπόδια στην ανάπτυξη – ο ταχέως γηράσκων πληθυσμός, οι αυταρχικές ρυθμιστικές αρχές και η ανεπαρκής ολοκλήρωση της αγοράς- δεν έχουν εξαφανιστεί.

Στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες επικρατεί μια φρενήρης δραστηριότητα καθώς οι κυβερνήσεις προσπαθούν να αντιδράσουν. Πρέπει να προσέξουν. Παρόλο που οι κλυδωνισμοί που αντιμετωπίζει η Ευρώπη προέρχονται από το εξωτερικό, τα λάθη των ίδιων των Ευρωπαίων φορέων χάραξης πολιτικής θα μπορούσαν να επιδεινώσουν σημαντικά τη ζημιά.

Τα καλά νέα είναι ότι το ενεργειακό σοκ έχει ξεπεράσει τη στιγμή του μέγιστου πόνου: οι τιμές του φυσικού αερίου έχουν μειωθεί κατά πολύ σε σχέση με την κορύφωσή τους. Δυστυχώς, τα άλλα μόλις αρχίζουν. Αντιμέτωπη με μια αποπληθωριστική επιβράδυνση, η κυβέρνηση της Κίνας θα πρέπει να τονώσει την ισχνή κατανάλωση των νοικοκυριών της χώρας, η οποία θα μπορούσε να αντικαταστήσει τις επενδύσεις σε ακίνητα ως πηγή ζήτησης. Ο πρόεδρος Xi Jinping χρησιμοποιεί επιδοτήσεις για να υπερφορτίσει την κινεζική μεταποίηση, η οποία ήδη αντιπροσωπεύει περίπου το ένα τρίτο της παγκόσμιας παραγωγής αγαθών. Βασίζεται στους ξένους καταναλωτές για να στηρίξει την ανάπτυξη.

Η Κίνα επικεντρώνεται στα πράσινα αγαθά, με σημαντικότερο τα ηλεκτρικά οχήματα, για τα οποία το μερίδιο της παγκόσμιας αγοράς θα μπορούσε να διπλασιαστεί, στο ένα τρίτο, μέχρι το 2030. Κάτι τέτοιο θα τερμάτιζε την κυριαρχία των εθνικών πρωταθλητών της Ευρώπης, όπως η Volkswagen και η Stellantis (της οποίας ο μεγαλύτερος μέτοχος, η Exor, είναι συνιδιοκτήτρια της μητρικής εταιρείας του Economist). Από τις ανεμογεννήτριες έως τον σιδηροδρομικό εξοπλισμό, οι κατασκευαστές της Ευρώπης κοιτάζουν προς τα ανατολικά με νευρικότητα.

Μετά τον Νοέμβριο οι κατασκευαστές μπορεί να αρχίζουν να κοιτάζουν και προς τα δυτικά. Την τελευταία φορά που βρισκόταν στην εξουσία ο κ. Trump επέβαλε δασμούς στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου, συμπεριλαμβανομένων τελικά κι εκείνων από την Ευρώπη, οδηγώντας την ΕΕ να προβεί σε αντίποινα κατά των μοτοσικλετών και του ουίσκι, μέχρι που το 2021 επιτεύχθηκε, υπό τον πρόεδρο Joe Biden, μια δύσκολη ανακωχή. Σήμερα ο κ. Trump απειλεί με συνολικούς δασμούς 10% όλες τις εισαγωγές, ενώ οι σύμβουλοί του κάνουν λόγο για περαιτέρω μέτρα.

Ένας άλλος γύρος εμπορικού πολέμου απειλεί τους εξαγωγείς της Ευρώπης, οι οποίοι το 2023 είχαν πωλήσεις 500 δισ. ευρώ (540 δισ. δολάρια) στην Αμερική. Ο κ. Trump έχει εμμονή με τα διμερή εμπορικά ισοζύγια, πράγμα που σημαίνει ότι τα 20 (από τα 27) κράτη μέλη της ΕΕ με πλεόνασμα στο εμπόριο αγαθών είναι φυσικοί του στόχοι. Η ομάδα του ενοχλείται επίσης από τα ψηφιακά τέλη της Ευρώπης, τον συνοριακό φόρο άνθρακα και τους φόρους προστιθέμενης αξίας.

Τι πρέπει να κάνει η Ευρώπη; Ο δρόμος μπροστά είναι γεμάτος παγίδες. Ένα λάθος θα ήταν η οικονομική πολιτική να διατηρηθεί πολύ σφιχτή σε μια στιγμή ευπάθειας – ένα λάθος που η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει κάνει και στο παρελθόν. Τα τελευταία χρόνια η τράπεζα καταπολέμησε σωστά τον πληθωρισμό με αυξήσεις των επιτοκίων, αλλά σε αντίθεση με την Αμερική που ξοδεύει ελεύθερα, οι κυβερνήσεις της Ευρώπης φέρνουν τους προϋπολογισμούς τους σε καλύτερη ισορροπία, γεγονός που θα πρέπει να αποθερμάνει την οικονομία, ενώ τα φθηνά κινεζικά προϊόντα θα μειώσουν άμεσα τον πληθωρισμό. Αυτό δίνει περιθώριο στις κεντρικές τράπεζες της Ευρώπης να μειώσουν τα επιτόκια για να στηρίξουν την ανάπτυξη. Αν οι κεντρικές τράπεζες κρατήσουν την οικονομία μακριά από μια ύφεση που εμποδίζει τους εκτοπισμένους εργαζόμενους να βρουν νέες θέσεις εργασίας, θα είναι ευκολότερο να αντιμετωπιστούν οι εισαγόμενες ανατροπές.

Μια άλλη παγίδα θα ήταν να αντιγράψουμε τον προστατευτισμό της Αμερικής και της Κίνας, προσφέροντας τεράστιες επιδοτήσεις σε ευνοούμενες βιομηχανίες. Οι πόλεμοι επιδοτήσεων είναι μηδενικού αθροίσματος και σπαταλούν τους σπάνιους πόρους – στην Ευρώπη, οι χώρες έχουν ήδη ξεκινήσει έναν ενδοηπειρωτικό αγώνα δρόμου προς τον πάτο. Τα πρόσφατα οικονομικά προβλήματα της Κίνας καταδεικνύουν τα ελαττώματα, όχι τις αρετές, του υπερβολικού κυβερνητικού σχεδιασμού. Η βιομηχανική πολιτική της Αμερικής δεν εντυπωσίασε τους ψηφοφόρους με τον τρόπο που ήλπιζε ο πρόεδρος Biden, ενώ οι δασμοί έχουν κοστίσει περισσότερες θέσεις εργασίας από όσες έχουν δημιουργήσει.

Αντίθετα, το εμπόριο κάνει τις οικονομίες πλουσιότερες ακόμα κι όταν οι εμπορικοί εταίροι τους είναι προστατευτικοί. Η κατασκευαστική έκρηξη στην Αμερική αποτελεί ευκαιρία για τους ευρωπαίους παραγωγούς να προμηθεύουν ανταλλακτικά. Οι φθηνές εισαγωγές από την Κίνα θα διευκολύνουν τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια και θα ανακουφίσουν τους καταναλωτές που υπέφεραν κατά τη διάρκεια της ενεργειακής κρίσης. Τα επιλεκτικά και αναλογικά αντίποινα κατά του προστατευτισμού μπορεί να είναι δικαιολογημένα σε μια προσπάθεια να αποτρέψουν την Αμερική και την Κίνα από το να διαταράξουν περαιτέρω τις παγκόσμιες εμπορικές ροές. Ωστόσο, θα είχε κόστος για την ευρωπαϊκή οικονομία, και θα έπληττε τους επιδιωκόμενους στόχους της.

Αντίθετα, η Ευρώπη θα πρέπει να χαράξει τη δική της οικονομική πολιτική, κατάλληλη για τη δεδομένη στιγμή. Καθώς η Αμερική ραίνει τη βιομηχανία με δημόσιο χρήμα, η Ευρώπη θα πρέπει να δαπανά για υποδομές, εκπαίδευση, έρευνα και ανάπτυξη. Αντί να μιμηθεί τον παρεμβατισμό της Κίνας, η Ευρώπη θα πρέπει να σημειώσει το όφελος που αποκομίζουν οι κινεζικές επιχειρήσεις από μια τεράστια εγχώρια αγορά. Η ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής αγοράς υπηρεσιών, όπου το εμπόριο παραμένει δύσκολο, θα βοηθούσε τις επιχειρήσεις να αναπτυχθούν, να ανταμείψουν την καινοτομία και να αντικαταστήσουν κάποιες χαμένες θέσεις εργασίας στη μεταποίηση. Η ΕΕ οφείλει να μεταρρυθμίσει τις επαχθείς και κατακερματισμένες ρυθμίσεις της, οι οποίες επίσης συγκρατούν τους κλάδους των υπηρεσιών. Η ενοποίηση των κεφαλαιαγορών – συμπεριλαμβανομένων εκείνων του Λονδίνου – θα είχε το ίδιο αποτέλεσμα. Οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες θα πρέπει να υπογράφουν εμπορικές συμφωνίες, όπου αυτές εξακολουθούν να προσφέρονται, αντί να αφήνουν τους αγρότες να τις καθυστερούν, όπως σε αρκετές πρόσφατες διαπραγματεύσεις. Η διασύνδεση των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας θα κάνει την οικονομία πιο ανθεκτική στους ενεργειακούς κραδασμούς και θα εξομαλύνει την πράσινη μετάβαση.

Μια τέτοια ανοιχτή ατζέντα σε μια εποχή προστατευτισμού μπορεί να φαίνεται αφελής. Όμως, καθώς ο κόσμος αλλάζει, οι βαθιές, ανοικτές αγορές είναι αυτές που έχουν τη δυνατότητα να ενισχύσουν την ανάπτυξη της Ευρώπης. Καθώς τα σοκ εναλλάσσονται, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να παραμείνουν προσγειωμένοι σε αυτή την πραγματικότητα.

Πηγή: The Economist