Είδαμε πρόσφατα μια ανοιχτή επιστολή προς τα τρία μεγάλα κόμματα του πρ. υπουργού Οικονομικών, κ. Αλέκου Παπαδόπουλου, που μιλάει για διόγκωση του κρατικού και του δημόσιου χρέους σε απόλυτους αριθμούς και κρούει καμπανάκι κινδύνου, λέγοντας πως οι τεράστιοι όγκοι κρατικού και δημόσιου χρέους, η διαρκώς, όπως λέει, επιδεινούμενη διάρθρωσή τους και η αλματώδης αύξηση των επιτοκίων δανεισμού δημιουργούν ανησυχία σχετικά με τις δυνατότητες του κράτους – λέει ο ίδιος – να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του. Αυτό είναι κάτι που σας ανησυχεί, η αύξηση του χρέους ως απόλυτο νούμερο;

Κατ΄αρχάς να ξεκινήσω από το τέλος. Βρίσκομαι στη θέση αυτή για να προειδοποιώ, να κρούω τον κώδωνα του κινδύνου, όποτε χρειάζεται, και να αποτρέπω, στο βαθμό που μου το επιτρέπει το Καταστατικό της Τράπεζας της Ελλάδος, κάτι το οποίο έκανα κατά το παρελθόν, όπως γνωρίζετε, όταν το απαίτησαν οι συνθήκες.

Οι αναλύσεις που γίνονται για τη δημοσιονομική πολιτική, και ειδικότερα αυτές της ΤτΕ, σε καμία περίπτωση δεν εξωραΐζουν τη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να αναδειχθούν τα επιτεύγματα της δημοσιονομικής διαχείρισης. Παράλληλα, οι αναλύσεις και παρεμβάσεις της ΤτΕ έχουν επισημάνει τους κινδύνους που ελλοχεύουν από το δημοσιονομικό λαϊκισμό λόγω της προεκλογικής περιόδου.

Σαφώς υπάρχει βελτίωση της δημοσιονομικής κατάστασης τα τελευταία χρόνια, ειδικά μετά την πανδημία. Αυτό οφείλεται στην υπεραπόδοση της οικονομίας, στη θετική επίπτωση του πληθωρισμού στους έμμεσους φόρους, αλλά και στην καλύτερη φορολογική συμμόρφωση μέσω της αύξησης των ηλεκτρονικών συναλλαγών. Η πτώση του δημόσιου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι σημαντική. Κρατώ αυτό που λέει ο κ. Αλέκος Παπαδόπουλος, και είναι σωστό, ότι σε απόλυτα μεγέθη το χρέος αυξήθηκε. Αυτό, όμως, που μετράει είναι το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ και, ως ποσοστό του ΑΕΠ, το χρέος έχει μειωθεί σημαντικά.

Βεβαίως, έχουμε ακόμα το υψηλότερο χρέος στην Ευρώπη ως ποσοστό του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος. Δεν έχουμε πάρει ακόμα επενδυτική βαθμίδα. Δεν έχουμε πετύχει ακόμα πρωτογενές πλεόνασμα κυκλικά διορθωμένο 2% του ΑΕΠ για να εξασφαλίσουμε μακροχρόνια βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους.

Επομένως, δεν υπάρχει ο δημοσιονομικός χώρος στην Ελλάδα για να χωρέσουν όλες αυτές οι εξαγγελίες που γίνονται προεκλογικά. Βεβαίως, καταλαβαίνω ότι προεκλογικά πολλοί λένε πράγματα, τα οποία δεν πρόκειται να εφαρμοστούν, διότι, αν κοστολογήσουμε ορθά αυτά τα οποία λέγονται, ξεπερνάμε κατά πολύ τον όποιο δημοσιονομικό χώρο. Πιστεύω ότι η νέα κυβέρνηση που θα εκλεγεί θα τηρήσει τις δεσμεύσεις της χώρας και οι προγραμματικές δηλώσεις της θα είναι συνεπείς με τις συνθήκες δημοσιονομικής ισορροπίας της χώρας. Και επίσης ότι θα προτείνει τις κατάλληλες μεταρρυθμίσεις για να αυξηθεί ο δυνητικός ρυθμός αύξησης του εθνικού προϊόντος.

Δεν υπάρχει ο δημοσιονομικός χώρος στην Ελλάδα για να χωρέσουν όλες αυτές οι εξαγγελίες που γίνονται προεκλογικά. Βεβαίως, καταλαβαίνω ότι προεκλογικά πολλοί λένε πράγματα, τα οποία δεν πρόκειται να εφαρμοστούν, διότι, αν κοστολογήσουμε ορθά αυτά τα οποία λέγονται, ξεπερνάμε κατά πολύ τον όποιο δημοσιονομικό χώρο.

Ο ίδιος τονίζει πως το κρατικό και το δημόσιο χρέος έχουν ξεπεράσει σε απόλυτους αριθμούς τα μεγέθη του 2011, κατά την κορύφωση της μεγάλης κρίσης. Ωστόσο, λέτε, το σημαντικό είναι το μέγεθος του χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ;

Αυτό είναι το βασικό. Έτσι μετράμε πάντα το χρέος. Το ύψος του δημοσίου χρέους σε απόλυτους αριθμούς συνεχώς θα αυξάνεται καθώς, παρότι οι λήξεις ανακυκλώνονται με την έκδοση νέου δανεισμού, ο όγκος του συνεχώς επιβαρύνεται από τις πληρωμές τόκων.

Εντούτοις υπάρχουν - και υπήρξαν κατά το παρελθόν - κάποιες περιπτώσεις που μπορεί να μειωθεί ο όγκος του δημοσίου χρέους σε απόλυτους αριθμούς:

διαγραφή χρέους (PSI),

μείωση του όγκου των εντόκων γραμματίων,

μείωση των ταμειακών διαθεσίμων με πρόωρη αποπληρωμή χρέους, και

πλεονασματικό δημοσιονομικό ισοζύγιο (δηλ. απαίτηση για πρωτογενές πλεόνασμα μεγαλύτερο από τις πληρωμές των τόκων).

Οι επιλογές (2) και (3) θα καταστούν πιο εφικτές όταν η χώρα ανακτήσει την επενδυτική βαθμίδα και μειωθεί περαιτέρω ο κίνδυνος αναχρηματοδότησης (refinancing risk). 

Τώρα, όσον αφορά στη διαφορά μεταξύ δημοσίου χρέους και κρατικού χρέους: Αυτή οφείλεται στο λεγόμενο ενδοκυβερνητικό χρέος. Πολλοί φορείς της γενικής κυβέρνησης έχουν πλεονάσματα τα οποία επενδύονται σε ομόλογα του ελληνικού δημοσίου. Άρα λοιπόν αφαιρείται το λεγόμενο ενδοκυβερνητικό χρέος, με αποτέλεσμα το χρέος της γενικής κυβέρνησης να είναι χαμηλότερο από το χρέος της κεντρικής κυβέρνησης. Αυτή είναι μια πάγια τακτική που ακολουθείται σε όλες τις χώρες.

Θα ήθελα όμως στο σημείο αυτό να τονίσω το εξής: ως αποτέλεσμα των ευνοϊκών συμφωνιών με τους δανειστές κατά τη διάρκεια των τριών μνημονίων, σήμερα το ελληνικό δημόσιο χρέος έχει μέση διάρκεια περίπου 20 χρόνια, εξυπηρετείται με ένα μέσο επιτόκιο 1,4% περίπου και διακρατείται από επίσημους φορείς. Αυτό δεν έχει ξαναγίνει στο παρελθόν και σε καμία ίσως άλλη χώρα. Όμως, για να διατηρηθεί αυτό, θα πρέπει να τηρήσουμε τις δεσμεύσεις τις οποίες αναλάβαμε, όταν σε αντάλλαγμα πήραμε αυτή τη μεγάλη ελάφρυνση του χρέους. Επ΄ αυτών θα κριθούμε το 2032, όταν θα ξαναμπεί στο τραπέζι η μακροχρόνια βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους. Επανειλημμένα η Τράπεζα της Ελλάδος έχει τονίσει ότι αυτό το παράθυρο ευκαιρίας δεν πρέπει να χαθεί.

Ο πρ. υπουργός Οικονομικών αναφέρεται και σε δανεισμό του ΟΔΔΗΧ 46,7 δισεκατομμυρίων στα τέλη του 2022 από φορείς της Γενικής Κυβέρνησης, θέτοντας ερωτήματα για το πόσο είναι θεμιτό αυτό, δεδομένου ότι μπορεί να αφορά, όπως λέει, και εισφορές ασφαλιστικών ταμείων στο Κοινό Κεφάλαιο.

Η αύξηση του ενδοκυβερνητικού χρέους, δηλαδή του δανεισμού του Κράτους από φορείς της Γενικής Κυβέρνησης (ή και των λοιπών φορέων από το Κράτος) και η αποφυγή δανεισμού από τις αγορές αποτελεί μια απολύτως θετική εξέλιξη και μια σημαντική μεταρρύθμιση στη διαχείριση των δημοσίων οικονομικών που συντελέστηκε την προηγούμενη περίοδο. Η καταγραφή όλων των καταθέσεων των φορέων της Γενικής Κυβέρνησης στις εμπορικές τράπεζες και η διαχείρισή τους κεντρικά (μέσω repos) συμβάλλει στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της διαχείρισης των δημόσιων οικονομικών και βοηθά στη εκδοτική στρατηγική του ΟΔΔΗΧ, δεδομένου του επιπέδου της πιστοληπτικής διαβάθμισης της χώρας.

Προφανώς και είναι θεμιτό η Κυβέρνηση να έχει τον κεντρικό έλεγχο της διαχείρισης των καταθέσεων όλων των φορέων της Γενικής Κυβέρνησης. Αυτό άλλωστε επέτρεψε την καταβολή μισθών και συντάξεων την περίοδο του 2015 όταν η χώρα δεν είχε χρηματοδότηση ούτε από τις αγορές ούτε από τις δόσεις του προγράμματος προσαρμογής. 

Ένας από τους λόγους, για τους οποίους δεν μπορούμε αυτή τη στιγμή να κάνουμε παροχές του μεγέθους αυτών που προτείνονται, είναι διότι από το 2024 θα έχουμε ένα νέο δημοσιονομικό πλαίσιο, το οποίο σήμερα δεν υπάρχει.

Από το 2024 αλλάζει το παιχνίδι της οικονομίας, επιστρέφει το Σύμφωνο Σταθερότητας, οι δημοσιονομικοί κανόνες και οι υποχρεώσεις για πλεονάσματα, ενώ φεύγει από το τραπέζι η ρήτρα διαφυγής. Άρα πόσο έτοιμη είναι η ελληνική οικονομία για το νέο αυτό πλαίσιο, δεδομένου μάλιστα ότι η απαιτούμενη δημοσιονομική προσαρμογή δεν είναι μικρή;

Η απάντησή μου συναρτάται άμεσα με αυτά που σας είπα πριν. Ένας από τους λόγους, για τους οποίους δεν μπορούμε αυτή τη στιγμή να κάνουμε παροχές του μεγέθους αυτών που προτείνονται, είναι διότι από το 2024 θα έχουμε ένα νέο δημοσιονομικό πλαίσιο, το οποίο σήμερα δεν υπάρχει. Αλλά ακόμα και αν δεν υπάρχει σήμερα το πλαίσιο, αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να ξεφύγουμε φέτος από την επίτευξη ενός σημαντικού πρωτογενούς δημοσιονομικού πλεονάσματος. Για να μπορούμε έτσι να έχουμε του χρόνου ένα δημοσιονομικό πλεόνασμα της τάξης του 2% του ΑΕΠ σε κυκλικά διορθωμένη βάση.

Το οποίο δεν είναι μικρή απόσταση.

Δεν είναι σίγουρα μια ασήμαντη απόσταση.

Τράπεζες και servicers πρόσφατα ανακοίνωσαν προγράμματα για το πάγωμα των επιτοκίων στα στεγαστικά δάνεια. Οι δανειολήπτες όμως έχουν ήδη υποστεί σημαντικές αυξήσεις. Είναι αρκετά τα όσα έχουν γίνει για να αποφύγουμε μια νέα γενιά κόκκινων δανείων; Ανησυχείτε πως μπορεί να δούμε νέες αθετήσεις;

Οι πρωτοβουλίες που έχουν αναλάβει οι τράπεζες εξαντλούν τον εποπτικό χώρο. Εάν θα υπάρξουν νέες αθετήσεις; Ναι, ενδεχομένως να υπάρξουν ορισμένες αθετήσεις, διότι σε ένα περιβάλλον υψηλότερων επιτοκίων, στο οποίο αυξάνονται οι δόσεις και σε ένα περιβάλλον στο οποίο ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης θα μειωθεί από το 6% στο 2,3% φέτος και στο 3% την επόμενη χρονιά, ενδεχομένως θα δημιουργηθούν νέες αθετήσεις. Δεν πιστεύουμε όμως  ότι οι αθετήσεις αυτές θα δημιουργήσουν πρόβλημα στις τράπεζες. Δηλαδή η πρόοδος που έχει επιτευχθεί μέχρι τώρα δεν αναμένεται να ανατραπεί. 

Δεν πιστεύουμε ότι οι ενδεχόμενες νέες αθετήσεις θα δημιουργήσουν πρόβλημα στις τράπεζες. Η πρόοδος που έχει επιτευχθεί μέχρι τώρα δεν αναμένεται να ανατραπεί.

Μια που μιλάμε για τις τράπεζες θέλω να σας ρωτήσω για την περίφημη πιστωτική επέκταση. Έχουμε τον πληθωρισμό, έχουμε τη ραγδαία αύξηση των επιτοκίων. Φαίνεται να υπάρχει μια επιβράδυνση της στεγαστικής πίστης ενώ πολλές μικρομεσαίες επιχειρήσεις μένουν αποκλεισμένες από τον τραπεζικό δανεισμό. Σας ανησυχεί το ενδεχόμενο επιβράδυνσης της πιστωτικής επέκτασης σε περιβάλλον αυξημένων επιτοκίων και τι πρέπει να προσέξουν οι τράπεζες;

Είναι αναμενόμενη η επιβράδυνση του ρυθμού πιστωτικής επέκτασης σε ένα περιβάλλον σημαντικά αυξημένων επιτοκίων. Θυμίζω ότι από τον περασμένο Ιούλιο μέχρι τώρα το βασικό επιτόκιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας έχει αυξηθεί 375 μονάδες βάσης από το -0,5% στο +3,25%. Άρα έχουμε μια πολύ σημαντική αύξηση. Είναι λοιπόν αναμενόμενο ότι θα έχουμε επιβράδυνση της πιστωτικής επέκτασης, όπως βλέπουμε σε όλη την Ευρώπη.

Είδαμε στην τελευταία έκθεση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για τον τραπεζικό δανεισμό, μια μεγάλη πτώση της πιστωτικής επέκτασης σε όλη την Ευρώπη.

Αυτό το βλέπουμε στο πρώτο τρίμηνο και στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, αλλά με ηπιότερους ρυθμούς μείωσης σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Προσέξτε, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν χορηγούνται νέα δάνεια. Ούτε σημαίνει ότι δεν υπάρχει πρόσβαση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε νέο δανεισμό. Έχουμε νέο δανεισμό και σημαντικό μάλιστα και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις έχουν σημαντικό νέο δανεισμό. Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας έχει βοηθήσει σημαντικά τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, όπως και η Αναπτυξιακή Τράπεζα. Επομένως νέα δάνεια δίνονται. Όμως εξοφλούνται παλαιά δάνεια, κυρίως από τις μεγάλες επιχειρήσεις, επειδή τα επιτόκια έχουν αυξηθεί, άρα συμφέρει τις μεγάλες επιχειρήσεις να ξεπληρώσουν τα δάνειά τους. Γι΄ αυτό το λόγο, κυρίως, η πιστωτική επέκταση είναι αρνητική. Όχι επειδή δεν δίνονται νέα δάνεια. Νέα δάνεια δίνονται, αλλά εξοφλούνται πολλά από τα προηγούμενα λόγω υψηλότερων επιτοκίων.

Έχουμε νέο δανεισμό και σημαντικό μάλιστα και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις έχουν σημαντικό νέο δανεισμό. Όμως εξοφλούνται παλαιά δάνεια επειδή τα επιτόκια έχουν αυξηθεί, άρα συμφέρει τις μεγάλες επιχειρήσεις να ξεπληρώσουν τα δάνειά τους. Γι΄ αυτό το λόγο, κυρίως, η πιστωτική επέκταση είναι αρνητική.