Ωστόσο, μια πιο προσεκτική ματιά αποκαλύπτει κάτι εντελώς διαφορετικό. Οι κάτοικοι φαίνεται να γνωρίζονται μεταξύ τους, να μοιράζονται κοινόχρηστους χώρους και να συμμετέχουν ενεργά στη ζωή της γειτονιάς. Ορισμένα διαμερίσματα είναι σχεδιασμένα για συλλογική διαβίωση: ομάδες οκτώ υπνοδωματίων ανοίγουν σε κοινές κουζίνες και τραπεζαρίες, ενθαρρύνοντας την κοινωνική αλληλεπίδραση.

Πρόκειται για τον συνεταιρισμό Mehr als Wohnen («Περισσότερο από Κατοικία») στη Ζυρίχη — ένα σύμπλεγμα 13 πολυκατοικιών που ενσαρκώνει ένα εντελώς διαφορετικό μοντέλο αστικής ανάπτυξης. Όλα τα κτίρια ανήκουν σε μια συνεταιριστική εταιρεία, η οποία με τη σειρά της ανήκει στους κατοίκους. Δεν υπάρχουν ιδιοκτήτες-επενδυτές, κερδοσκοπικές εταιρείες ή πιεστικές εξώσεις. Αντίθετα, υπάρχει ένα σύστημα που προάγει τη σταθερότητα, την προσιτότητα και την κοινοτική διαβίωση.

Ο συνεταιρισμός δεν περιορίζεται μόνο στην παροχή κατοικιών: φιλοξενεί επίσης καταστήματα, χώρους εργασίας, εστιατόριο, παιδικό σταθμό και ξενοδοχείο. Έχει υιοθετήσει πολιτική απαγόρευσης των αυτοκινήτων, προσφέροντας αντ’ αυτού συστήματα κοινής χρήσης ηλεκτρικών οχημάτων και ποδηλάτων.

Ένα ιστορικό και επιτυχημένο μοντέλο

Η Ζυρίχη έχει μακρά παράδοση στη συνεταιριστική στέγαση. Ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, εργατικές οργανώσεις ενώθηκαν για να δημιουργήσουν κατοικίες που θα τους προστάτευαν από την κερδοσκοπία της αγοράς. Ο πρώτος συνεταιρισμός, Waidberg, ιδρύθηκε το 1907, ενώ το 1916 ακολούθησε ο Allgemeine Baugenossenschaft Zürich (ABZ), ο οποίος υπάρχει ακόμη και σήμερα, προσφέροντας 5.000 κατοικίες σε περίπου 12.000 ανθρώπους.

Η σύγχρονη αναβίωση του κινήματος ήρθε το 2011, μετά από δημοψήφισμα που όρισε ως στόχο το ένα τρίτο των κατοικιών της πόλης να ανήκει σε συνεταιρισμούς έως το 2050. Σήμερα, ένας στους πέντε κατοίκους της Ζυρίχης ζει σε συνεταιριστική κατοικία, γεγονός που επιτρέπει σε φτωχότερους, νέους, οικογένειες και φοιτητές να κατοικούν στο κέντρο μιας από τις ακριβότερες ευρωπαϊκές πόλεις.

Οι κάτοικοι γίνονται μέλη καταβάλλοντας μια συμμετοχή 7.000 έως 25.000 ελβετικών φράγκων και στη συνέχεια πληρώνουν «ενοίκιο κόστους», το οποίο καλύπτει τις δαπάνες συντήρησης και χρηματοδότησης, χωρίς περιθώριο κέρδους.

Πλεονεκτήματα και προκλήσεις

Το μοντέλο βασίζεται στη δημοκρατική διακυβέρνηση: κάθε μέλος έχει μία ψήφο στις αποφάσεις του συνεταιρισμού. Αν και η συλλογική διαχείριση απαιτεί χρόνο και συνεννόηση, προσφέρει στους κατοίκους έλεγχο και διαφάνεια στη λειτουργία των κατοικιών τους.

Φυσικά, υπάρχουν και προκλήσεις. Τα παλαιότερα κτίρια χρειάζονται ανακαινίσεις, οι οποίες αυξάνουν προσωρινά τα ενοίκια, ενώ η άνοδος του κόστους κατασκευής καθιστά τις νέες αναπτύξεις πιο ακριβές. Παρ’ όλα αυτά, τα συνεταιριστικά σπίτια παραμένουν σημαντικά πιο προσιτά από τις κατοικίες της ελεύθερης αγοράς, αφού δεν περιλαμβάνουν κέρδος για τον ιδιοκτήτη ή τον μεσίτη.

Θα μπορούσε να εφαρμοστεί στη Βρετανία;

Ο Πίτερ Άπς εκτιμά ότι δεν υπάρχει λόγος να μην μπορούσε ένα παρόμοιο σύστημα να λειτουργήσει και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ήδη υπάρχουν μικρές, ιστορικές πρωτοβουλίες συνεταιριστικής στέγασης, οι οποίες αποδεικνύουν ότι το μοντέλο μπορεί να ευδοκιμήσει και σε διαφορετικά θεσμικά πλαίσια, εφόσον υπάρξει πολιτική βούληση και χρηματοδοτική στήριξη.

Η ευρωπαϊκή διάσταση της στεγαστικής κρίσης

Η στεγαστική κρίση δεν αποτελεί αποκλειστικά βρετανικό ή ελβετικό φαινόμενο. Σε ολόκληρη την Ευρώπη, το κόστος στέγασης αυξάνεται ταχύτερα από τα εισοδήματα, περιορίζοντας την πρόσβαση σε αξιοπρεπή κατοικία.

Περίπου οι μισές χώρες της Ε.Ε. εφαρμόζουν προγράμματα κοινωνικής ή προσιτής στέγασης, αν και οι όροι διαφέρουν σημαντικά. Οι πιο εκτεταμένες πολιτικές εφαρμόζονται στην Αυστρία, τη Δανία και την Ολλανδία (περίπου 20% του αποθέματος κατοικιών), ενώ η Φινλανδία, η Γαλλία και η Ιρλανδία κυμαίνονται μεταξύ 10% και 20%. Αντίθετα, οι χώρες της Κεντρικής, Ανατολικής και Νότιας Ευρώπης διαθέτουν πολύ χαμηλότερα ποσοστά κοινωνικής στέγασης.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, περίπου 14 εκατομμύρια κατοικίες στην Ε.Ε. χαρακτηρίζονται κοινωνικές, ωστόσο το ποσοστό τους μειώθηκε στο 8% το 2021, από 11% δέκα χρόνια νωρίτερα. Η συρρίκνωση αυτή συμβάλλει στην εκρηκτική άνοδο των τιμών και την ένταση της στεγαστικής ανισότητας.

Το παράδειγμα της Ζυρίχης δείχνει ότι η συλλογική ιδιοκτησία και η κοινωνική συμμετοχή μπορούν να αποτελέσουν ρεαλιστική λύση — όχι μόνο για τη μείωση του κόστους στέγασης, αλλά και για τη δημιουργία πιο ανθεκτικών, κοινωνικά δεμένων κοινοτήτων μέσα στις ευρωπαϊκές πόλεις του μέλλοντος.