Καθοριστικοί δημογραφικοί δείκτες

Τρεις βασικοί δείκτες θα καθορίσουν τις όποιες αποφάσεις:

Η αναλογία ηλικιωμένων άνω των 65 ετών προς τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό αυξάνεται σταθερά, πλησιάζοντας το 60%, από περίπου 39% σήμερα.

Ο δείκτης γήρανσης επιδεινώνεται, καθώς για κάθε 170 άτομα άνω των 65, αντιστοιχούν μόλις 100 άτομα εργάσιμης ηλικίας.

Ο δείκτης γονιμότητας παρουσιάζει οριακή βελτίωση (1,5 παιδιά ανά γυναίκα το 2022 έναντι 1,3 το 2018), παραμένει όμως σημαντικά χαμηλότερος του ορίου αναπλήρωσης γενεών (2,1). Η υπογεννητικότητα αποτυπώνεται ξεκάθαρα στο αρνητικό φυσικό ισοζύγιο, το οποίο σχεδόν διπλασιάστηκε από -33.856 το 2018 σε -64.706 το 2022.

Πλαίσιο για την αναπροσαρμογή των ορίων

Από το 2021, το θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα προβλέπει ότι κάθε τρία χρόνια θα αξιολογείται το προσδόκιμο ζωής και, ανάλογα με την εξέλιξή του, θα προσαρμόζονται τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης. Αν και οι προβλεπόμενες αναπροσαρμογές του 2021 και του 2024 δεν εφαρμόστηκαν – αφενός λόγω της ολοκλήρωσης των μεταβατικών ρυθμίσεων και αφετέρου λόγω της επίδρασης της πανδημίας στα δημογραφικά δεδομένα – η επόμενη αξιολόγηση έχει προγραμματιστεί για το 2026. Αν τότε διαπιστωθεί αύξηση του προσδόκιμου ζωής, θα εφαρμοστεί αντίστοιχη αύξηση στα ηλικιακά όρια από το 2027.

Η ίδια διαδικασία θα επαναλαμβάνεται κάθε τρία χρόνια: το 2029 για εφαρμογή από το 2030, το 2032 για το 2033 κ.ο.κ.

Προβλέψεις για το προσδόκιμο ζωής

Τα επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι το προσδόκιμο ζωής στα 65 αυξάνεται σταδιακά. Στους άνδρες, αναμένεται να ανέβει από 18,8 έτη το 2019 σε 20 έτη έως το 2030, ενώ στις γυναίκες από 21,8 σε 22,9 έτη αντίστοιχα.

Η σύνδεση του προσδόκιμου ζωής με τα όρια ηλικίας μπορεί να γίνει με διάφορους συντελεστές αναλογίας: πλήρης (1 προς 1), μερική (2/3 προς 1) ή ακόμα πιο ήπια (1/3 προς 1). Για παράδειγμα, αν το προσδόκιμο αυξηθεί κατά ένα έτος:

Με αναλογία 1:1, αυξάνεται κατά 12 μήνες και το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης.

Με 2/3: η αύξηση είναι 8 μήνες.

Με 1/3: η αύξηση είναι 4 μήνες.

Για την Ελλάδα, το επικρατέστερο σενάριο φαίνεται να είναι η πλήρης αντιστοίχιση (1:1), κάτι που σημαίνει αυξήσεις στα όρια συνταξιοδότησης ισόποσες με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής.

Ασφαλιστικό σύστημα υπό πίεση

Η δυσμενής αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους αποτελεί άλλη μια ένδειξη πίεσης στο ασφαλιστικό σύστημα. Σήμερα, αντιστοιχούν περίπου 1,66 εργαζόμενοι για κάθε συνταξιούχο. Μέχρι το 2040, η αναλογία αυτή προβλέπεται να μειωθεί στο 1,25. Δηλαδή, για κάθε 100 συνταξιούχους, θα υπάρχουν μόλις 125 εργαζόμενοι που θα καλύπτουν με εισφορές τις απαιτήσεις του συνταξιοδοτικού συστήματος.

Προοπτικές εξόδου από την εργασία

Η μέση ηλικία εξόδου από την αγορά εργασίας στην Ελλάδα είναι μεταξύ των χαμηλότερων στην Ευρώπη: περίπου 59,7 έτη για τις γυναίκες και 63,2 έτη για τους άνδρες. Μόνο μία ευρωπαϊκή χώρα καταγράφει χαμηλότερα επίπεδα. Η προοπτική περαιτέρω αύξησης των ηλικιακών ορίων θεωρείται σχεδόν βέβαιη, ειδικά αν συνεχιστεί η τάση αύξησης του προσδόκιμου ζωής.