Αντίθετα, ο ευρωπαϊκός Νότος αναδεικνύεται απρόσμενος πρωταγωνιστής. Οι χώρες που πριν από 15 χρόνια δέχθηκαν σκληρά προγράμματα διάσωσης εμφανίζουν σήμερα σχεδόν ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς και αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα.
«Μετά την κρίση χρέους, η Νότια Ευρώπη πήρε στα σοβαρά τα μαθήματά της», σημειώνει ο Filippo Taddei, οικονομολόγος της Goldman Sachs. «Οι δημοσιονομικές τους προοπτικές είναι πλέον πιο προσεκτικές από εκείνες της Γαλλίας ή ακόμη και της Γερμανίας».

Η στροφή αυτή δεν είναι τυχαία. Οι οδυνηρές μεταρρυθμίσεις που επιβλήθηκαν την εποχή των μνημονίων —περικοπές δαπανών, αύξηση ορίων συνταξιοδότησης, περιορισμός γραφειοκρατίας, ιδιωτικοποιήσεις και αλλαγές στην αγορά εργασίας— δημιούργησαν πιο ευέλικτες και ανθεκτικές οικονομίες. Όπως παρατηρεί ο Frank Gill της S&P Global, «οι πρώην προβληματικές χώρες της Ευρώπης έχουν αναδυθεί πιο δυνατές και πιο ανθεκτικές από ποτέ».

Η Ισπανία κατέγραψε πέρυσι ανάπτυξη 3,5%, έναν από τους ταχύτερους ρυθμούς μεταξύ των ανεπτυγμένων οικονομιών, ενώ η Ελλάδα σημείωσε 2,3%, υπερδιπλάσιο ποσοστό από τη Γαλλία ή τη Βρετανία. Την ίδια ώρα, η γερμανική οικονομία συρρικνώθηκε για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά. Η έκρηξη του τουρισμού βοήθησε, όπως και τα ευρωπαϊκά κονδύλια που ενίσχυσαν τις επενδύσεις σε υποδομές. Όμως, σύμφωνα με τον Taddei, η πραγματική αλλαγή βρίσκεται βαθύτερα: το Μιλάνο, η Λισαβόνα και η Σεβίλλη εξελίσσονται σε κέντρα καινοτομίας και τεχνολογίας, ενώ οι αγορές εργασίας ενισχύονται με θέσεις υψηλών δεξιοτήτων που βελτιώνουν την παραγωγικότητα.

Η κρίση μεταφέρεται στον Βορρά
Αντίθετα, οι βόρειες οικονομίες βλέπουν τώρα τα θεμέλιά τους να τρίζουν. Το μοντέλο ανάπτυξης που στηριζόταν στην ισχυρή βιομηχανία, το διεθνές εμπόριο και τη φθηνή ρωσική ενέργεια έχει υπονομευθεί από τους αμερικανικούς δασμούς, τον κινεζικό ανταγωνισμό και τις ενεργειακές ανακατατάξεις. Παράλληλα, οι κυβερνήσεις που δανείστηκαν μαζικά κατά την πανδημία και την ενεργειακή κρίση προσπαθούν τώρα να συγκρατήσουν τις δαπάνες.

Ενώ οι χώρες του Νότου έχουν επαναφέρει τα ελλείμματά τους κοντά στα προ πανδημίας επίπεδα, οι κυβερνήσεις του Βορρά βλέπουν τα δικά τους να εκτοξεύονται. Η Γαλλία αναμένεται να κλείσει το έτος με έλλειμμα 5,4% του ΑΕΠ, υπερδιπλάσιο από το προ πανδημίας επίπεδο. Αντίστοιχα, στη Βρετανία, την Αυστρία και το Βέλγιο τα ελλείμματα ξεπερνούν το 4%, ενώ η Γερμανία προγραμματίζει δαπάνες ύψους έως και 1 τρισ. ευρώ για υποδομές και άμυνα, παραβιάζοντας το ευρωπαϊκό όριο του 3%.

Οι ανάγκες αναμένεται να αυξηθούν ακόμη περισσότερο λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, της ενεργειακής μετάβασης και των δεσμεύσεων για την άμυνα, ενώ η άνοδος των επιτοκίων κάνει τη διαχείριση του χρέους ακόμη πιο δύσκολη. Οι προσπάθειες περιορισμού των δαπανών έχουν συναντήσει πολιτικά αδιέξοδα: στη Γαλλία, τρεις κυβερνήσεις κατέρρευσαν μέσα σε έναν χρόνο λόγω των αντιδράσεων στις μεταρρυθμίσεις. Ο πρωθυπουργός Sébastien Lecornu αναγκάστηκε να αποσύρει προσωρινά τη μεταρρύθμιση Μακρόν για το συνταξιοδοτικό, που προέβλεπε αύξηση των ορίων ηλικίας.

Όπως επισημαίνει ο Mujtaba Rahman του Eurasia Group, «όσο οι οικονομίες μένουν στάσιμες, οι πολίτες στρέφονται στα πολιτικά άκρα, ενισχύοντας την αστάθεια και δυσχεραίνοντας τις αναγκαίες αποφάσεις».

Το δίλημμα της ΕΚΤ και ο κίνδυνος παράλυσης
Ορισμένοι αναλυτές θεωρούν ότι η μακροχρόνια στήριξη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, μέσω των τεράστιων προγραμμάτων αγοράς ομολόγων, έχει δημιουργήσει μια ψευδαίσθηση ασφάλειας. «Καμία χώρα δεν βρίσκεται σήμερα στο χείλος της κρίσης, γιατί η ΕΚΤ λειτουργεί ως δίχτυ προστασίας. Όμως ίσως χρειάζεται ένα σοκ για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που συσσωρεύονται», προειδοποιεί ο Rahman.

Ο Mahmood Pradhan της Amundi συμφωνεί ότι ο άμεσος κίνδυνος κρίσης χρέους είναι μικρός, αφού η Γερμανία έχει χαμηλό χρέος (64% του ΑΕΠ) και η Γαλλία εξακολουθεί να βρίσκει αγοραστές για τα ομόλογά της. Ωστόσο, τονίζει ότι οι υπερβολικές δαπάνες περιορίζουν τον δημοσιονομικό χώρο για το μέλλον: «Η πραγματική απειλή είναι μια Ευρώπη εγκλωβισμένη, χωρίς τα μέσα να αντιδράσει σε μια επόμενη κρίση».

Έτσι, δεκαπέντε χρόνια μετά την κρίση χρέους, η ήπειρος δείχνει να ζει μια ειρωνική ανατροπή: ο Νότος, άλλοτε σύμβολο αδυναμίας, έχει γίνει ο φύλακας της πειθαρχίας, ενώ ο Βορράς παλεύει με τις δικές του δημοσιονομικές αμαρτίες.