Εν τω μεταξύ, οι νότιες χώρες όπως η Ισπανία έχουν αναδειχθεί σε ένα σπάνιο φωτεινό σημείο για την ευρωπαϊκή ανάπτυξη, με κυβερνήσεις που πριν από 15 χρόνια ήταν αντιμέτωπες με την χρεοκοπία όπως η Ελλάδα να διατηρούν πλέον σχεδόν ισοσκελισμένα βιβλία.

«Το μάθημα στα δημοσιονομικά έγινε στη νότια Ευρώπη μετά την κρίση δημόσιου χρέους», δήλωσε ο Φίλιππο Ταντέι, κορυφαίος οικονομολόγος στην Goldman Sachs. «Σε καθεμία από τις χώρες αυτές, η δημοσιονομική προοπτική είναι αξιοσημείωτα πιο «προσεκτική» από ό,τι στην περίπτωση της Γαλλίας ή ακόμα και της Ολλανδίας και της Γερμανίας».

Οι επώδυνες περικοπές έφεραν την αντιστροφή ρόλων

Η αντιστροφή των ρόλων θα μπορούσε να είναι ένα απροσδόκητο αποτέλεσμα της κρίσης, η οποία ανάγκασε τις νότιες χώρες όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία να κάνουν επώδυνες περικοπές δαπανών στο πλαίσιο των πακέτων διάσωσης.

Τα προγράμματα λιτότητας που επιβλήθηκαν στη νότια Ευρώπη άφησαν βαθιά σημάδια: η οικονομία της Ελλάδας εξακολουθεί να είναι περίπου κατά ένα πέμπτο μικρότερη από ό,τι ήταν πριν από την κρίση, σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Η ανεργία παραμένει υψηλή σε όλη την περιοχή. Ωστόσο, οι χώρες αυτές αναγκάστηκαν να θεσπίσουν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις όπως η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, η απλοποίηση της γραφειοκρατίας, η ιδιωτικοποίηση βιομηχανιών και η αναθεώρηση της εργατικής νομοθεσίας.

«Πολλές από τις χώρες που τα πάνε καλύτερα στην Ευρώπη αυτή τη στιγμή είναι χώρες που πέρασαν από προγράμματα», δήλωσε ο Φρανκ Γκιλ, αναλυτής που καλύπτει την Ευρώπη για την S&P Global Ratings, αναφερόμενος στα προγράμματα λιτότητας που επιβλήθηκαν είτε από το ΔΝΤ είτε από τους Ευρωπαίους πιστωτές. «Έχουν βγει πιο ανθεκτικές σε σχέση με τις οικονομικές δομές που είχαν πριν από 15 χρόνια».

Σημαντικός παράγοντας ο τουρισμός

Η οικονομία της Ισπανίας αναπτύχθηκε με 3,5% σε πραγματικούς όρους πέρυσι, σύμφωνα με το ΔΝΤ, ένας από τους ταχύτερους ρυθμούς στον ανεπτυγμένο κόσμο. Η Ελλάδα αναπτύχθηκε με 2,3%, περισσότερο από το διπλάσιο του ρυθμού ανάπτυξης στη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η Γερμανία συρρικνώθηκε για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά.

Η αύξηση του τουρισμού ευθύνεται εν μέρει για την υπεραπόδοση. Οι χώρες του Νότου έχουν επίσης λάβει επιχορηγήσεις και δάνεια αξίας εκατοντάδων δισεκατομμυρίων ευρώ από την Ευρωπαϊκή Ένωση, βοηθώντας στη χρηματοδότηση υποθαλάσσιων καλωδίων στην Ιταλία, σε αναβαθμίσεις του ηλεκτρικού δικτύου στην Ελλάδα και στην κατασκευή υψηλής ταχύτητας διαδικτύου στην Ισπανία.

Βαθύτερες οι αλλαγές

Ωστόσο, ο Ταντέι, ο οικονομολόγος της Goldman, δήλωσε ότι οι οικονομικές αλλαγές που ωφελούν τη νότια Ευρώπη είναι βαθύτερες. Το Μιλάνο, η Λισαβόνα και η Σεβίλλη έχουν εξελιχθεί σε ακμάζοντες κόμβους τεχνολογίας, χρηματοδότησης και νεοσύστατων επιχειρήσεων. Οι αγορές εργασίας -αυτές- που κάποτε κυριαρχούνταν από εργασία χαμηλής αξίας προσθέτουν εξειδικευμένες θέσεις εργασίας που θα ενισχύσουν τη συνολική παραγωγικότητα.

Οι κυβερνήσεις προσέχουν επίσης τώρα περισσότερο τα όρια δαπανών τους και τις πιθανές συνέπειες που θα έχει η παραβίασή τους στην αγορά. Η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι ανέλαβε την εξουσία το 2022 αφού βάσισε την εκστρατεία της σε μειώσεις φόρων και υψηλότερες συντάξεις. Αλλά η δεξιά ηγέτιδα έθεσε ως προτεραιότητα τη δημοσιονομική «σύνεση» για να καθησυχάσει την εύθραυστη αγορά ομολόγων της Ιταλίας. Έκτοτε, έχει περιορίσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού, το οποίο αναμένεται να μειωθεί κάτω από το 3% του ΑΕΠ το επόμενο έτος.

Η πρόβλεψη αυτή προσφάτως έγινε δεκτή με επαίνους από το ΔΝΤ. «Αυτό είναι φανταστικό», δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου ο Χέλγκε Μπέργκερ, αναπληρωτής διευθυντής του ευρωπαϊκού τμήματος του ΔΝΤ. Επίσης, επαίνεσε την «πολύ εντυπωσιακή» απόδοση του προϋπολογισμού του περασμένου έτους.

Τώρα, οι χώρες στον πυρήνα της Ευρώπης αντιμετωπίζουν προβλήματα. Το μοντέλο ανάπτυξης της Δυτικής Ευρώπης – με επίκεντρο το εμπόριο και τη βιομηχανία – έχει κλονιστεί από τους δασμούς των ΗΠΑ, την άνοδο του κινεζικού ανταγωνισμού και το τέλος της φθηνής ρωσικής ενέργειας.

Σημαντικοί παράγοντες η πανδημία και η ενεργειακή κρίση

Οι κυβερνήσεις σε όλη την Ευρώπη που δανείστηκαν σε μεγάλο βαθμό κατά τη διάρκεια της πανδημίας και της ενεργειακής κρίσης προσπαθούν να τακτοποιήσουν τα οικονομικά τους. Οι χώρες του νότου έχουν σε μεγάλο βαθμό μειώσει τα ελλείμματα στο σημείο που ήταν πριν από την πανδημία, αλλά οι κυβερνήσεις βορειότερα, που αγωνίζονται να αυξήσουν τα έσοδα εν μέσω ασθενούς ανάπτυξης, οδεύουν προς την αντίθετη κατεύθυνση.

Η Γαλλία αναμένεται να παρουσιάσει έλλειμμα 5,4% του ΑΕΠ φέτος, σε σύγκριση με 2,4% πριν από την πανδημία. Τα κενά στον προϋπολογισμό στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Αυστρία και το Βέλγιο είναι πάνω από 4%.

Η Γερμανία δαπανά έως και 1 τρισεκατομμύριο ευρώ, που ισοδυναμεί με 1,15 τρισεκατομμύρια δολάρια, σε υποδομές και άμυνα. Αυτή η κίνηση είναι πιθανό να ενισχύσει την ανάπτυξη, αλλά να οδηγήσει το έλλειμμά της πολύ πάνω από το ετήσιο όριο του 3% που είχε γραφτεί στη συνθήκη της ΕΕ -με την επιμονή του τότε καγκελάριου Χέλμουτ Κολ- που άνοιξε το δρόμο για το νομισματικό μπλοκ.

Αποτυγχάνουν οι προσπάθειες περιορισμού τους κοινωνικού κράτους

Οι απαιτήσεις δαπανών είναι πιθανό να αυξηθούν ακόμη περισσότερο τα επόμενα χρόνια, καθώς οι χώρες αντιμετωπίζουν γήρανση του πληθυσμού, αμυντικές δεσμεύσεις, δαπάνες για τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια και μια απότομη αύξηση των πληρωμών τόκων χρέους. Μέχρι στιγμής, όμως, οι προσπάθειες περικοπής του κράτους πρόνοιας για την κάλυψη άλλων απαιτήσεων δαπανών αποτυγχάνουν.

Η Γαλλία έχει δει τρεις κυβερνήσεις να καταρρέουν τον τελευταίο χρόνο λόγω των σχεδίων για μείωση των δαπανών. Ο πρωθυπουργός Σεμπαστιάν Λεκορνί, ο οποίος παραιτήθηκε στις αρχές Οκτωβρίου αλλά επαναδιορίστηκε λίγες μέρες αργότερα, ανακοίνωσε σχέδια για την αναστολή της μεταρρύθμισης του συνταξιοδοτικού συστήματος του Εμμανουέλ Μακρόν, η οποία αυξάνει προοδευτικά την ηλικία συνταξιοδότησης.

«Υπάρχει σαφώς η αναγνώριση ότι κάτι πρέπει να γίνει», δήλωσε ο Γκιλ της S&P. «Το ζήτημα είναι ότι δεν υπάρχει μεγάλη συναίνεση για το τι ακριβώς». Το αδιέξοδο οδήγησε την S&P να ανακοινώσει μια απροσδόκητη υποβάθμιση της αξιολόγησης της Γαλλίας τον περασμένο μήνα.

Ελλείψει οικονομικής ανάπτυξης, οι ψηφοφόροι είναι δυσαρεστημένοι και στρέφονται προς κόμματα της ακροδεξιάς και της Αριστεράς. Αυτός ο αυξημένος πολιτικός κατακερματισμός έχει δυσκολέψει την οικοδόμηση συναίνεσης για επώδυνες οικονομικές πολιτικές.

«Υπάρχει μια καταστροφική δημοσιονομική λούπα ανατροφοδότησης μεταξύ της πολύ απαιτητικής δημοσιονομικής πολιτικής και της πολιτικής σταθερότητας που ενισχύεται», δήλωσε ο Μουτζτάμπα Ραχμάν, διευθύνων σύμβουλος για την Ευρώπη στον Όμιλο Eurasia. «Στη Γαλλία, στο Ηνωμένο Βασίλειο και ενδεχομένως στη Γερμανία, οι προκλήσεις για τα δημόσια οικονομικά ενισχύουν την πολιτική αστάθεια που δυσκολεύει τη μεταρρύθμιση αυτών των πραγμάτων».

Αμφιβολίες για την πολιτική της ΕΚΤ

Κάποιοι αναρωτιούνται εάν ευθύνονται εν μέρει τα μαζικά προγράμματα αγοράς ομολόγων που πραγματοποίησε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και άλλοι μετά την οικονομική κρίση, και πάλι κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Η λεγόμενη ποσοτική χαλάρωση βοήθησε τις οικονομίες να ξεπεράσουν την κρίση καθιστώντας τον δανεισμό φθηνότερο για τις επιχειρήσεις, τα νοικοκυριά και την κυβέρνηση. Ωστόσο, ορισμένοι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι αυτά τα μέτρα ασφαλείας των κεντρικών τραπεζών δημιουργούν έναν «ηθικό κίνδυνο» για τις κυβερνήσεις, μειώνοντας την ανάγκη τους να διατηρούν ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς ή να αντιμετωπίζουν αυξανόμενα χρέη.

«Προς το παρόν, καμία χώρα δεν έχει φτάσει στο σημείο καμπής, εν μέρει επειδή η ΕΚΤ βρίσκεται από πίσω στο φόντο», δήλωσε ο Ράχμαν. «Αλλά το να φτάσουν  σε αυτό το σημείο καμπής μπορεί να είναι ακριβώς αυτό που χρειάζεται για να αντιμετωπιστούν αυτές οι προκλήσεις που σταδιακά μεγαλώνουν». Εάν δεν συμβεί αυτό, ο κίνδυνος μιας άτακτης κρίσης αυξάνεται, όπως και η πιθανή μακροπρόθεσμη ζημιά.

Το Ηνωμένο Βασίλειο αγωνίζεται, κι αυτό, να αντιμετωπίσει το αυξανόμενο χρέος και τις αυξανόμενες δαπάνες του. Ο πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ «πάγωσε» ένα σχέδιο για τον περιορισμό ορισμένων επιδομάτων αναπηρίας αυτό το καλοκαίρι, αφού οι νομοθέτες του δικού του Εργατικού Κόμματος εξεγέρθηκαν. Τις επόμενες εβδομάδες, η κυβέρνηση πρόκειται να ανακοινώσει ένα σχέδιο προϋπολογισμού που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε αυξήσεις φόρων αντί για περικοπές δαπανών. Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου έχει δεσμευτεί να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό και να μειώσει το βάρος του χρέους της μέχρι το τέλος της δεκαετίας, αν και οι οικονομολόγοι είναι επιφυλακτικοί ως προς την επίτευξη αυτών των στόχων.

Ο Μαχμούντ Πραντάν, επικεφαλής παγκόσμιας μακροοικονομίας στη γαλλική εταιρεία διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων Amundi, δήλωσε ότι οι ευρωπαϊκές χώρες δεν αντιμετωπίζουν επικείμενη κρίση χρέους. Η Γερμανία ειδικότερα έχει σχετικά χαμηλό βάρος χρέους, στο 64% του ΑΕΠ. Το κόστος δανεισμού της Γαλλίας έχει αυξηθεί φέτος – ξεπερνώντας αυτό της Ιταλίας – αλλά η κυβέρνηση δεν δυσκολεύτηκε να βρει αγοραστές για το χρέος της.

Προειδοποιεί όμως ότι οι χώρες που υπερβαίνουν τις δαπάνες τώρα κινδυνεύουν να έχουν δεμένα τα χέρια τους για μελλοντικές κρίσεις.

«Το πραγματικό μειονέκτημα είναι ότι η Ευρώπη δεν θα έχει τον δημοσιονομικό χώρο για να ανταποκριθεί σε μελλοντικά σοκ», είπε. «Οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να αντέξουν και να μην κάνουν τίποτα, αλλά είναι πιθανό σε μελλοντικά σοκ, οι κυβερνήσεις να πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη τους συμβιβασμούς».

Πηγή: The Wall Street Journal