Περιορισμένη πρόσβαση στα μετρητά στην Ελλάδα

Στην ελληνική αγορά, παρά τα 1.400 τραπεζικά καταστήματα και τα περίπου 2.500 ΑΤΜ που λειτουργούν σήμερα, η πρόσβαση σε μετρητά παραμένει συχνά δύσκολη, ειδικά σε απομακρυσμένες περιοχές. Το κλείσιμο υποκαταστημάτων, η ανάγκη προγραμματισμένων ραντεβού για αναλήψεις, ακόμη και για ποσά κάτω των 5.000 ευρώ, καθώς και η σταδιακή κατάργηση ταμείων σε πολλά καταστήματα, δημιουργούν σοβαρά εμπόδια για τους πολίτες που συναλλάσσονται με φυσικό χρήμα.

Το πρόβλημα έχει επιδεινωθεί και από το λουκέτο σε δεκάδες καταστήματα των ΕΛΤΑ, γεγονός που άφησε πολλές περιοχές χωρίς εύκολη πρόσβαση σε ΑΤΜ. Τράπεζες όπως η Eurobank εξετάζουν την τοποθέτηση νέων μηχανημάτων στα σημεία όπου λειτουργούσαν τα ΕΛΤΑ, ενώ και άλλες τράπεζες επανεξετάζουν τα δίκτυά τους.

Παράλληλα, τα ΑΤΜ έχουν ημερήσια όρια αναλήψεων –συνήθως 3.500 έως 5.000 ευρώ– ενώ για ηλικιωμένους ή άτομα χωρίς ψηφιακή εξοικείωση η διαδικασία συχνά αποδεικνύεται δύσκολη. Το αυστηρότερο πλαίσιο δεν είναι τυχαίο: το κόστος διαχείρισης μετρητών θεωρείται υψηλό, γεγονός που ωθεί τις τράπεζες να αποθαρρύνουν τη χρήση φυσικού χρήματος.

Οι καταναλωτές και οι έμποροι προτιμούν ακόμη τα μετρητά

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΚΤ για το 2024, τα μετρητά παραμένουν το δημοφιλέστερο μέσο πληρωμής: το 54% των συναλλαγών γίνεται με φυσικό χρήμα, ενώ σε αξία αντιστοιχούν στο 42% του συνόλου – το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρωζώνη. Οι επιχειρήσεις, αντίθετα από τις τράπεζες, επιθυμούν τις πληρωμές σε μετρητά, καθώς τις θεωρούν πιο άμεσες και χωρίς προμήθειες.

Το ελληνικό Δημόσιο, από την άλλη πλευρά, έχει περιορίσει τη χρήση φυσικού χρήματος για να ενισχύσει τη φορολογική διαφάνεια, επιβάλλοντας ανώτατο όριο συναλλαγής με μετρητά τα 500 ευρώ. Ωστόσο, η πλήρης αποθάρρυνση των μετρητών έχει και κινδύνους: οι καταναλωτικές ενώσεις προειδοποιούν ότι μια τέτοια πολιτική μπορεί να οδηγήσει σε περιθωριοποίηση πολιτών και να εγείρει ζητήματα πρόσβασης στην ίδια τους την περιουσία.

Πώς κινούνται οι υπόλοιπες χώρες

Στη Γαλλία, τα μετρητά χρησιμοποιούνται περίπου στο 43% των συναλλαγών, στη Γερμανία στο 53%, ενώ στην Ιταλία φθάνουν έως και το 61%. Παρά την ευρεία διείσδυση των ψηφιακών πληρωμών, πάνω από το 90% των μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε όλες τις παραπάνω χώρες εξακολουθεί να δέχεται μετρητά.

Οι κίνδυνοι μιας “cashless” κοινωνίας

Η πλήρης κατάργηση των μετρητών εγκυμονεί κινδύνους για τη νομισματική κυριαρχία και τη σταθερότητα του ευρώ. Αν οι συναλλαγές βασιστούν αποκλειστικά σε ιδιωτικά ψηφιακά συστήματα (π.χ. κάρτες, εφαρμογές, fintech), τότε το κράτος και η ΕΚΤ χάνουν τον άμεσο έλεγχο της νομισματικής κυκλοφορίας, ενώ οι πολίτες εκτίθενται σε κινδύνους τεχνικών βλαβών ή κυβερνοεπιθέσεων χωρίς εναλλακτικό τρόπο πληρωμής.

Η απάντηση της ΕΚΤ

Η ΕΚΤ επισημαίνει ότι τα μετρητά αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο του οικονομικού συστήματος και ότι η πρόσβαση σε αυτά πρέπει να παραμείνει θεμελιωμένο δικαίωμα των πολιτών. Ο νέος κανονισμός της ΕΕ έρχεται να κατοχυρώσει νομικά το δικαίωμα πληρωμής σε μετρητά και να υποχρεώσει τις τράπεζες και τις επιχειρήσεις να διασφαλίσουν επαρκή δίκτυα διανομής σε όλη τη ζώνη του ευρώ – από τα αστικά κέντρα μέχρι τις αγροτικές περιοχές.

Σήμερα λειτουργούν πάνω από 260.000 ΑΤΜ και 120.000 υποκαταστήματα τραπεζών στην Ευρωζώνη, όμως η ΕΚΤ ζητά επαρκή αποθέματα μετρητών και μηχανισμούς άμεσης διάθεσης σε περιπτώσεις κρίσης ή διακοπής των ηλεκτρονικών πληρωμών.

Η νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία θεσπίζει, για πρώτη φορά, δεσμευτικό καθεστώς για το “νόμιμο χρήμα”, προστατεύοντας το ευρώ όχι μόνο ως νόμισμα αλλά και ως σύμβολο εμπιστοσύνης και ισότητας μεταξύ των πολιτών της Ευρωζώνης.