Η «ολίσθηση κλιμακίου» και ο πληθωριστικός φόρος

Η μελέτη της Eurobank εξηγεί ότι μία σημαντική παρενέργεια των προοδευτικών συστημάτων φορολόγησης είναι η «ολίσθηση κλιμακίου», δηλαδή η αυτόματη αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης σε περιόδους υψηλού πληθωρισμού, όταν η φορολογική κλίμακα δεν τιμαριθμοποιείται. Ετσι, όπως τονίζεται, τυχόν αυξήσεις στα ονομαστικά εισοδήματα που μπορεί απλώς να αντισταθμίζουν μέρος της απώλειας της αγοραστικής τους δύναμης ενδέχεται να οδηγήσουν τους φορολογούμενους σε υψηλότερα φορολογικά κλιμάκια αυξάνοντας δυσανάλογα το φόρο που πληρώνουν, ακόμα και αν το πραγματικό τους εισόδημα έχει μειωθεί. 

Η Eurobank επισημαίνει επίσης ότι ακόμα και νοικοκυριά με αμετάβλητες ονομαστικές αποδοχές επηρεάζονται από την ολίσθηση κλιμακίου, αφού «η αγοραστική τους δύναμη μειώνεται, αλλά ο φόρος που τους καταλογίζεται παραμένει ο ίδιος». Συνεπώς, «η μη τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας αποτελεί μια μορφή πληθωριστικού φόρου».

Σενάρια τιμαριθμοποίησης

Η μελέτη αναλύει τις συνέπειες των πληθωριστικών διαταραχών της περιόδου 2022–23 και εξετάζει τρία σενάρια τιμαριθμοποίησης: πλήρη προσαρμογή βάσει του πληθωρισμού, μερική προσαρμογή βάσει του πυρήνα του πληθωρισμού και ηπιότερη μερική προσαρμογή βάσει του παραδείγματος της Πορτογαλίας. Η ανάλυση εστιάζει σε τέσσερις τομείς: τη συμβολή της μη τιμαριθμοποίησης στα φορολογικά έσοδα, την επίδραση στα διαθέσιμα εισοδήματα μισθωτών και επιχειρηματιών, τη διαφοροποίηση επιπτώσεων ανά εισοδηματικό κλιμάκιο και τη σύγκριση της φορολογικής επιβάρυνσης στην Ελλάδα με άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου.

Χρησιμοποιώντας στοιχεία της ΑΑΔΕ, η Eurobank υπολογίζει ότι η φορολογική επιβάρυνση αυξήθηκε από το 9,9% το 2021 στο 11,1% το 2023». Σύμφωνα με τη μελέτη, το 37% της αύξησης αυτής προήλθε από τη μη τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας, αφού «αν η κλίμακα είχε τιμαριθμοποιηθεί πλήρως, τα φορολογικά έσοδα θα ήταν κατά 9,2% χαμηλότερα». Η Eurobank προβλέπει ότι το ποσοστό αυτό θα είναι ακόμη μεγαλύτερο το 2024 λόγω της σωρευτικής επίδρασης του πληθωρισμού.

Συμπεριφορικές αντιδράσεις και απώλεια εσόδων

Η μελέτη σημειώνει ότι «η μείωση των οριακών φορολογικών συντελεστών οδηγεί σε αύξηση της φορολογικής συμμόρφωσης και μείωση της αδήλωτης εργασίας». Ενσωματώνοντας αυτές τις συμπεριφορικές αντιδράσεις, η Eurobank εκτιμά ότι υπό πλήρη τιμαριθμοποίηση η απώλεια εσόδων φθάνει τα €0,81 δισ. το 2023 και σχεδόν €1 δισ. το 2025, ενώ υπό μερική τιμαριθμοποίηση, όπως στο παράδειγμα της Πορτογαλίας, η απώλεια περιορίζεται σε €0,5 δισ. το 2023 και €0,60 δισ. το 2025. Ακόμη και στο δυσμενές σενάριο πλήρους τιμαριθμοποίησης, «το πρωτογενές πλεόνασμα δεν υποχωρεί κάτω από το όριο του 2,0% του ΑΕΠ».

Η μελέτη περιλαμβάνει και στοχαστική ανάλυση Monte Carlo, από την οποίαν προκύπτει ότι με 10.000 επαναλήψεις και παραμετρική αβεβαιότητα το εύρος της απώλειας παραμένει διαχειρίσιμο, με το πρωτογενές αποτέλεσμα να κυμαίνεται μεταξύ 2,13% και 2,23% του ΑΕΠ.

Επιδράσεις ανά πηγή εισοδήματος

Σύμφωνα με τη μελέτη, η επίδραση της μη τιμαριθμοποίησης διαφοροποιείται σημαντικά. Το 47% της αύξησης της φορολογικής επιβάρυνσης στα εισοδήματα μισθωτών και συντάξεων οφείλεται στη μη τιμαριθμοποίηση, ενώ στα εισοδήματα από επιχειρηματική δραστηριότητα μόνο το 16% της αύξησης του φόρου αποδίδεται σε αυτήν. Για τα εισοδήματα από μισθούς «αν η κλίμακα είχε τιμαριθμοποιηθεί πλήρως, η φορολογική επιβάρυνσή τους θα είχε μειωθεί οριακά», σημειώνει η Eurobank.

Η μελέτη τονίζει ότι «η μη τιμαριθμοποίηση πλήττει αναλογικά περισσότερο τα μεσαία και ανώτερα μεσαία στρώματα». Ο μέσος φόρος για μισθούς μεταξύ του 40% και 70% της κατανομής θα ήταν 19% έως 32% χαμηλότερος με πλήρη τιμαριθμοποίηση, ενώ με μερική τιμαριθμοποίηση, όπως στο παράδειγμα της Πορτογαλίας, η μείωση κυμαίνεται από 11% έως 22%. Για τα χαμηλότερα στρώματα δεν υπάρχει όφελος, ενώ για τα υψηλότερα το όφελος δεν υπερβαίνει το 12%.

Η εισφορά αλληλεγγύης

Η Eurobank επισημαίνει ότι η «σημαντική ελάφρυνση που επέφερε η κατάργηση της εισφοράς αλληλεγγύης» αντισταθμίζει πλήρως την επιβάρυνση από τη μη τιμαριθμοποίηση για τους μισθωτούς το 2023. Ωστόσο, όπως τονίζει, οι αναδιανεμητικές επιπτώσεις είναι διαφορετικές. Έτσι, όλοι οι μισθωτοί πλην του πλουσιότερου 10% θα πλήρωναν λιγότερο φόρο αν αντί της κατάργησης της εισφοράς αλληλεγγύης είχε εφαρμοστεί πλήρης τιμαριθμοποίηση.»

Σύμφωνα με τη μελέτη, για έναν άγαμο μισθωτό η Ελλάδα βρίσκεται «στο διάμεσο των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου», με φορολογική επιβάρυνση 14,1% για τον μέσο και 11,0% για τον διάμεσο μισθωτό. Ωστόσο, στην περίπτωση ενός έγγαμου ζευγαριού με δύο παιδιά η συνολική επιβάρυνση είναι η υψηλότερη μεταξύ των υπό εξέταση χωρών.

Προτάσεις πολιτικής

Η μελέτη προτείνει την καθιέρωση ενός αυτόματου μηχανισμού τιμαριθμικής αναπροσαρμογής των ορίων των κλιμακίων, την εφαρμογή μιας στοχευμένης τιμαριθμοποίησης μόνο συγκεκριμένων στοιχείων της κλίμακας, όπως το αφορολόγητο, ή τη δημιουργία ενός ευέλικτου προβλεπτικού θεσμικού πλαισίου που θα λαμβάνει υπόψη τη δημοσιονομική ισορροπία και τις προβλέψεις εσόδων. Όπως αναφέρει η Eurobank, η τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας αποτελεί μία μόνο από τις πολλές εναλλακτικές αλλά είναι δομική λύση που αντιμετωπίζει τα αίτια του προβλήματος της ολίσθησης κλιμακίου.

Η μελέτη καταλήγει ότι η τιμαριθμοποίηση είναι προτιμητέα έναντι παρεμβάσεων στην έμμεση φορολογία, καθώς «είναι πιο συμβατή με το επιδιωκόμενο παραγωγικό πρότυπο της ελληνικής οικονομίας και την ενίσχυση της μισθωτής εργασίας και της αποταμίευσης έναντι της κατανάλωσης».