Στη δεκαετία του 1990, οικονομολόγοι όπως ο Τζόζεφ Στίγκλιτς και ακτιβίστριες όπως η Ναόμι Κλάιν τόνισαν ότι η παγκοσμιοποίηση ευνοούσε τις ΗΠΑ εις βάρος των αναπτυσσόμενων χωρών, των εργαζομένων και του περιβάλλοντος. Οι μαζικές διαδηλώσεις, με αποκορύφωμα τη «μάχη του Σιάτλ» το 1999, σημάδεψαν την πρώτη μεγάλη αμφισβήτηση του παγκοσμιοποιημένου μοντέλου.

Στις ΗΠΑ, η κριτική απέναντι στην παγκοσμιοποίηση μετατοπίστηκε σταδιακά από την αριστερά στη ριζοσπαστική δεξιά, που κατηγόρησε τους διεθνείς οργανισμούς —όπως τον ΠΟΕ— ότι υπονομεύουν την εθνική κυριαρχία και καταστρέφουν τις θέσεις εργασίας μέσω φθηνών εισαγωγών και μετανάστευσης.

Η στροφή του Τραμπ και η αποδυνάμωση των ΗΠΑ

Κατά τη δεύτερη προεδρική του θητεία, ο Ντόναλντ Τραμπ μετέτρεψε αυτήν την κριτική σε επιθετική πολιτική προστατευτισμού, επιβάλλοντας δασμούς και ανατρέποντας το μεταπολεμικό σύστημα ελεύθερου εμπορίου. Η εποχή της «αμερικανικής ηγεμονίας» φαίνεται να πλησιάζει στο τέλος της, με την τεχνολογική υπεροχή των ΗΠΑ να απειλείται από την Κίνα και τη μεσαία τάξη να αντιμετωπίζει στασιμότητα εισοδημάτων και αβεβαιότητα.

Όπως στο παρελθόν η πτώση της Γαλλίας και της Βρετανίας ως παγκόσμιων δυνάμεων προκάλεσε αναταράξεις, έτσι και τώρα η απουσία ενός κυρίαρχου «παγκόσμιου ηγέτη» μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες.

Κανείς δεν είναι έτοιμος να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ

Η Κίνα και η ΕΕ είναι οι μόνες υποψήφιες για τον ρόλο της υπερδύναμης, αλλά καμία δεν φαίνεται ικανή

Η Κίνα διαθέτει τεράστια βιομηχανική δύναμη, αλλά ένα αδύναμο χρηματοπιστωτικό σύστημα, υπερχρεωμένες κρατικές επιχειρήσεις και ένα μη διεθνές νόμισμα. Παράλληλα, το αυταρχικό πολιτικό της σύστημα δυσκολεύεται να αποκτήσει πολιτιστική και πολιτική επιρροή στις δημοκρατίες της Δύσης.

Η ΕΕ, από την άλλη, παραμένει πολιτικά διχασμένη, με ένα κατακερματισμένο τραπεζικό σύστημα που δεν μπορεί να ανταγωνιστεί το δολάριο ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα.

Η απουσία ηγεσίας και τα ιστορικά παραδείγματα

Η ιστορία δείχνει πόσο επικίνδυνη είναι η έλλειψη παγκόσμιας ηγεσίας. Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Βρετανία έχασε την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία της, ενώ οι ΗΠΑ αποσύρθηκαν στον απομονωτισμό. Το αποτέλεσμα ήταν οικονομική κατάρρευση, προστατευτισμός, άνοδος του φασισμού και τελικά ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Σήμερα, οι πολιτικές Τραμπ —προστατευτισμός, αποδυνάμωση των διεθνών θεσμών, επιθέσεις σε μετανάστες— θυμίζουν επικίνδυνα τη δεκαετία του 1930. Αν μια νέα οικονομική κρίση ξεσπάσει χωρίς διεθνή συνεργασία, οι επιπτώσεις θα μπορούσαν να είναι παρόμοια ολέθριες.

Πώς οι ΗΠΑ έσωσαν τον κόσμο το 2008 — και γιατί ίσως να μην το ξανακάνουν

Κατά την κρίση του 2008, οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο ενήργησαν αποφασιστικά: πακέτα διάσωσης άνω των 11 τρισ. δολαρίων απέτρεψαν μια νέα Μεγάλη Ύφεση, ενώ η Fed παρείχε ρευστότητα σε κεντρικές τράπεζες παγκοσμίως. Σήμερα, όμως, είναι απίθανο μια μελλοντική κυβέρνηση Τραμπ να αναλάβει παρόμοιο ρόλο. Η απροθυμία για παγκόσμια συνεργασία σημαίνει ότι χώρες όπως η Ζάμπια —που καταστράφηκαν από την πτώση των εξαγωγών το 2008— δύσκολα θα λάβουν βοήθεια.

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος: η αγορά ομολόγων των ΗΠΑ

Το πιο κρίσιμο σημείο του συστήματος είναι η αγορά αμερικανικών κρατικών ομολόγων, αξίας πάνω από 30 τρισ. δολαρίων, που αποτελεί τη βάση των παγκόσμιων συναλλαγών. Αν οι επενδυτές χάσουν την εμπιστοσύνη τους, τα επιτόκια θα εκτοξευθούν και η παγκόσμια οικονομία θα βρεθεί σε κρίση αντίστοιχη —ή και χειρότερη— του 2008.
Το αυξανόμενο δημόσιο χρέος των ΗΠΑ, η αστάθεια στις «σκιώδεις» αγορές και η πιθανή πτώση του δολαρίου εντείνουν τον κίνδυνο.

Μια νέα εποχή χρηματοπιστωτικού χάους

Η παγκόσμια οικονομία εξαρτάται πλέον από υπερτιμημένες μετοχές —κυρίως των «Magnificent Seven» εταιρειών τεχνολογίας— και από έναν εύθραυστο συνδυασμό υπερχρέωσης και κερδοσκοπίας. Αν η τεχνητή νοημοσύνη δεν αποδειχθεί τόσο επικερδής όσο αναμένεται ή αν ξεσπάσει μια κρίση στην Κίνα, το σοκ μπορεί να είναι συγκρίσιμο με τη φούσκα του dot-com το 2000.

Η εξάρτηση από τις ΗΠΑ για σταθερότητα, η υποχώρηση της διεθνούς συνεργασίας και ο αναβιωμένος οικονομικός εθνικισμός προοιωνίζονται μια εποχή συνεχούς αστάθειας. Η σύγκρουση για τον έλεγχο κρίσιμων πρώτων υλών —όπως τα σπάνια μέταλλα που χρειάζονται για την τεχνολογία και την τεχνητή νοημοσύνη— αυξάνει τον κίνδυνο εμπορικών ή ακόμη και στρατιωτικών συγκρούσεων.

Συμπέρασμα

Η ιστορία της παγκοσμιοποίησης δείχνει ότι, παρά τις αδυναμίες των μεγάλων δυνάμεων, η ύπαρξη μιας σταθερής ηγεμονίας εξασφαλίζει σχετική τάξη στο παγκόσμιο σύστημα.
Η σημερινή επιστροφή στον προστατευτισμό και την οικονομική αντιπαλότητα θυμίζει την εποχή του μεσοπολέμου — με τη διαφορά ότι τώρα ο κόσμος διαθέτει 10.000 πυρηνικά όπλα.
Η αποδυνάμωση των διεθνών θεσμών, η πολιτική πόλωση και η απουσία μακροπρόθεσμου οράματος καθιστούν την επόμενη παγκόσμια κρίση όχι απλώς πιθανή, αλλά δυνητικά καταστροφική.

Πηγή: The Conversation