Ελλιπής εικόνα, αυξανόμενες αβεβαιότητες

Οι επιθεωρητές του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (IAEA) εξακολουθούν να βρίσκονται στο Ιράν και πραγματοποίησαν επιτόπιους ελέγχους μία ημέρα πριν από την έναρξη των ισραηλινών επιθέσεων στις 13 Ιουνίου. Η αξιολόγηση των καταστροφών παραμένει σε εξέλιξη. Αν και οι βομβαρδισμοί στόχευσαν τις επίσημα δηλωμένες πυρηνικές εγκαταστάσεις, ενισχύεται το ενδεχόμενο το Ιράν να μεταφέρει το πρόγραμμά του σε μυστικές και υπόγειες τοποθεσίες, εκτός του ελέγχου των διεθνών επιθεωρητών.

Τα ξημερώματα της Κυριακής (ώρα Ελλάδος), ο Πρόεδρος Τραμπ έδωσε εντολή για επιδρομή βομβαρδιστικών stealth B-2, εξοπλισμένων με διατρητικές βόμβες GBU-57, εναντίον υπόγειων πυρηνικών εγκαταστάσεων στις περιοχές Νατάνζ και Φορντόου.

Σύμφωνα με δορυφορικές εικόνες της Maxar Technologies, στην εγκατάσταση της Φορντόου παρατηρούνται νέοι κρατήρες και πιθανή κατάρρευση εισόδων σηράγγων. Ωστόσο, βασική υποστηρικτική υποδομή —πιθανώς συνδεόμενη με τον έλεγχο του εξαερισμού— φαίνεται να παραμένει ανέπαφη. Η IAEA ανέφερε ότι δεν καταγράφηκαν διαρροές ραδιενέργειας.

Στο Νατάνζ, οι εικόνες δείχνουν κρατήρα διαμέτρου 5,5 μέτρων ακριβώς πάνω από το υπόγειο συγκρότημα, το οποίο βρίσκεται 40 μέτρα κάτω από την επιφάνεια και προστατεύεται από θωράκιση οπλισμένου σκυροδέματος και χάλυβα πάχους 8 μέτρων. Προς το παρόν, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι τα βαθύτερα επίπεδα υπέστησαν σοβαρή ζημιά.

Η κρίση στο Ισφαχάν και η εξαφάνιση των πυρηνικών αποθεμάτων

Στο στόχαστρο των ΗΠΑ και του Ισραήλ βρέθηκε και το Πυρηνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογίας στο Ισφαχάν, περίπου 450 χλμ. νοτίως της Τεχεράνης, όπου καταγράφηκαν εκτεταμένες καταστροφές. Νεότερες εικόνες δείχνουν ζημιές σε βιομηχανικά κτίρια, ενώ υπάρχουν αναφορές για πιθανή ραδιενεργή και χημική μόλυνση εντός της περιοχής.

Η επιχείρηση έχει επίσης υπονομεύσει σημαντικά την ικανότητα παρακολούθησης του Οργανισμού IAEA, όπως υποστηρίζει ο Ταρίκ Ράουφ, πρώην επικεφαλής πολιτικής επαλήθευσης του οργανισμού.

Ήδη από την προηγούμενη εβδομάδα, οι επιθεωρητές είχαν παραδεχτεί ότι έχασαν τον έλεγχο της τοποθεσίας όπου φυλασσόταν το ουράνιο υψηλού εμπλουτισμού, λόγω των συνεχιζόμενων επιθέσεων του Ισραήλ. Το συγκεκριμένο απόθεμα, επαρκές για την κατασκευή έως και 10 πυρηνικών κεφαλών, είχε εντοπιστεί στο Ισφαχάν αλλά πλέον εκτιμάται ότι έχει μεταφερθεί σε άγνωστη τοποθεσία. Σύμφωνα με Ιρανούς αξιωματούχους, οι σφραγίδες της IAEA έχουν σπάσει και το υλικό έχει απομακρυνθεί.

«Εξακολουθούν να υφίστανται κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με την τρέχουσα τοποθεσία αποθήκευσης του εμπλουτισμένου ουρανίου», σχολιάζει η αναλύτρια Ντάρια Ντολζικόβα του Royal United Services Institute (RUSI). «Είναι πιθανό το υλικό να έχει μεταφερθεί σε καλά οχυρωμένες και μη δηλωμένες εγκαταστάσεις, προκειμένου να αποτραπούν μελλοντικές επιθέσεις από ΗΠΑ ή Ισραήλ».

Μόνιμη ζημιά στο μηχανισμό επιτήρησης

Η επέμβαση των ΗΠΑ και του Ισραήλ δεν προκάλεσε μόνο ζημιά στις υλικοτεχνικές υποδομές του πυρηνικού προγράμματος, αλλά και στο ίδιο το πλαίσιο παρακολούθησης της IAEA. Ο Ρόμπερτ Κέλι, πρώην επιθεωρητής στο Ιράκ και τη Λιβύη, σημειώνει ότι η δυνατότητα περιβαλλοντικής δειγματοληψίας —βασική τεχνική για την ανίχνευση διασποράς πυρηνικών υλικών— έχει πλέον χαθεί.

«Καθώς οι εγκαταστάσεις έχουν βομβαρδιστεί και το υλικό έχει διασπαρεί, η IAEA δεν θα μπορέσει ποτέ ξανά να χρησιμοποιήσει αξιόπιστα την περιβαλλοντική δειγματοληψία», δήλωσε. «Ισότοπα έχουν διασπαρεί σε όλη την περιοχή και από την άποψη της πυρηνικής εγκληματολογίας, είναι πλέον αδύνατο να εντοπιστεί η αρχική τους προέλευση».

Διπλωματική αβεβαιότητα και κίνδυνος κλιμάκωσης

Ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας κάλεσε σε άμεση κατάπαυση του πυρός ώστε να καταστεί εφικτή η αξιολόγηση της κατάστασης. Το 35μελές Διοικητικό Συμβούλιο του Οργανισμού πρόκειται να συνεδριάσει τη Δευτέρα στη Βιέννη, όπως ανακοίνωσε ο Γενικός Διευθυντής Ραφαέλ Μαριάνο Γκρόσι.

Ωστόσο, σύμφωνα με την Ντολζικόβα, είναι απίθανο η στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ να οδηγήσει την Τεχεράνη σε αύξηση της συνεργασίας με τη διεθνή κοινότητα. Αντιθέτως, το πιθανότερο είναι να ενισχυθεί η τάση της Ισλαμικής Δημοκρατίας προς περαιτέρω μυστικότητα και μεταφορά των δραστηριοτήτων της σε υπόγειες και μη δηλωμένες εγκαταστάσεις.

Πριν από την εμπλοκή των ΗΠΑ, οι ισραηλινές επιθέσεις είχαν προκαλέσει περιορισμένες ζημιές, κυρίως σε μετασχηματιστές και εξωτερικά συστήματα της εγκατάστασης Νατάνζ. Πλέον, όμως, η πλήρης αποτίμηση των επιπτώσεων τόσο για την παγκόσμια ασφάλεια όσο και για τις αγορές ενέργειας αναμένεται να ξεδιπλωθεί τις επόμενες ημέρες.

Πηγή: Associated Press