Η παγκόσμια
εκστρατεία για την ανάκτηση του καζακικού
πλούτου και την απαλλαγή των καζακικών θεσμών
από την επιρροή του Nazarbayev βρίσκεται σε
εξέλιξη, αλλά είναι πιθανό να εμπλέξει μια
μεγαλύτερη και πιο ποικίλη ομάδα διεθνών δρώντων
από όσο θα μπορούσαν ποτέ να φανταστούν ακόμη
και οι πιο φλογεροί επικριτές του Nazarbayev.
-----------------
Τον Ιανουάριο, το
Καζακστάν βρισκόταν σε
χάος: οι μαζικές
διαδηλώσεις εναντίον της
διαφθοράς εξαπλώνονταν
σε όλη την χώρα, ωθώντας
τον πρόεδρό της,
Kassym-Jomart Tokayev,
να απευθύνει έκκληση
στην Ρωσία να στείλει
ειρηνευτικές δυνάμεις
από τον, υπό την ηγεσία
της Ρωσίας, Οργανισμό
της Συνθήκης Συλλογικής
Ασφάλειας (Collective
Security Treaty
Organization) για να
συμβάλουν στην
αποκατάσταση της τάξης.
Σήμερα, ωστόσο, η ηρεμία
έχει επιστρέψει στους
δρόμους της Αλμάτι και
άλλων μεγάλων καζακικών
πόλεων. Σταθερά στην
ηγεσία πλέον, ο Tokayev
φαίνεται αποφασισμένος
να επιδείξει στους
πολύπαθους πολίτες του
Καζακστάν ότι, τρεις
δεκαετίες αφότου
ανεξαρτητοποιήθηκε από
την Σοβιετική Ένωση, η
χώρα τους ξεκινά ένα νέο
κεφάλαιο στην ιστορία
της.
Ο Καζάκος πρόεδρος,
Kassym – Jomart Tokayev,
εκφωνεί μια ομιλία που
σηματοδοτεί τη Nauryz,
μια αρχαία γιορτή με την
οποία ανακηρύσσεται η
εαρινή ισημερία, στην
Αλμάτι, τον Μάρτιο του
2022. Pavel Mikheyev /
Reuters
-----------------------------------------
Ο Tokayev αποκαθαίρει
την κυβέρνηση του
Καζακστάν από την
επιρροή του αυταρχικού
[1] προκατόχου του,
Nursultan Nazarbayev, ο
οποίος διατήρησε
σημαντική επιρροή στην
κυβέρνηση και τον
ιδιωτικό τομέα, ακόμη
και αφότου παραιτήθηκε
από την προεδρία το
2019. Μέλη της
οικογένειας του
Nazarbayev έχουν ήδη
απομακρυνθεί από τις
κορυφαίες θέσεις της
εκλογικής επιτροπής του
Καζακστάν, από την πιο
επιδραστική ομάδα
επιχειρηματικού λόμπι,
και από τις κορυφαίες
εταιρείες πετρελαίου και
φυσικού αερίου. Ο
επικεφαλής της υπηρεσίας
πληροφοριών του
Καζακστάν —ο Karim
Masimov, μακροχρόνιος
πολιτικός σύμμαχος του
Nazarbayev και δύο φορές
πρωθυπουργός— έχει
συλληφθεί με την
κατηγορία της προδοσίας.
Ο Tokayev έχει
ανακοινώσει επίσης έναν
μεγάλο λογιστικό έλεγχο
και την αναδιάρθρωση του
κρατικού περιουσιακού
ταμείου του Καζακστάν,
συμπεριλαμβανομένων των
νέων προσλήψεων
προσωπικού και
διαδικασιών προμηθειών
με σκοπό τη μείωση της
παρεοκρατίας, η οποία
πιστεύεται ότι
αποτιμάται στα 69
δισεκατομμύρια δολάρια
και ότι ελέγχει
τουλάχιστον το 55% των
περιουσιακών στοιχείων
της χώρας.
Ωστόσο, το ολιγαρχικό
δίκτυο του Καζακστάν
εκτείνεται πολύ πέρα από
τα σύνορά του. Μια
έκθεση του [λογιστικού
οργανισμού] KPMG, για το
2019, εκτίμησε ότι οι
162 πλουσιότεροι Καζάκοι
ελέγχουν πλήρως το ήμισυ
του πλούτου της χώρας,
το μεγαλύτερο μέρος του
οποίου κρατείται τώρα
στο εξωτερικό, στην
Γενεύη, στο Λονδίνο, στη
Νέα Υόρκη, στο Παρίσι,
και σε άλλα παγκόσμια
χρηματοπιστωτικά κέντρα,
πέρα από την εμβέλεια
των καζακικών Αρχών. Σε
μια ομιλία του στο
υπουργικό συμβούλιο,
στις αρχές Φεβρουαρίου,
ο Tokayev διέταξε την
κυβέρνησή του να
εκπονήσει σχέδια για τον
επαναπατρισμό αυτών των
περιουσιακών στοιχείων
εντός δύο μηνών.
Σημείωσε επίσης την
απόκλιση 5,7
δισεκατομμυρίων δολαρίων
μεταξύ της επίσημης
αναφοράς της Κίνας και
του Καζακστάν σχετικά με
τον όγκο του εμπορίου
μεταξύ των δύο χωρών,
υποδηλώνοντας [ότι
υπήρχε] διασυνοριακό
λαθρεμπόριο σε μαζική
κλίμακα. Σημαντικό είναι
ότι τα διαπιστευτήρια
του ίδιου του Tokayev ως
μεταρρυθμιστή παραμένουν
αμφίβολα, καθώς μια
πρόσφατη αναφορά του
Έργου Αναφοράς για το
Οργανωμένο Έγκλημα και
την Διαφθορά [2]
(Organized Crime and
Corruption Reporting
Project, OCCRP)
αποκάλυψε επίσης ότι ο
ίδιος ο Tokayev και τα
μέλη της οικογένειάς του
είχαν συσσωρεύσει
σημαντικό πλούτο στο
εξωτερικό, όπως
τραπεζικούς λογαριασμούς
στην Ελβετία, μια
εταιρεία με έδρα στο
Ηνωμένο Βασίλειο, και
κατοχή ακινήτων στην
Ρωσία και στην Ελβετία.
Ακόμη και ο εντοπισμός
αυτών των περιουσιακών
στοιχείων παρουσιάζει
λογιστικές και νομικές
προκλήσεις που θα
χρειαστούν χρόνια, όχι
μήνες, για να τις
ξεπεράσει η κυβέρνηση
Tokayev. Η πρώην
κυβερνώσα οικογένεια και
οι υποκινητές της
αφιέρωσαν δεκαετίες στο
να κρύβουν παρανόμως
αποκτηθέντα κρατικά
κεφάλαια στο εξωτερικό,
προετοιμαζόμενες για
ακριβώς ένα τέτοιο
παγκόσμιο κυνήγι
περιουσιακών στοιχείων.
Η περισσότερη από την
τεράστια εξωχώρια
περιουσία της
οικογένειας Nazarbayev
παραμένει κρυμμένη. Οι
προσπάθειες να βρεθεί
και να επαναπατριστεί
όχι μόνο θα περιπλέξει
την πολιτική μετάβαση
στο Καζακστάν, αλλά θα
προσελκύσει και Δυτικούς
δικηγόρους, λογιστές,
και εταιρείες
διαχείρισης φήμης —προκαλώντας
παράλληλα τις Δυτικές
κυβερνήσεις να
εφαρμόσουν πραγματικά
τις παγκόσμιες
δεσμεύσεις τους εναντίον
της διαφθοράς.
ΜΙΑ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΜΕΤΑΞΥ
ΗΓΕΤΩΝ
Σύντομα αφότου κατεστάλη
η αναταραχή του
Ιανουαρίου, ο Tokayev
φάνηκε να καταλήγει σε
μια συμφωνία με τον
Nazarbayev. Καθ’ όλη την
διάρκεια της κρίσης, ο
Tokayev είχε επιρρίψει
την ευθύνη στην
οικονομική ανισότητα που
ώθησε πολλούς από τους
διαδηλωτές στο να
εστιάσουν στην διαφθορά
της οικογένειας
Nazarbayev. Στην πρώτη
του δημόσια εμφάνιση
μετά τις διαδηλώσεις, ο
Nazarbayev αρνήθηκε ότι
υπήρχε οποιοδήποτε
πολιτικό ρήγμα με τον
διάδοχό του,
ισχυριζόμενος με
σεμνότητα ότι τώρα ήταν
απλώς ένας συνηθισμένος
συνταξιούχος, που
ελπίζει σε μια ήσυχη
συνταξιοδότηση. Mε
αντάλλαγμα να του
επιτραπεί να αποσυρθεί
στο Καζακστάν, υποδήλωσε
ο Nazarbayev, έχει
αποδεχθεί την εξουσία
του Tokayev και έχει
αποσυρθεί ο ίδιος και ο
στενός κύκλος του από
θέσεις πολιτικής και
οικονομικής επιρροής.
Ωστόσο, υπάρχει ένα
πρόβλημα με αυτό το
φαινομενικά ειρηνικό
σύμφωνο μετάβασης. Ούτε
ο Tokayev, ούτε το
Υπουργείο Οικονομικών,
ούτε η κεντρική τράπεζα,
ούτε το γραφείο του
γενικού εισαγγελέα
γνωρίζουν την πραγματική
έκταση της παγκόσμιας
περιουσίας των
Nazarbayev. Καθώς θα
αποκαλυφθεί τελικά η
κλίμακα και η έκταση της
εξωχώριας οικονομικής
αυτοκρατορίας της
οικογένειας, είναι
πιθανό ότι αυτό το
σύμφωνο θα φθαρεί, ακόμη
και θα αμφισβητηθεί.
Όπως υποστηρίξαμε ο John
Heathershaw και εγώ στο
βιβλίο μας, Dictators
Without Borders [3],
όταν οι αυταρχικοί της
Κεντρικής Ασίας
εδραίωσαν την εξουσία
στις χώρες τους την
δεκαετία του 1990,
εκμεταλλεύτηκαν την
παγκόσμια οικονομική
φιλελευθεροποίηση και
την άνοδο της εξωχώριας
τραπεζικής και των
εταιρειών-κελύφη για να
εξάγουν τις τεράστιες
περιουσίες που
συσσώρευσαν μέσω
ιδιωτικοποιήσεων και
εξαγορών κρατικών
περιουσιακών στοιχείων.
Όταν ορισμένοι πρώην του
εσωτερικού κύκλου
(insiders) του
καθεστώτος έγιναν
πολιτικοί αντίπαλοι και
τράπηκαν σε φυγή στην
εξορία, οι
κεντρο-ασιατικές
κυβερνήσεις καταδίωξαν
τους ίδιους και τις
περιουσίες τους στο
εξωτερικό. Ως αποτέλεσμα,
οι αγώνες εξουσίας στο
Καζακστάν και σε άλλες
χώρες της Κεντρικής
Ασίας διεξάγονται εδώ
και χρόνια στο εξωτερικό
μέσω ακροάσεων ξένης
διαιτησίας σε μακρινές
δικαστικές αίθουσες,
πληροφοριών και διαρροών
εγγράφων σε ξένες
εφημερίδες, και
επιθετικών εκστρατειών
δημοσίων σχέσεων.
Το 2013, το [περιοδικό]
Forbes υπολόγισε την
περιουσία της
μεγαλύτερης κόρης του
Nazarbayev, Dariga
Nazarbayeva, σε 595
εκατομμύρια δολάρια. Η
μεσαία κόρη του
Nazarbayev, Dinara
Kulibayeva, και ο
σύζυγός της, Timur
Kulibayev, μπήκαν στη
λίστα των
δισεκατομμυριούχων του
περιοδικού το 2021. Οι
περιουσίες των θυγατέρων
του Nazarbayev, όπως
εκείνες άλλων Καζάκων
ολιγαρχών είναι
κατανεμημένες σε όλο τον
κόσμο και συχνά αφορούν
σε πολυτελή ακίνητα. Μια
πρόσφατη αναφορά της [βρετανικής
δεξαμενής σκέψης]
Chatham House βρήκε ότι
οι ολιγάρχες κατέχουν
περισσότερες από 500
εκατομμύρια λίρες (628
εκατομμύρια δολάρια) σε
ακίνητα στο κέντρο του
Λονδίνου, τα περισσότερα
από αυτά αγορασμένα μέσω
εταιρειών με εξωχώρια
έδρα. Ιδιοκτησίες [αξίας]
άνω των 330 εκατομμύρια
λιρών (414 εκατομμύρια
δολάρια) —συμπεριλαμβανομένης
της διεύθυνσης Baker
Street 221B που έγινε
διάσημη από τον μυθικό
πάλαι ποτέ ενοικιαστή
της, τον Σέρλοκ Χολμς-
πιστεύεται ότι ανήκουν
στους ίδιους τους
Nazarbayev. Το 2007,
βρετανικά media ανέφεραν
ότι ο Kulibayev είχε
αγοράσει την έκταση του
Δούκα της Υόρκης στο
Sunninghill για 15
εκατομμύρια λίρες (22
εκατομμύρια δολάρια). Το
2020 μια έρευνα του
Radio Free Europe
ταυτοποίησε ιδιοκτησίες
[αξίας] άνω των 250
εκατομμυρίων δολαρίων,
που ανήκουν σε μέλη της
οικογένειας Nazarbayev
στην Δημοκρατία της
Τσεχίας, την Γαλλία, την
Ισπανία, την Ελβετία,
και τις Ηνωμένες
Πολιτείες.
Οι έρευνες για την
έκταση της περιουσίας
του ίδιου του Nazarbayev
αρχίζουν τώρα να
αποδίδουν καρπούς. Το
OCCRP αποκάλυψε τον
Ιανουάριο ότι ο
Nazarbayev ελέγχει
προσωπικά τέσσερα
ιδιωτικά ιδρύματα που
περιέχουν συνολικά 8
δισεκατομμύρια δολάρια
σε περιουσιακά στοιχεία
-συμπεριλαμβανομένων
ξένων ομολόγων,
περιφερειακών τραπεζών,
τηλεπικοινωνιών,
εμπορικών κέντρων,
ξενοδοχείων, ακόμη και
ενός ιδιωτικού τζετ— όλα
αγορασμένα μέσω
εταιρειών χαρτοφυλακίου
που έχουν έδρα στο
Ηνωμένο Βασίλειο και στο
Λουξεμβούργο. Μια από
αυτές, το Ίδρυμα
Nazarbayev (Nazarbayev
Foundation), δηλώνει ότι
ο πρωταρχικός σκοπός του
είναι να υποστηρίξει την
εκπαίδευση στο
Πανεπιστήμιο Nazarbayev,
στην Αστάνα. Σε αντίθεση
με τις περισσότερες
πανεπιστημιακές δωρεές,
ωστόσο, το ίδρυμα δεν
δημοσιεύει ετήσιες
εκθέσεις, δεν απαριθμεί
κανέναν
καταπιστευματοδόχο και
δεν παρέχει πληροφορίες
για τις εξωτερικές
δωρεές, αν και του έχουν
εγχυθεί δισεκατομμύρια
σε κρατικά κεφάλαια.
Παρά το καθεστώς μη
κερδοσκοπικού χαρακτήρα
τους, παρατηρεί η έκθεση,
αυτά τα ιδρύματα «έχουν
στην πραγματικότητα
μεγαλύτερα
επιχειρηματικά
χαρτοφυλάκια από πολλούς
πολυεθνικούς ομίλους».
Στην δεκαετία του 1990,
ο Nazarbayev βρέθηκε ότι
ήταν ο αποδέκτης μιας
σειράς δωροδοκιών που
διοχετεύονταν μέσω ενός
δικτύου ελβετικών
τραπεζικών λογαριασμών
για λογαριασμό μεγάλων
Δυτικών εταιρειών
πετρελαίου. Το 2013, μια
έρευνα της [εφημερίδας]
Wall Street Journal
ενέπλεξε τον Kulibayev
σε ένα σκάνδαλο μίζας
που αφορούσε την
απόκτηση από την Εθνική
Εταιρεία Πετρελαίου της
Κίνας (China National
Petroleum Corporation)
ενός μέρους μιας
καζακικής κρατικής
εταιρείας ενέργειας. Το
2020, η [εφημερίδα]
Financial Times
δημοσίευσε μια σειρά
εγγράφων που αποκάλυπταν
την περίπλοκη και
εξαιρετικά προσοδοφόρα
χειραγώγηση από τον
Kulibayev των ενδιάμεσων
εταιρειών που
εμπλέκονταν στην
κατασκευή του αγωγού
Κίνας-Κεντρικής Ασίας.
Και μια προηγούμενη
έρευνα του OCCRP
διαπίστωσε ότι δύο
πλούσιοι φίλοι του
Nazarbayev είχαν
διοχετεύσει 30
εκατομμύρια δολάρια μέσω
εξωχώριων δικτύων στην
ανεπίσημη τρίτη σύζυγο
του Nazarbayev, την
Assel Kurmanbayeva.
Κατά ειρωνικό τρόπο,
καθώς ο Tokayev
προετοιμάζεται να
διεξαγάγει μια παγκόσμια
εκστρατεία για να
ανακτήσει τον κλεμμένο
πλούτο του Καζακστάν,
πιθανώς θα αντλήσει από
τις εμπειρίες της
κυβέρνησής του στην
καταδίωξη των εξόριστων
πολιτικών αντιφρονούντων
και των insiders του
καθεστώτος που έγιναν
πληροφοριοδότες. Αυτές
περιλαμβάνουν μια
επιθετική εκστρατεία
εναντίον του πρώην
γαμπρού του Nazarbayev,
του Rakhat Aliyev, ο
οποίος πέθανε υπό
μυστηριώδεις συνθήκες σε
μια αυστριακή φυλακή το
2015, ενώ περίμενε την
έκδοσή του στο Καζακστάν.
Ομοίως, η καζακική
κυβέρνηση έχει δαπανήσει
εκατοντάδες εκατομμύρια
κυνηγώντας σε όλο τον
κόσμο την περιουσία του
Mukhtar Ablyazov, πρώην
προέδρου της BTA Bank
του Καζακστάν, ο οποίος
τελικά έγινε εξόριστος
ηγέτης της
αντιπολίτευσης. Σύμφωνα
με τις καζακικές Αρχές,
ο Ablyazov υπεξαίρεσε
δισεκατομμύρια προτού
τραπεί σε φυγή από το
Καζακστάν για [να
ζητήσει] πολιτικό άσυλο
στην Γαλλία.
Η καταδίωξη του Ablyazov
από την καζακική
κυβέρνηση πυροδότησε
παγκόσμια κατακραυγή το
2013 όταν η ιταλική
αστυνομία άρπαξε την
σύζυγο και την εξάχρονη
κόρη του Ablyazov από το
σπίτι τους στην Ρώμη και
τις επέστρεψε στο
Καζακστάν με ιδιωτικό
τζετ υπό το άγρυπνο
βλέμμα του Καζάκου
πρέσβυ —μια επιχείρηση
που μια ομάδα
εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ
χαρακτήρισε αργότερα ως
«κατ’ εξαίρεση παράδοση».
Το εάν οι στρατηγικές
που θα χρησιμοποιήσει το
Καζακστάν για να
ξεριζώσει την παγκόσμια
οικονομική περιουσία των
Nazarbayev περιλαμβάνουν
τέτοιες τακτικές μένει
να διαπιστωθεί. Θα είναι
σίγουρα περίπλοκες,
δαπανηρές προσπάθειες
που θα περιλαμβάνουν
δεκάδες δικηγόρους,
ορκωτούς λογιστές,
ερευνητές, και ειδικούς
στις δημόσιες σχέσεις.
Εάν αποτύχουν ή απλώς
τραβήξουν σε μάκρος, οι
Nazarbayev θα γνωρίζουν
πολύ καλά ότι ελάχιστα
μέρη του κόσμου είναι
ασφαλή από το μακρύ χέρι
του κράτους του
Καζακστάν και των
υπηρεσιών ασφαλείας που
[οι ίδιοι] βοήθησαν να
δημιουργηθούν.
ΟΙ ΔΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ
ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ
Για τις Ηνωμένες
Πολιτείες και το Ηνωμένο
Βασίλειο, που έχουν
εμπειρία στον χειρισμό
των ισχυρισμών για
διαφθορά που αφορούν την
άρχουσα ελίτ του
Καζακστάν, η μάχη της
κυβέρνησης Tokayev για
την ανάκτηση του
κλεμμένου πλούτου της
χώρας παρέχει μια
ευκαιρία να δοκιμάσουν
την αποτελεσματικότητα
των νέων πρωτοβουλιών
τους εναντίον της
διαφθοράς.
Τον Δεκέμβριο του 2021,
η κυβέρνηση Μπάιντεν
αποκάλυψε μια νέα
στρατηγική για την
καταπολέμηση της
διαφθοράς, την οποία
είχε επανειλημμένα
προσδιορίσει ως
προτεραιότητα εθνικής
ασφαλείας για τις
Ηνωμένες Πολιτείες. Η
στρατηγική είναι
αξιοσημείωτη στο ότι
στοχεύει τόσο τους
ξένους κλεπτοκράτες όσο
και τους Αμερικανούς
βοηθούς τους οι οποίοι
χρησιμοποιούν την
επαγγελματική τους
τεχνογνωσία για να τους
συνδράμουν στο ξέπλυμα
χρήματος και υπολήψεων.
Αλλά η ίδια η πολιτική
δίνει ελάχιστη
καθοδήγηση ως προς το
πώς, επιχειρησιακά, οι
προσπάθειες κατά της
διαφθοράς μπορούν να
ενσωματωθούν στον
σχεδιασμό της εξωτερικής
πολιτικής, ειδικά όταν
αντιμετωπίζουν το
ακανθώδες ζήτημα μιας
αυταρχικής κυβέρνησης
που στοχεύει πρώην
αυταρχικές ελίτ.
Αυτό είναι ένα
διαφορετικό πρόβλημα από
τις προσπάθειες
παρέμβασης σε ευαίσθητες
έρευνες κατά της
διαφθοράς που οι
αξιωματούχοι των ΗΠΑ
έχουν αντιμετωπίσει με
τακτικότητα που [προκαλεί]
κατάθλιψη. Το 2000, το
Υπουργείο Δικαιοσύνης
των ΗΠΑ ξεκίνησε να
ερευνά τον James Giffen,
έναν Αμερικανό
επιχειρηματία, ο οποίος
υπηρέτησε ως οικονομικός
σύμβουλος του Nazarbayev,
για την φερόμενη
διοχέτευση εκατομμυρίων
σε πληρωμές από
αμερικανικές εταιρείες
πετρελαίου σε ελβετικούς
τραπεζικούς λογαριασμούς,
για λογαριασμό Καζάκων
αξιωματούχων. Παρά το
επίμονο λόμπινγκ του
Nazarbayev, η κυβέρνηση
του Τζορτζ Μπους [του
νεότερου], προς τιμήν
της, αρνήθηκε να
παρέμβει στην υπόθεση.
Το Υπουργείο Δικαιοσύνης
συνέλαβε τον Giffen το
2003 και τον κατηγόρησε
για δωροδοκία. (Τελικά,
ο Giffen γλίτωσε με ένα
μικρό πρόστιμο, αφότου ο
προεδρεύων δικαστής
δέχθηκε τους ισχυρισμούς
του ότι είχε ενεργήσει
στο Καζακστάν για
λογαριασμό των
συμφερόντων της
κυβέρνησης των ΗΠΑ).
Η επικείμενη αποστολή,
καθώς το Καζακστάν
ξεκινά μια παγκόσμια
προσπάθεια για να
ανακτήσει τα κλεμμένα
περιουσιακά στοιχεία του,
είναι πιο δύσκολη. Η
επερχόμενη πρόκληση για
τις Ηνωμένες Πολιτείες
θα αφορά το πώς θα
ενσωματώσουν την εργασία
για τις νέες οδηγίες
εναντίον της διαφθοράς
με την εργασία για
άλλους στόχους της
εξωτερικής πολιτικής των
ΗΠΑ. Με το να επιβάλλουν
κυρώσεις ή να κυνηγούν
τα περιουσιακά στοιχεία
της οικογένειας
Nazarbayev στο εξωτερικό,
οι Ηνωμένες Πολιτείες
μπορεί να επιδεικνύουν
την δέσμευσή τους για
την καταπολέμηση της
διαφθοράς, αλλά θα το
έκαναν για να
υποστηρίξουν μια
κυβέρνηση του Καζακστάν
της οποίας την δέσμευση
για πολιτικές
μεταρρυθμίσεις δεν
μπορούν ακόμη να
εμπιστευθούν πλήρως.
Οι παρεμβάσεις εναντίον
της διαφθοράς στο
εξωτερικό μπορεί να
έχουν βαθιές πολιτικές
συνέπειες για τις
εμπλεκόμενες χώρες. Την
τελευταία δεκαετία, για
παράδειγμα, έχει
επιβληθεί πρόστιμο από
την Επιτροπή
Κεφαλαιαγοράς
(Securities and Exchange
Commission) των ΗΠΑ σε
τρεις διεθνείς εταιρείες
τηλεπικοινωνιών που
δραστηριοποιούνται στο
Ουζμπεκιστάν για
απόπειρα δωροδοκίας της
Gulnara Karimova [4],
της ισχυρής κόρης του
πρώην προέδρου Islam
Karimov, στην αναζήτησή
τους για πρόσβαση στην
προσοδοφόρα αγορά
κινητής τηλεφωνίας της
χώρας. Τα πρόστιμα και
οι παγκόσμιες έρευνες
αποδείχθηκαν εξαιρετικά
επιζήμιες πολιτικά για
την Karimova, οδηγώντας
στην σύλληψη της
Karimova και των
συνεργατών της στο
Ουζμπεκιστάν από την
ουζμπεκική κυβέρνηση. Οι
αξιωματούχοι των ΗΠΑ που
εξετάζουν ενέργειες για
να επαναπατρίσουν
περιουσιακά στοιχεία της
κυβέρνησης του Καζακστάν
θα πρέπει να λάβουν
μέτρα για να
διασφαλίσουν ότι η
κυβέρνηση Tokayev θα
καταθέσει με διαφάνεια
τα κεφάλαια σε έναν
ειδικό λογαριασμό που
μπορεί να είναι
αποκλειστικά για την
στήριξη της νεοσύστατης
κοινωνίας των πολιτών
του Καζακστάν —συμπεριλαμβανομένων
των παρατηρητηρίων κατά
της διαφθοράς και των
ερευνητικών
δημοσιογράφων— και των
προγραμμάτων εκπαίδευσης
και κατάρτισης των
δημοσίων υπαλλήλων κατά
της διαφθοράς.
Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει
επίσης εισάγει πολλά νέα
εργαλεία εναντίον της
διαφθοράς που θα
μπορούσαν να επιταχύνουν
τον επαναπατρισμό των
κλεμμένων περιουσιακών
στοιχείων του Καζακστάν.
Πέρυσι, η Dariga
Nazarbayeva πολέμησε
επιτυχώς [5] μια Διαταγή
Ανεξήγητου Πλούτου
(Unexplained Wealth
Order) από την Εθνική
Υπηρεσία Εγκλήματος
(National Crime Agency)
του Ηνωμένου Βασιλείου,
η οποία είχε παγώσει
πολυτελείς ιδιοκτησίες
που της ανήκαν, αξίας
άνω των 80 εκατομμυρίων
λιρών (100 εκατομμύρια
δολάρια). Κρίνοντας την
υπόθεση υπέρ της, ο
Βρετανός δικαστής
υποστήριξε ότι το
γραφείο του γενικού
εισαγγελέα του Καζακστάν
είχε στηρίξει τον
ισχυρισμό της
Nazarbayeva ότι η
προέλευση του πλούτου
της δεν ήταν ανάρμοστη.
Μια αλλαγή της στάσης
της καζακικής κυβέρνησης
προς τα μέλη και τους
συνεργάτες της
οικογένειας Nazarbayev
θα μπορούσαν να κάνουν
το αποτέλεσμα παρόμοιων
μελλοντικών ενεργειών
αρκετά διαφορετικό.
ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΟΙ ΔΥΤΙΚΟΙ
ΣΥΝΕΡΓΟΙ
Ο πρώην πρόεδρος του
Καζακστάν αφιέρωσε
χρόνια έχοντας εμμονή
για την διεθνή φήμη του
και δαπάνησε σημαντικά
ποσά για να λουστράρει
την εικόνα του στο
εξωτερικό. Ευυπόληπτοι
Δυτικοί θεσμοί προώθησαν
πρόθυμα το αφήγημα ότι ο
Nazarbayev ήταν ένας
ικανός επιστάτης της
ανεξαρτησίας και της
κυριαρχίας του Καζακστάν.
Οι περισσότεροι
παραδέχονταν κατ’ ιδίαν
ότι ήταν ένας
απολυταρχικός, αλλά η «ήπια
αυταρχικότητα» [6] σε
συνδυασμό με την
κοσμοπολίτικη δημόσια
εικόνα του Nazarbayev
θεωρείτο τότε το τίμημα
για την διατήρηση της
πολιτικής σταθερότητας
και των φιλικών σχέσεων.
Η γκάμα των Δυτικών
δρώντων που είναι
συνένοχοι στην
οικοδόμηση του μύθου του
Nazarbayev είναι μεγάλη:
οι Δυτικές δεξαμενές
σκέψης δέχτηκαν με
ευγνωμοσύνη εκατομμύρια
καζακικής χρηματοδότησης,
πραγματοποίησαν
εκδηλώσεις που τιμούσαν
τις σχέσεις
ΗΠΑ-Καζακστάν και
υποβάθμισαν το κακό
ιστορικό του καθεστώτος
στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Διοικητές πανεπιστημίων
υψηλού κύρους ήταν
ευτυχείς να σφυρηλατούν
εξέχουσες συνεργασίες με
το Πανεπιστήμιο
Nazarbayev, χωρίς να
αμφισβητούν την
προέλευση ή την αδιαφανή
διακυβέρνηση του
ιδρύματος που τους
χρηματοδοτούσε. Η
κυβέρνηση του Καζακστάν
διατήρησε επιτυχώς
ακριβοπληρωμένους
Αμερικανούς και
Ευρωπαίους λομπίστες και
συμβούλους με υψηλές
τιμές για να προβάλει
μια εικόνα πεφωτισμένου
δεσποτισμού που
φιλοδοξούσε να
διασφαλίσει την πολιτική
σταθερότητα με κάποια
ανοιχτότητα στον κόσμο.
Η λαϊκή δυσαρέσκεια για
την έλλειψη
μεταρρυθμίσεων της
κυβέρνησης συνεχίζει να
σιγοβράζει στο Καζακστάν.
Η στροφή του Tokayev
προς την Ρωσία για
ειρηνευτικές δυνάμεις
φαίνεται να τον έχει
αφήσει άβολα υποχρεωμένο
στον Ρώσο πρόεδρο,
Βλαντιμίρ Πούτιν. Ο
πόλεμος στην Ουκρανία
έχει υποχρεώσει τους
Καζάκους αξιωματούχους
σε μια αμήχανη
ουδετερότητα -να
αποφεύγουν την καταδίκη
της εισβολής του Πούτιν,
δημοσίως και στις
ψηφοφορίες στα Ηνωμένα
Έθνη, αλλά να στέλνουν
ανθρωπιστική βοήθεια
στην Ουκρανία. Ο Tokayev
αντιστάθηκε στις ρωσικές
πιέσεις να στείλει
στρατεύματα, ωστόσο οι
αξιωματούχοι του
Καζακστάν ανησυχούν για
τον αντίκτυπο των
Δυτικών κυρώσεων. Μια
έρευνα σχετικά με τις
στάσεις του καζακικού
κοινού βρήκε ότι
υποστηρίζει την εισβολή
της Ρωσίας στην Ουκρανία
-το πιθανό αποτέλεσμα
της κάλυψης από τα
ρωσικά κρατικά media— με
μια άλλη να υποδηλώνει
πολύ μεγαλύτερη
υποστήριξη για τους
στρατιωτικούς σκοπούς
της Ρωσίας να
προστατεύσει την [περιοχή]
Ντονμπάς μεταξύ του
μικρότερου
αυτοπροσδιοριζόμενου ως
ρωσικού πληθυσμού του
Καζακστάν, από ό,τι
μεταξύ του 70% που
διεκδικεί μια καζακική
εθνοτική ταυτότητα,
αυξάνοντας την προοπτική
ότι η εσωτερική εθνοτική
ισορροπία της χώρας θα
μπορούσε να γίνει ένα
γεωπολιτικό ρήγμα. Η
παγκόσμια εκστρατεία για
την ανάκτηση του
καζακικού πλούτου και
την απαλλαγή των
καζακικών θεσμών από την
επιρροή του Nazarbayev
βρίσκεται σε εξέλιξη,
αλλά είναι πιθανό να
εμπλέξει μια μεγαλύτερη
και πιο ποικίλη ομάδα
διεθνών δρώντων από όσο
θα μπορούσαν ποτέ να
φανταστούν ακόμη και οι
πιο φλογεροί επικριτές
του Nazarbayev.
Ο ALEXANDER COOLEY είναι
καθηγητής Πολιτικών
Επιστημών στην έδρα
«Claire Tow» του Barnard
College και
συν-συγγραφέας του
βιβλίου με τίτλο
Dictators Without
Borders.
