Στα
23 χρόνια από την ντε φάκτο άνοδό του στην
εξουσία, ο Πούτιν δεν έχει μόνο οικοδομήσει ένα
καθεστώς μεγάλης βαναυσότητας. Έχει καταφέρει
επίσης να υπνωτίσει μεγάλο μέρος του ρωσικού
πληθυσμού σε βαθμό που η κοινωνία των πολιτών να
έχει οδηγηθεί σε μεγάλο βαθμό στις κατακόμβες
και η εξουσία του φαίνεται να είναι ακλόνητη.
----------------
Ευρισκόμενος στις ακτές
της Βαλτικής, ο ρωσικός
θύλακας του
Καλίνινγκραντ είναι πιο
κοντά στην Ευρώπη από
οποιοδήποτε άλλο μέρος
της Ρωσίας. Περιβάλλεται
από δυνάμεις του ΝΑΤΟ,
την Πολωνία, και την
Λιθουανία. Πρώην πρωσικό
έδαφος, έχει επίσης
μακρά παράδοση ως κέντρο
του ευρωπαϊκού
πολιτισμού. Ο Ιμμάνουελ
Καντ περπάτησε στους
δρόμους του τον 18ο
αιώνα˙ ο Τόμας Μαν
έγραψε εκεί μια νουβέλα
το 1929. Μέχρι να
ξεκινήσει ο πόλεμος στην
Ουκρανία, η περιοχή είχε
ακόμη ένα ίχνος
ενσωμάτωσης στην
ευρωπαϊκή ζωή: το
Καλίνινγκραντ έκανε
ζωηρό εμπόριο με την
Λιθουανία και την
Πολωνία και οι κάτοικοί
του μπορούσαν να
εισέλθουν στο πολωνικό
έδαφος χρησιμοποιώντας
μια ειδική κάρτα.
Μέλη του Προεδρικού
Συντάγματος της Ρωσίας
στο Κρεμλίνο, στην Μόσχα,
τον Απρίλιο του 2019.
Maxim Shemetov / Reuters
Πλέον, πολλοί από τους
κατοίκους της περιοχής
θλίβονται για το τέλος
του διασυνοριακού
εμπορίου, το οποίο έχει
χαμηλώσει το βιοτικό
επίπεδο και έχει
αποκόψει τους κατοίκους
από πολλά ευρωπαϊκά
προϊόντα. Ωστόσο,
ελάχιστοι φαίνεται να
αμφιβάλλουν ότι η «ειδική
επιχείρηση» του Ρώσου
προέδρου, Βλαντιμίρ
Πούτιν, στην Ουκρανία
[1] είναι δίκαιη ή ότι
οι γειτονικές Πολωνία
και Λιθουανία είναι
εχθροί της Ρωσίας. Από
κοινωνιολογικής άποψης,
αυτή η αντίφαση αποτελεί
παράδειγμα μιας τυπικής
ρωσικής στάσης, που
γίνεται ακόμη πιο έντονη
λόγω της γεωγραφικής
θέσης του Καλίνινγκραντ.
Δείτε την αμμολωρίδα
Curonian (Curonian
Spit), έναν γραφικό
παράκτιο σχηματισμό γης
που εκτείνεται από το
Καλίνινγκραντ έως και
την Λιθουανία. Σύμφωνα
με πολλούς ντόπιους, το
τμήμα που ανήκει στην
Λιθουανία φροντίζεται
καλύτερα από το ρωσικό
τμήμα, όπως και το
πολωνικό φαγητό είναι
πολύ καλύτερο από εκείνο
που είναι διαθέσιμο στο
Καλίνινγκραντ. Ωστόσο,
αυτή η παρατήρηση
συνοδεύεται κάποιες
φορές από ένα αυθόρμητο
σχόλιο: «Μόλις πάρουμε
πίσω την Ουκρανία, ίσως
πάρουμε και το
λιθουανικό μέρος της
αμμολωρίδας, επίσης».
Για τους μέσους
κατοίκους του
Καλίνινγκραντ, η
διατροφή και οι αξίες
είναι εντελώς ξεχωριστά
πράγματα. Όπως το
βλέπουν, αυτοί οι ίδιοι
Λιθουανοί που έχουν
υπάρξει χρήσιμοι
καθημερινοί
επιχειρηματικοί εταίροι
είναι επίσης οι
ιδεολογικοί υποτακτικοί
των Ηνωμένων Πολιτειών.
Στην πραγματικότητα, δύο
βασικές πεποιθήσεις
επιτρέπουν στους Ρώσους
να παραμείνουν
πεπεισμένοι ότι η ηγεσία
και ο στρατός τους έχουν
δίκιο: η πρώτη είναι ότι
υπήρχε απειλή για «τους
δικούς τους ανθρώπους» -με
την οποία εννοούν σε
μεγάλο βαθμό τους
ρωσόφωνους στην
ανατολική Ουκρανία- και
η δεύτερη είναι ότι η
ευθύνη για ό,τι
συμβαίνει στην Ουκρανία
ανήκει εξ’ ολοκλήρου
στην Δύση. Σύμφωνα με
αυτή την άποψη, ο
πόλεμος του Πούτιν [2]
είναι μια καθαρά
συμβολική επιβεβαίωση
του μεγαλείου της Ρωσίας
που δεν έχει καμία σχέση
με την καθημερινή ζωή.
Το γεγονός ότι αυτές οι
αντιφατικές στάσεις
επιμένουν, μισό χρόνο
μετά την έναρξη της
σύγκρουσης που έχει
προκαλέσει μια σημαντική
αλλά ακόμη όχι τόσο
ορατή πτώση του βιοτικού
επιπέδου, καθιστά ακόμη
πιο σημαντικό να
κατανοήσουμε την
περίπλοκη φύση της
ρωσικής κοινής γνώμης
για την ρωσική κυβέρνηση
και για τον πόλεμο. Η
κοινωνιολογική έρευνα
που διεξήγαγα για το
Carnegie Endowment for
International Peace με
τον Denis Volkov,
διευθυντή του Levada
Center, του ανεξάρτητου
οργανισμού δημοσκοπήσεων
με έδρα τη Μόσχα,
προσφέρει μια νέα γνώση
για το πώς σκέφτονται οι
μέσοι Ρώσοι για τον
πόλεμο. Παρέχει επίσης
μια σαφέστερη εικόνα του
πώς έχει καταφέρει το
καθεστώς να διαχειριστεί
τον πληθυσμό από την
έναρξη του πολέμου και
μετά, καθώς και για
κάποιες από τις
υποβόσκουσες εντάσεις
που έχουν αρχίσει να
αναδύονται στην ρωσική
κοινωνία.
Στα 23 χρόνια από την
ντε φάκτο άνοδό του στην
εξουσία, ο Πούτιν [3]
δεν έχει μόνο
οικοδομήσει ένα καθεστώς
μεγάλης βαναυσότητας.
Έχει καταφέρει επίσης να
υπνωτίσει μεγάλο μέρος
του ρωσικού πληθυσμού σε
βαθμό που η κοινωνία των
πολιτών να έχει οδηγηθεί
ευρέως στις κατακόμβες
και η εξουσία του
φαίνεται να είναι
ακλόνητη. Φυσικά, πολλές
από τις τακτικές που
έχει επιστρατεύσει η
κυβέρνηση -η λογοκρισία
των media, οι αδυσώπητες
καταστολές της διαφωνίας,
και τα τελετουργικά
υπακοής όπως η έπαρση
της σημαίας και ο ψαλμός
του εθνικού ύμνου στα
σχολεία τις Δευτέρες-
δεν συναντώνται μόνο
στην Ρωσία. Ωστόσο, όπως
υποδηλώνει η περίπτωση
του Καλίνινγκραντ, σε
ελάχιστες άλλες χώρες
ένα καθεστώς έχει
επιτύχει τέτοια πλήρη
καταστολή μιας κοινωνίας
που είχε καταφέρει να
εκσυγχρονιστεί, ακόμη
και δυτικοποιηθεί. Όσοι
επιδιώκουν να
απομονώσουν περαιτέρω
την Ρωσία από την Ευρώπη
και τις Ηνωμένες
Πολιτείες μέσω
ταξιδιωτικών
απαγορεύσεων και
περιορισμών έκδοσης
βίζας, είναι απαραίτητο
να κατανοήσουν την φύση
αυτής της προκληθείσης
από το καθεστώς ύπνωσης
και το πού βρίσκονται οι
ευαλωτότητές της.
ΠΑΘΗΤΙΚΟΙ ΚΟΝΦΟΡΜΙΣΤΕΣ
Κατ’ αρχήν, η ρωσική
άποψη για τον πόλεμο
είναι πολύ πιο περίπλοκη
από όσο μπορεί να
υποδηλώσει μια βιαστική
μελέτη. Δημοσκοπήσεις
από το Levada Center [4]
μεταξύ του Φεβρουαρίου
και του Αυγούστου έχουν
δείξει σταθερά την
ισχυρή υποστήριξη —70% ή
υψηλότερη— για τον
πόλεμο στην Ουκρανία.
Ομοίως, το γενικό
ποσοστό αποδοχής του
Πούτιν έχει αυξηθεί από
την έναρξη του πολέμου
και μετά, όπως αυξήθηκε
και μετά την προσάρτηση
της Κριμαίας το 2014˙ οι
Δυτικές κυρώσεις και οι
ταξιδιωτικοί περιορισμοί
δεν έχουν κάνει τίποτα
για να το αλλάξουν αυτό.
Ωστόσο, μια πιο
προσεκτική ματιά σε αυτά
τα ποσοστά υποδηλώνει
μια κοινωνία που
διχάζεται όλο και
περισσότερο σε πολλά
ζητήματα,
συμπεριλαμβανομένων των
στάσεων απέναντι στο
καθεστώς.
Για παράδειγμα, όταν
ερωτώνται γιατί
υποστηρίζουν την «ειδική
επιχείρηση», οι Ρώσοι
προσφέρουν ποικίλους
λόγους. Σε ομάδες
εστίασης (focus groups),
κάποιοι συμμετέχοντες
εκφράζουν την πλήρη
υποστήριξή τους για έναν
επιθετικό πόλεμο ή
ισχυρίζονται ότι η Ρωσία
δεν είχε άλλη επιλογή
από το να εισβάλει στην
Ουκρανία. Δίπλα σε
αυτούς τους ενθουσιώδεις
υποστηρικτές, ωστόσο,
βρίσκεται μια μικρότερη
ομάδα παθητικών
κομφορμιστών, που
δείχνουν ελάχιστο
ενδιαφέρον για τον
πόλεμο, αλλά το βρίσκουν
πιο άνετο να
ακολουθήσουν την
κυρίαρχη άποψη.
Αυτές οι διαφορές
γίνονται ακόμη πιο
εμφανείς όταν οι Ρώσοι
ερωτώνται να περιγράψουν
τα αισθήματά τους για
τον πόλεμο. Σύμφωνα με
μια δημοσκόπηση που
διεξήχθη τον Μάρτιο, η
οριακή πλειοψηφία των
ερωτηθέντων —51%— είπε
ότι η στρατιωτική
εκστρατεία στην Ουκρανία
προκάλεσε αισθήματα «υπερηφάνειας
για την Ρωσία» και ότι
την υποστηρίζουν «σίγουρα».
Αλλά πολλοί άλλοι είχαν
σαφώς διαφορετικές
απόψεις: το 19% είπαν
ότι ένιωθαν «οργή και
εκνευρισμό», «ντροπή» ή
«κατάθλιψη και απόγνωση»˙
το 31% ένιωθαν «άγχος,
φόβο και φρίκη»˙ και το
12% ένιωθαν «σοκ».
Συνολικά, αυτό το φάσμα
αρνητικών αισθημάτων που
εκφράστηκαν από σχεδόν
τους μισούς ερωτηθέντες
έρχεται σε αντίθεση με
το 2014, όταν οι Ρώσοι
ήταν συντριπτικά θετικοί
για την προσάρτηση της
Κριμαίας.
Ίσως ακόμη πιο
εντυπωσιακά είναι αυτά
που αποκαλύπτουν οι
δημοσκοπήσεις για το
επίπεδο της διαφωνίας.
Μπροστά στις μαζικές
φυλακίσεις και στις
σκληρές ποινές,
ελάχιστοι Ρώσοι λένε ότι
είναι έτοιμοι να
παρευρεθούν σε μια
διαδήλωση σήμερα —μόλις
οι μισοί από εκείνους
που είπαν ότι θα το
έκαναν το 2014. Ωστόσο,
ο αριθμός των
ερωτηθέντων που λένε ότι
δεν συμφωνούν με τις
ενέργειες της Ρωσίας
στην Ουκρανία έχει
παραδόξως αυξηθεί
ελαφρώς, από 14% τον
Μάρτιο σε περίπου 17%
τον Αύγουστο. Είναι
αξιοσημείωτο ότι αυτό το
ποσοστό είναι σχεδόν
διπλάσιο από το επίπεδο
της διαφωνίας κατά την
διάρκεια και μετά την
προσάρτηση της Κριμαίας
[5]: υπάρχουν
περισσότεροι
διαφωνούντες στην Ρωσία
σήμερα από όσοι το 2014.
Ωστόσο, έχουν παραμείνει
ουσιαστικά σιωπηλοί.
Ο Πούτιν, μαζί με τους
αξιωματούχους και τους
προπαγανδιστές του,
επιμένει ότι οι Ρώσοι
είναι ενωμένοι στην
υποστήριξη της «ειδικής
στρατιωτικής επιχείρησης»
και ότι η ρωσική
κοινωνία έχει ενοποιηθεί
πλήρως. Όσοι διαφωνούν
αξίζουν να
χαρακτηρίζονται ως
παρίες. Αλλά αυτοί οι
ισχυρισμοί δεν είναι
αλήθεια: η ενοποίηση
είναι πολύ ασταθής, και
μεταξύ του περίπου 30%
που «μάλλον»
υποστηρίζουν την
επιχείρηση, πολλοί είναι
συγκλονισμένοι και
διστακτικοί, και
φαίνεται να προσπαθούν
απλώς να προσαρμοστούν
στη νέα κατάσταση
ακολουθώντας την
κυρίαρχη άποψη. Κάποιοι
το έχουν κάνει από φόβο˙
άλλοι γιατί δεν έχουν
δική τους γνώμη και
προτιμούν να δανειστούν
την γνώμη του Πούτιν.
Αυτό ονομάζεται
προκατάληψη του status
quo (status quo bias) ή
προληπτική υπακοή
(anticipatory
obedience).
Ο ΠΟΥΤΙΝ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ
ΑΛΗΘΕΙΑΣ
Οι περιορισμοί στην
έκδοση βίζας που έχουν
προτείνει οι ευρωπαϊκές
κυβερνήσεις είναι
απίθανο να στρέψουν τους
Ρώσους εναντίον του
καθεστώτος.
Επικαλούμενος την υψηλή
υποστήριξη για τον
πόλεμο μεταξύ των
καθημερινών Ρώσων, ο
Ουκρανός πρόεδρος,
Βολοντίμιρ Ζελένσκι,
καθώς και ορισμένοι
Ευρωπαίοι ηγέτες, έχει
ζητήσει αυστηρούς
ταξιδιωτικούς
περιορισμούς για την
τιμωρία του ρωσικού
πληθυσμού. Όμως,
αντίθετα, όπως έχει
δείξει η λαϊκή απόκριση
στις ευρωπαϊκές
εκστρατείες πίεσης τους
τελευταίους έξι μήνες,
τέτοια μέτρα φαίνεται
πιθανό να ενισχύσουν την
υποστήριξη προς τον
Πούτιν και τον πόλεμο
[6]. Και με το να
οικοδομήσουν νέους
φραγμούς μεταξύ των
Ρώσων και της Δύσης,
αυτοί οι περιορισμοί θα
μπορούσαν να καταστήσουν
ακόμη ευκολότερο για την
ρωσική κυβέρνηση το να
διαμορφώσει το αφήγημα
που θέλει για τον πόλεμο.
Αντί να αποκόψουν
περαιτέρω τους απλούς
Ρώσους από τον έξω κόσμο,
η Ευρώπη και οι Ηνωμένες
Πολιτείες θα μπορούσαν
να καταφέρουν πολύ
περισσότερα κάνοντας το
αντίθετο: να βοηθήσουν
τους Ρώσους να έχουν
μεγαλύτερη πρόσβαση σε
εξωτερικές πηγές
πληροφόρησης. Με το
ρωσικό κράτος να ασκεί
πλέον σχεδόν απόλυτο
έλεγχο στα media που
εδρεύουν στην Ρωσία,
είναι σημαντικό να
διατηρηθούν εναλλακτικές
πηγές πληροφόρησης,
ειδικά μέσω του YouTube,
το οποίο δεν έχει ακόμη
αποκλειστεί στην Ρωσία,
και το οποίο προσφέρει
στους θεατές πρόσβαση σε
περιεχόμενο βίντεο από
την ομάδα του
φυλακισμένου ηγέτη της
αντιπολίτευσης, Αλεξέι
Ναβάλνι, και από τους
πρώην παρουσιαστές του
ανεξάρτητου ραδιοφωνικού
σταθμού Echo Moskvy και
της Dozhd TV, που
έκλεισαν μετά την έναρξη
του πολέμου. Άλλες
σημαντικές πηγές
περιλαμβάνουν τα κανάλια
της εφαρμογής συνομιλίας
Telegram, καθώς και
ανεξάρτητους ιστότοπους
media και ροές (streams)
που είναι αποκλεισμένες
στην Ρωσία, αλλά
εξακολουθούν να είναι
προσβάσιμες μέσω VPN,
συμπεριλαμβανομένης, για
παράδειγμα, της Novaya
Gazeta Europe —η οποία
ιδρύθηκε στην Λετονία
από τους δημοσιογράφους
της [εφημερίδας] Novaya
Gazeta που εγκατέλειψε
την Ρωσία— της [ιστοσελίδας]
New Times, και των
ρωσικών ερευνητικών
μέσων όπως το Vazhnye
Istorii με έδρα την Ρίγα
και το The Insider.
Μέλη του Προεδρικού
Συντάγματος της Ρωσίας,
στο Κρεμλίνο, στην Μόσχα,
τον Απρίλιο του 2019.
Maxim Shemetov / Reuters
Κάποιες ευρωπαϊκές
κυβερνήσεις και άτομα
που ασκούν επιρροή
(influencers) έχουν
αμφισβητήσει το εάν οι
Ρώσοι δημοσιογράφοι,
αναλυτές, ακτιβιστές,
και ακαδημαϊκοί αξίζουν
να ζουν στην Δύση. Με
αυτόν τον τρόπο, δεν
καταφέρνουν να
κατανοήσουν πλήρως το
πόσο ζωτικής σημασίας
είναι να δοθεί η
δυνατότητα στους
εκπροσώπους των
απαγορευμένων και
εξόριστων ρωσικών media
να συνεχίσουν να
δημοσιεύουν και να
εκπέμπουν από το
εξωτερικό. Σε πολλές
περιπτώσεις, οι
πληροφορίες που παρέχουν
έχουν γίνει η μόνη
ρωσόφωνη εναλλακτική
στην ρωσική κρατική
προπαγάνδα, η οποία
είναι πλέον η μοναδική
πηγή πληροφόρησης για
πολλούς μέσους Ρώσους.
Η αλήθεια είναι τώρα μια
από τις κύριες απειλές
για το καθεστώς Πούτιν,
το οποίο έχει
οικοδομηθεί στην
αδιαφορία και στην
άγνοια των απλών Ρώσων.
Το μέτωπο πληροφοριών
της Μόσχας είναι σχεδόν
εξίσου σημαντικό με το
στρατιωτικό της μέτωπο
που διαπερνά την
Ουκρανία. Μέχρι τον
Ιούλιο του 2022, ο
Roskomsvoboda, ένας
πόρος που δημιουργήθηκε
για την παρακολούθηση
μπλοκαρισμένων
πληροφοριών στο
διαδίκτυο, είχε
καταγράψει [7]
περισσότερους από 5.300
ιστότοπους και
συνδέσμους που είχαν
αποκλειστεί. Εν τω
μεταξύ, ο γενικός
εισαγγελέας της Ρωσίας
ανακοίνωσε πρόσφατα ότι
138.000 ιστότοποι και
διευθύνσεις URL έχουν
υποβληθεί σε στρατιωτική
λογοκρισία. Σε
δημοσιογράφους έχουν
επιβληθεί πρόστιμα και [οι
ίδιοι] έχουν διωχθεί για
διάδοση «ψευδών ειδήσεων»
σχετικά με τον στρατό
και «απαξίωση» των
ενόπλων δυνάμεων˙ στις
αρχές Σεπτεμβρίου, ο
δημοσιογράφος Ivan
Safronov καταδικάστηκε
σε 22 χρόνια φυλάκιση
για το ρεπορτάζ του για
τον ρωσικό στρατό και
τις ρωσικές εξοπλιστικές
συμφωνίες.
Φυσικά, για εκείνους
τους συμμετέχοντες στις
δημοσκοπήσεις του Levada
Center -περίπου τους
μισούς- που είναι
ενεργοί και επιθετικοί
κομφορμιστές, η ακριβής
πληροφόρηση για τον
πόλεμο είναι «ψευδείς
ειδήσεις». Πιθανότατα,
πολλοί από αυτούς δεν
αντιλαμβάνονται το ξένο
ρεπορτάζ ως «ψευδές»
αλλά μάλλον ως απειλή
διότι βοηθά τον εχθρό.
Δεν θα επηρεαστούν από
περισσότερη τέτοια
πληροφόρηση. Ωστόσο,
πολλοί άλλοι Ρώσοι -εκείνοι
που είναι παθητικοί
κομφορμιστές ή σε μεγάλο
βαθμό αδιάφοροι-
φαίνονται πολύ λιγότερο
συνδεδεμένοι με το
επίσημο αφήγημα. Εάν
αποδυναμωθεί η ισχύς των
επίσημων media και της
τηλεόρασης, όσοι
βρίσκονται σε αυτό το
τμήμα του πληθυσμού ίσως
αρχίσουν να αλλάζουν
γνώμη για την «ειδική
επιχείρηση» και την ίδια
τους την κυβέρνηση. Αλλά
για να το κάνουν, πρέπει
να έχουν πρόσβαση σε
εναλλακτικές πηγές
πληροφόρησης και
ανάλυσης. Σίγουρα,
πολλές από τις πολιτικές
και επιχειρηματικές ελίτ
της Ρωσίας είναι αρκετά
μορφωμένες για να
κατανοούν τι είναι
αλήθεια και τι είναι
ψέμα.
ΣΠΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΜΑΓΙΑ
Όπως υποδηλώνει η ίδια η
πολιτιστική ιστορία του
Καλίνινγκραντ, οι
τεχνικές που έχει
χρησιμοποιήσει ο Πούτιν
για να κάνει παθητικό
τον ρωσικό πληθυσμό και
να ενισχύσει την εξουσία
του δεν είναι νέες και
είναι τυπικές των
αυταρχικών καθεστώτων.
Τον Αύγουστο του 1929, ο
Τόμας Μαν έγραψε τη
νουβέλα «Ο Μάριο και ο
Μάγος» (Mario and the
Magician) ενώ έκανε
διακοπές στο πρωσικό
παραθαλάσσιο θέρετρο
Rauschen – η σημερινή
ρωσική πόλη Svetlogorsk.
Η νουβέλα διηγείται την
ιστορία του υπνωτιστή
Cipolla, ο οποίος
διεξάγει πειράματα σε
θεατές,
συμπεριλαμβανομένου ενός
«κύριου από την Ρώμη»
που επέτρεψε να του
γίνει το πείραμα ενώ
αντιστέκεται εσκεμμένα
στην ύπνωση. Ο κύριος
ωστόσο υπνωτίστηκε και
χόρευε στο πρόσταγμα του
υπνωτιστή. Το δίδαγμα
είναι ξεκάθαρο:
εξηγώντας το νόημα της
νουβέλας του, ο Μαν
έγραψε ότι το να
απορρίπτεται απλά κάτι,
χωρίς να αναληφθεί δράση
εναντίον του, ίσως να
μην είναι αρκετό για να
διατηρηθεί η «ιδέα της
ελευθερίας». Αντίθετα,
με το να ασκεί την
παθητική απόρριψη, το
θύμα ίσως αφήνεται να
γίνει λεία του ξορκιού
του υπνωτιστή. Το
πολιτικό νόημα της
ιστορίας του Μαν -η
υποταγή ενός παθητικού
πληθυσμού από έναν
δικτάτορα- ήταν
υπερβολικά προφανές για
την εποχή του. Η νουβέλα
απαγορεύτηκε αμέσως στην
φασιστική Ιταλία.
Ο Πούτιν [8], όπως ο
υπνωτιστής του Μαν, έχει
καταφέρει να αντιστρέψει
το νόημα των λέξεων. Η
εισβολή στην Ουκρανία
αποτελεί «απελευθέρωση»
ανθρώπων και «επιστροφή»
εδάφους. Οι καθολικές
ανθρώπινες αξίες
αποτελούν «νεοφιλελεύθερο
ολοκληρωτισμό» που
επιβάλλεται σε διάφορα
έθνη. Η κάθοδος στον
μεσαίωνα στην πολιτική,
στην οικονομία, και στην
καθημερινή ζωή «οικοδομεί
έναν πιο δημοκρατικό
κόσμο». Μολονότι ο
Πούτιν ισχυρίζεται ότι «πολεμάει
τον ναζισμό και τον
φασισμό», είναι η
κοσμοθεωρία και οι
πρακτικές πολιτικές του
Πούτιν που βρίσκονται
επικίνδυνα κοντά σε
αυτές τις ιδεολογίες.
Σχεδόν όλα τα στοιχεία
αυτών των συστημάτων
είναι παρόντα στο ρωσικό
κράτος σήμερα: ο
υπερεθνικισμός˙ ο
ιμπεριαλισμός˙ η λατρεία
του ηγέτη˙ μια όλο και
πιο πρωτόγονη
κοσμοθεωρία˙ η
ιεροποίηση του κράτους
και αυτού που ο Πούτιν
αποκαλεί «χιλιετή
ιστορία» του, γεμάτη
ηρωισμούς και νίκες˙ η
αποθέωση του θανάτου για
την πατρίδα˙ οι κρατικές
παρεμβάσεις στην
οικονομία, στην πολιτική,
στο νομικό σύστημα, και
στον ιδιωτικό τομέα˙ η
επιβολή «σωστών» μορφών
συμπεριφοράς στο κοινό,
συμπεριλαμβανομένης της
έκκλησης στον λαό να
αποκηρύξει όσους
διαφωνούν με το καθεστώς˙
οι φοβίες για οτιδήποτε
ξένο˙ η μάχη εναντίον
των «εθνικών προδοτών»˙
και ο χαρακτηρισμός
ομάδων πολιτών δεύτερης
κατηγορίας ως «ξένων
πρακτόρων».
Σε ένα τέτοιο μέρος,
κανένα λογικό επιχείρημα,
καμία τιμωρία με την
μορφή κυρώσεων και
ταξιδιωτικών
απαγορεύσεων δεν θα
λειτουργήσει: η μερίδα
του πληθυσμού που
σκοπεύει να θεωρήσει
υπεύθυνο τον Πούτιν δεν
είναι αρκετά μεγάλη.
Αντίθετα, η μεγάλη
πλειοψηφία των Ρώσων
αποδίδει την επιδείνωση
των σχέσεών τους με
άλλες χώρες και την
υποβάθμιση της ποιότητας
ζωής τους αποκλειστικά
στις Ηνωμένες Πολιτείες
και στους συμμάχους τους.
Πιστεύουν ότι οι
άνθρωποι που μιλούν
ανοιχτά εναντίον του
καθεστώτος υπονομεύουν
το μεγαλείο της χώρας
και σαμποτάρουν τις
προσπάθειες όσων
εργάζονται για να το
επιβεβαιώσουν. Ακόμη και
οι έρευνες για διαφθορά
θεωρούνται αντιρωσικές.
Υπό αυτή την λογική, το
νέο σιδηρούν παραπέτασμα
οικοδομείται όχι από τον
Πούτιν αλλά από την Δύση,
η οποία επιδιώκει να
κλειδώσει τους Ρώσους
εντός των δικών τους
συνόρων μέσω των
κυρώσεων και των
απαγορεύσεων βίζας. Όπως
ο Πούτιν, πολλοί Ρώσοι
βλέπουν την Ουκρανία [9]
με αυτοκρατορικούς όρους
-ως ότι βρίσκεται εντός
της σφαίρας επιρροής της
Ρωσίας- και θεωρούν τις
σχέσεις μαζί της ως
εσωτερική υπόθεση της
Ρωσίας.
Έξι μήνες μετά την
έναρξη της «ειδικής
επιχείρησής» του, το
σχέδιο του Πούτιν να
οικοδομήσει ένα νέο
αυταρχικό κράτος σε εν
μέρει ολοκληρωτικά
θεμέλια έχει πολιτικά
συμπληρωθεί. Όσο
βρίσκεται στην εξουσία,
είναι ιδιαίτερα απίθανο
ότι η Ρωσία θα μπορέσει
να επιστρέψει στην
τροχιά της δημοκρατικής
ανάπτυξης. Δεδομένου του
πόσο επισφαλής έχει
γίνει η ανεξάρτητη σκέψη
στην Ρωσία, είναι
απολύτως απαραίτητο να
διατηρηθεί η ρωσική
νεολαία συνδεδεμένη με
την Δύση˙ διαφορετικά, ο
Πουτινισμός θα επιβιώσει
όντως μετά τον Πούτιν.
Διατηρώντας ανοιχτές
γραμμές επικοινωνίας με
Ρώσους εξόριστους και
βοηθώντας τους Ρώσους να
αποκτήσουν πρόσβαση σε
εξωτερική πληροφόρηση,
οι Ηνωμένες Πολιτείες
και οι Ευρωπαίοι εταίροι
τους θα μπορούσαν
τουλάχιστον να αρχίσουν
να επηρεάζουν
περισσότερους από
εκείνους τους Ρώσους που
μέχρι τώρα ήταν σε
μεγάλο βαθμό αδιάφοροι,
παρά ιδεολογικά
αφοσιωμένοι. Αλλά εάν η
Δύση συνεχίσει να
απομονώνει την Ρωσία,
δεν υπάρχει ελπίδα ότι ο
ρωσικός λαός θα
αποτινάξει τον ζυγό του
Πουτινισμού. Όχι μόνο
διότι ο μισός πληθυσμός
δεν τον θεωρεί ζυγό,
αλλά και διότι ένας
τέτοιος συλλογισμός δεν
λαμβάνει υπόψη το πόσο
βάναυση είναι η
μεταχείριση του
καθεστώτος Πούτιν στους
πολλούς αντιφρονούντες
της χώρας.
Ο υπνωτιστής μπορεί να
συνεχίσει να ικανοποιεί
τα πλήθη ή μπορεί να
εξαφανιστεί. Αλλά το
τέλος του έργου «Ο Μάριο
και ο Μάγος», στο οποίο
ο υπνωτιστής απλώς
σκοτώνεται από
πυροβολισμό, φαίνεται ως
κάτι λίγο περισσότερο
από μια φαντασίωση του
συγγραφέα στην σημερινή
Ρωσία —όπως ακριβώς ήταν
την εποχή των
αναδυόμενων δικτατόρων,
όταν ο Μαν έγραφε τη
νουβέλα του στις ακτές
της Βαλτικής Θάλασσας.
Ο ANDREI KOLESNIKOV
είναι ανώτερος
συνεργάτης στο Carnegie
Endowment for
International Peace.
