Στην Ευρώπη, παρόμοια εικόνα αναδεικνύει η πρόσφατη έκθεση της Eurofound με τίτλο «Οι κοινωνικο-οικονομικές ανισότητες στην Ευρώπη», η οποία δημοσιεύεται σε μια περίοδο έντονης πολιτικής αβεβαιότητας. Οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρωζώνης, Γερμανία και Γαλλία, κυβερνώνται από εύθραυστους συνασπισμούς και αντιμετωπίζουν, η μεν κρίση χρέους, η δε στασιμότητα και ύφεση.

Οι ανισότητες στην Ελλάδα

Η Ελλάδα έχει πάψει να είναι το «μαύρο πρόβατο» της Ευρώπης και παρουσιάζεται πλέον ως υπόδειγμα δημοσιονομικής προσαρμογής. Η οικονομία αναπτύσσεται ταχύτερα από τον μέσο όρο της ΕΕ, καταγράφονται υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα, η ανεργία έχει επιστρέψει σε προ κρίσης επίπεδα και ο συνολικός πλούτος αυξάνεται. Παρ’ όλα αυτά, οι ανισότητες όχι μόνο παραμένουν, αλλά και εμβαθύνονται.

Η νέα μελέτη της Eurofound πρέπει να συνεξεταστεί με την ετήσια έκθεση της UBS για τον παγκόσμιο πλούτο (Global Wealth Report 2025). Σύμφωνα με την UBS, ο μέσος πλούτος ανά ενήλικα στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 7%, ποσοστό ίσο με αυτό των ΗΠΑ και του Ισραήλ, κατατάσσοντας τη χώρα στην 9η υψηλότερη θέση παγκοσμίως μεταξύ 56 οικονομιών. Ωστόσο, η ανισοκατανομή του πλούτου αυξήθηκε με τον τρίτο ταχύτερο ρυθμό παγκοσμίως, μετά την Ολλανδία και την Αυστρία.

Ο ρόλος της ιδιόκτητης κατοικίας

Η Eurofound, στηριζόμενη σε στοιχεία της ΕΚΤ, επισημαίνει ότι στην Ελλάδα το χάσμα πλούτου μεταξύ νοικοκυριών είναι λιγότερο έντονο χάρη στη διασπορά της μικρής ιδιοκτησίας και στα υψηλά, έως πρόσφατα, ποσοστά ιδιοκατοίκησης. Η ιδιόκτητη κατοικία διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη συνολική κατανομή του πλούτου.

Οι χώρες με υψηλή ιδιοκατοίκηση εμφανίζουν μικρότερη ανισότητα, ενώ εκείνες όπου κυριαρχούν τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία παρουσιάζουν μεγαλύτερη συγκέντρωση πλούτου. Στην Ελλάδα, όμως, το προφίλ αλλάζει ραγδαία: η ιδιοκατοίκηση υποχωρεί κάτω από το 65% στα μεγάλα αστικά κέντρα. Η στροφή της κατοικίας σε επενδυτικό προϊόν δημιουργεί μια νέα τάξη μεγαλοϊδιοκτητών, μια ανερχόμενη «ελίτ real estate».

Την περίοδο 2019–2023, η ιδιοκατοίκηση μειώθηκε κατά 5,8%, δηλαδή περίπου 180.000 πρώτες κατοικίες χάθηκαν από την αγορά. Πολλές εξ αυτών κατέληξαν στα χαρτοφυλάκια τραπεζών και servicers, ενώ άλλες πέρασαν σε καθεστώς «χρυσής βίζας» ή μετετράπηκαν σε συγκροτήματα βραχυχρόνιας ενοικίασης. Το Airbnb, από εργαλείο μικρών ιδιοκτητών, μετατρέπεται σταδιακά σε μηχανισμό ελέγχου της αγοράς από μεγάλους διαχειριστές, συχνά διεθνή funds.

Πλούτος και εισόδημα

Η UBS διευκρινίζει ότι πλούτος και εισόδημα δεν ταυτίζονται. Αν και οι υψηλοί μισθοί συνδέονται με αυξημένο πλούτο, η σχέση δεν είναι γραμμική. Ο μισθός αποτελεί μόνο έναν από τους δρόμους προς τη συσσώρευση περιουσίας· άλλοι παράγοντες είναι τα επιχειρηματικά κέρδη, η αποταμίευση, η πρόσβαση στις χρηματοπιστωτικές αγορές και η δυνατότητα επένδυσης σε ακίνητα. Καθοριστικό ρόλο διαδραματίζουν επίσης η εξέλιξη των τιμών ακινήτων, το φορολογικό πλαίσιο και η συνολική δυναμική της οικονομίας.

Εισοδηματικές ανισότητες

Στην κατανομή του πλούτου, η Ελλάδα βρίσκεται σε καλύτερη θέση από τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, το πλουσιότερο 10% κατέχει το 60% του πλούτου, ενώ στην Ελλάδα το ποσοστό είναι 45,4%. Όταν όμως εξετάζεται το εισόδημα, η εικόνα αντιστρέφεται. Η Ελλάδα κατατάσσεται 4η στην ΕΕ ως προς τη συνολική εισοδηματική ανισότητα (συντελεστής Gini) και 5η ως προς τον δείκτη S80/S20, ο οποίος ανέρχεται σε 5,27 — δηλαδή το πλουσιότερο 20% του πληθυσμού έχει εισόδημα 5,27 φορές υψηλότερο από το φτωχότερο 20%.

Τα στοιχεία της Eurofound

Η κατοικία αποτελεί το κύριο περιουσιακό στοιχείο των μεσαίων και χαμηλών νοικοκυριών. Τα έξοδα στέγασης είναι τα υψηλότερα στην Ευρώπη, φτάνοντας το 36% του εισοδήματος. Τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος με στεγαστικά δάνεια αντιμετωπίζουν τις σοβαρότερες δυσκολίες, καθώς οι δόσεις απορροφούν σχεδόν ολόκληρο το διαθέσιμο εισόδημά τους.

Η πανδημία COVID-19 αποκάλυψε την ευαλωτότητα της οικονομικής τους κατάστασης, καθώς η εκτίναξη των τιμών ακινήτων έκανε τη στέγαση ακόμη λιγότερο προσιτή για τους νέους και τα χαμηλά εισοδήματα, εντείνοντας τις διαγενεακές ανισότητες.

Παράλληλα, οι ανισότητες στην Ελλάδα έχουν και «χρώμα»: πάνω από το 80% των κατοίκων που έχουν γεννηθεί εκτός ΕΕ ανήκουν στο φτωχότερο μισό του πληθυσμού — τάση που παρατηρείται και σε άλλες χώρες του Νότου.

Αναδιανομή εις βάρος της εργασίας

Σύμφωνα με την Eurofound, στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες οι τάσεις εισοδηματικής και περιουσιακής ανισότητας κινούνται παράλληλα. Στην Ελλάδα, ωστόσο, ακολουθούν αντίθετες πορείες: ο πλούτος συγκεντρώνεται, ενώ τα εισοδήματα δεν αυξάνονται αναλόγως.

Τα στοιχεία της Eurostat επιβεβαιώνουν αυτή τη δυσαρμονία: την περίοδο 2019–2023 το συνολικό διαθέσιμο εισόδημα των ελληνικών νοικοκυριών αυξήθηκε κατά 8,3 δισ. ευρώ, αλλά μόλις 130 εκατ. ευρώ —λιγότερο από 1,6%— κατευθύνθηκαν στους μισθωτούς.