Πιστωτική ένωση για χώρες

Σκεφτείτε πώς λειτουργεί μια πιστωτική ένωση. Τα μέλη όχι μόνο καταθέτουν χρήματα για να κερδίσουν τόκους, αλλά μπορούν και να αντλήσουν πόρους μέσω δανεισμού.

Το ΔΝΤ λειτουργεί με παρόμοιο τρόπο. Τα 191 κράτη-μέλη του κατανέμονται σε ατομικές «ποσοστώσεις», βάσει της σχετικής τους θέσης στην παγκόσμια οικονομία. Οι ποσοστώσεις αυτές αποτελούν τη βασική δομή της χρηματοδότησης του Ταμείου. Καθορίζουν τη μέγιστη οικονομική συνεισφορά κάθε μέλους και ταυτόχρονα το ανώτατο ποσό που μπορεί να δανειστεί μια χώρα από το ΔΝΤ.

Είναι ένα μοντέλο που ωφελεί τόσο τους δανειζόμενους όσο και τους πιστωτές. Σε αντάλλαγμα για τη διάθεση πόρων για τη δανειοδοτική λειτουργία του ΔΝΤ, τα κράτη-μέλη λαμβάνουν μια τοκοφόρα, ρευστή και ασφαλή αξίωση επί του ΔΝΤ. Σημαντικό είναι ότι αυτή η αξίωση υπολογίζεται ως μέρος των συναλλαγματικών τους αποθεμάτων.

Αυτό σημαίνει επίσης ότι, σε αντίθεση με πολλούς άλλους διεθνείς οργανισμούς, το ΔΝΤ δεν βασίζεται σε ετήσιες εισφορές ή επιχορηγήσεις από τους κρατικούς προϋπολογισμούς των μελών του.

Όλα αυτά έχουν σημασία για την παγκόσμια οικονομία. Μέσω της συγκέντρωσης πόρων των μελών του, το ΔΝΤ διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό δίχτυ ασφαλείας. Υποστηρίζει χώρες που δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στις διεθνείς τους υποχρεώσεις, όπως για παράδειγμα στην πληρωμή εισαγωγών ή στην εξυπηρέτηση του εξωτερικού τους χρέους. Όταν μια χώρα αντιμετωπίζει κρίση στο ισοζύγιο πληρωμών, μπορεί να απευθυνθεί στο ΔΝΤ για άμεση βοήθεια.

Για να είμαστε σαφείς, το ΔΝΤ δεν παρέχει αναπτυξιακή βοήθεια ή χρηματοδότηση έργων, όπως δάνεια για την κατασκευή υποδομών· άλλοι οργανισμοί επιτελούν αυτό τον ρόλο. Ως δανειστής ύστατης προσφυγής, το ΔΝΤ παρέχει προσωρινή ενίσχυση ρευστότητας σε χώρες υπό πίεση. Ωστόσο, τα οφέλη αυτής της υποστήριξης είναι εξίσου απτά. Τα δάνεια του ΔΝΤ μετριάζουν τις επιπτώσεις μιας κρίσης για τους πολίτες. Επαναφέρουν την εμπιστοσύνη και παρέχουν κρίσιμο «περιθώριο αναπνοής» ώστε να προωθηθούν οικονομικές μεταρρυθμίσεις που θα βοηθήσουν τις χώρες να σταθούν ξανά στα πόδια τους.

Αυτό ωφελεί όλους, ακόμη και τις ισχυρότερες οικονομίες. Σκεφτείτε το: αν η αστάθεια δεν αντιμετωπιστεί σε μια χώρα ή σε μια περιοχή, μπορεί εύκολα να μεταδοθεί και σε άλλες, μέσω ασταθών χρηματοοικονομικών ροών και αυξημένων μεταναστευτικών πιέσεων. Με άλλα λόγια, η στήριξη μιας χώρας που έχει ανάγκη εξυπηρετεί το συμφέρον όλων.

Όροι και προϋποθέσεις

Όταν τα μέλη δανείζονται από το ΔΝΤ, οι πιστώτριες χώρες λαμβάνουν δίκαιη αποζημίωση για τους πόρους που διαθέτουν — δηλαδή, το επιτόκιο της αγοράς που θα ανέμενε κανείς για ένα δάνειο που, πρακτικά, δεν εμπεριέχει κινδύνους.

Η λίστα των πιστωτών περιλαμβάνει εκείνα τα κράτη-μέλη του ΔΝΤ που έχουν επαρκώς ισχυρή οικονομική θέση, ειδικά στους εξωτερικούς τους λογαριασμούς. Το 2024, περίπου 50 πιστώτριες χώρες έλαβαν συνολικά περίπου 5 δισεκατομμύρια δολάρια σε τόκους για τους πόρους που είχαν διαθέσει για μη-παραχωρητικά δάνεια του ΔΝΤ.

Τα κράτη-μέλη επωφελούνται επίσης από τη δύναμη των συγκεντρωμένων πόρων. Πάρτε για παράδειγμα τον μεγαλύτερο μέτοχο του ΔΝΤ, τις Ηνωμένες Πολιτείες: για κάθε δολάριο που οι ΗΠΑ διαθέτουν για δανεισμό, το ΔΝΤ κινητοποιεί τέσσερα δολάρια από άλλες χώρες. Συνολικά, η δανειοδοτική ικανότητα του Ταμείου φτάνει σχεδόν το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια. Τα δάνειά του μπορούν επίσης να λειτουργήσουν ως καταλύτης για σημαντική χρηματοδότηση από άλλους διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και —κυρίως— από τον ιδιωτικό τομέα.

Για τις δανειζόμενες χώρες, η «συμμετοχή στην ένωση» προσφέρει μακροοικονομική σωτηρία. Τα ποσά των δανείων αντιστοιχούν σε πολλαπλάσια των ποσοστώσεών τους. Και για να αντιμετωπιστούν τα υποκείμενα οικονομικά προβλήματα, τα δάνεια συνοδεύονται από σχεδιασμό προγραμμάτων και αιρεσιμότητες του ΔΝΤ. Τα οφέλη αυτών των όρων αντικατοπτρίζονται στα λογικά επιτόκια των δανείων του ΔΝΤ — πολύ χαμηλότερα από εκείνα που θα αντιμετώπιζαν οι χώρες σε κρίση στις ιδιωτικές αγορές κεφαλαίου.

Οι δανειζόμενες χώρες που αντλούν πόρους από τα γενικά, μη-παραχωρητικά προγράμματα του ΔΝΤ πληρώνουν επιτόκιο ίσο με εκείνο που λαμβάνουν οι πιστώτριες χώρες — συν ένα μικρό περιθώριο. Επιπλέον, το Ταμείο διαχειρίζεται ειδικά ταμεία που παρέχουν ακόμη πιο φθηνή, παραχωρητική χρηματοδότηση στα φτωχότερα κράτη-μέλη.

Οι εισφορές των μελών του ΔΝΤ είναι ασφαλείς χάρη στις ισχυρές δικλίδες ασφαλείας των δανείων του, τον στιβαρό ισολογισμό του και τα σημαντικά του αποθεματικά. Τα δάνεια του ΔΝΤ έχουν πάντοτε εξοφληθεί. Αυτό σημαίνει ότι το Ταμείο δεν έχει υποστεί ποτέ πιστωτική ζημία και καμία χώρα δεν έχει χάσει ποτέ αξίωση επί του ΔΝΤ.

Διοικητικά έξοδα

Η μοναδική χρηματοοικονομική δομή του ΔΝΤ αποτελεί τον πυρήνα της δανειοδοτικής του λειτουργίας. Αλλά δεν είναι το μόνο του ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Με τη σχεδόν καθολική του συμμετοχή, το ΔΝΤ είναι ο μόνος παγκόσμιος θεσμός που έχει εξουσιοδοτηθεί από τα μέλη του να διενεργεί τακτικούς «ελέγχους υγείας» των οικονομιών τους, τις λεγόμενες διαβουλεύσεις του Άρθρου IV.

Επιπλέον, το Ταμείο παρέχει πρωτοποριακή έρευνα και συμβουλές πολιτικής, από τη διαχείριση του χρέους έως την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και το σχεδιασμό μεταρρυθμίσεων που ενισχύουν την παραγωγικότητα. Εργάζεται επίσης μαζί με τα μέλη του για την οικοδόμηση οικονομικών θεσμών, όπως τα συστήματα φορολογικής διοίκησης και τα νομισματικά πλαίσια που στηρίζουν την ορθή χάραξη πολιτικής και την λογοδοσία των δημόσιων λειτουργιών.

Για να υλοποιήσει αυτό το πρόγραμμα εργασιών, το ΔΝΤ έχει λειτουργικά έξοδα. Ωστόσο, δεν βασίζεται σε ετήσιες κρατικές επιχορηγήσεις ή σε άλλη στήριξη από τους φορολογούμενους για να τα καλύψει.

Αντιθέτως, καλύπτονται πλήρως από έσοδα από δανεισμό και επενδύσεις. Αυτές οι πηγές εισοδήματος, μαζί με τη συνετή διαχείριση δαπανών εντός ενός σταθερού δημοσιονομικού πλαισίου, επιτρέπουν στο Ταμείο να συνεχίζει να ενισχύει τα αποθεματικά του. Ο διοικητικός προϋπολογισμός του ΔΝΤ σήμερα, προσαρμοσμένος στον πληθωρισμό, είναι περίπου ίδιου μεγέθους με αυτόν πριν από 20 χρόνια.

Όλα αυτά τα στοιχεία της χρηματοοικονομικής δομής του ΔΝΤ είναι κρίσιμα. Είναι με πολλούς τρόπους μοναδικά, αλλά οι βασικές αρχές είναι απλές — και καθορίστηκαν ήδη από τη γέννηση του θεσμού.

Μιλώντας στη Διάσκεψη του Bretton Woods το 1944, ο Υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Χένρι Μόργκενταου παρατήρησε:
«Οι πραγματικές λεπτομέρειες της διεθνούς νομισματικής και χρηματοοικονομικής συμφωνίας μπορεί να φαίνονται μυστηριώδεις. Όμως στην καρδιά τους βρίσκονται οι πιο στοιχειώδεις, καθημερινές πραγματικότητες της ζωής.»

Αυτά τα λόγια δεν θα μπορούσαν να είναι πιο επίκαιρα σήμερα. Τα κράτη-μέλη του ΔΝΤ συγκεντρώνουν πόρους για την ατομική και συλλογική τους οικονομική ευημερία. Αυτό ωφελεί τόσο τις πιστώτριες χώρες όσο και τις δανειζόμενες — και επιτρέπει στο Ταμείο να προάγει τη σταθερότητα και την ευημερία στην παγκόσμια οικονομία.