Το βασικό σημείο-κλειδί είναι το στενό του Ορμούζ, μια στρατηγικής σημασίας θαλάσσια δίοδος από την οποία διέρχεται σχεδόν το 20% του παγκόσμιου εμπορίου πετρελαίου, καθώς και σημαντικό ποσοστό υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG). Εάν η δίοδος αυτή αποκλειστεί, το πιθανότερο είναι να ακολουθήσει ένα ισχυρό σοκ στις τιμές ενέργειας, με σοβαρές πληθωριστικές πιέσεις διεθνώς και αυξημένο κίνδυνο ευρύτερης στρατιωτικής ανάφλεξης στον Περσικό Κόλπο.

Πώς αντιδρούν οι αγορές και πού στρέφεται το ενδιαφέρον

Ακόμα και η απλή πιθανότητα εμπλοκής του Ορμούζ έχει ήδη προκαλέσει ισχυρή αντίδραση: οι τιμές του πετρελαίου κατέγραψαν τη μεγαλύτερη ημερήσια άνοδο από το 2022, με τις προοπτικές να δείχνουν περαιτέρω αύξηση.

Το Ιράν, το οποίο στο παρελθόν είχε αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο να αποκλείσει το στενό, φαίνεται για πρώτη φορά αποφασισμένο να χρησιμοποιήσει αυτό το ενδεχόμενο ως εργαλείο γεωπολιτικής πίεσης. Εάν τελικά ενεργοποιήσει αυτήν την απειλή –κάτι που θα έχει βαρύ κόστος και για το ίδιο–, οι τιμές του πετρελαίου ενδέχεται να εκτοξευθούν ακόμη και στα 130 δολάρια το βαρέλι από τα περίπου 75 που βρίσκονται σήμερα. Σε ένα τέτοιο σενάριο, η ενέργεια θα καταστεί δυσπρόσιτη για νοικοκυριά και επιχειρήσεις.

Οι επενδυτές, όπως συμβαίνει συνήθως σε περιόδους γεωπολιτικής έντασης, αντιδρούν αρχικά με αποστροφή κινδύνου («sell-off»), κάτι που ωστόσο δεν ισχύει για το πετρέλαιο ή τον χρυσό, που λειτουργούν ως «ασφαλή καταφύγια». Οι επόμενες ημέρες κρίνονται καθοριστικές, καθώς οι αγορές επικεντρώνονται αφενός στον βαθμό εμπλοκής των μεγάλων δυνάμεων, και αφετέρου στη ροή του πετρελαίου μέσω του Ορμούζ.

Η γεωστρατηγική σημασία του στενού του Ορμούζ

Η περιοχή ανάμεσα στο Ομάν και το Ιράν αποτελεί βασική πύλη εξαγωγών για το ένα πέμπτο περίπου της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου. Μόνο το διάστημα Ιανουαρίου–Σεπτεμβρίου 2023, μέσω του Ορμούζ μετακινήθηκαν κατά μέσο όρο 20,5 εκατ. βαρέλια ημερησίως από χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, το Ιράν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Κουβέιτ και το Ιράκ.

Επιπλέον, από εκεί διέρχεται σχεδόν όλη η ποσότητα LNG που εξάγει το Κατάρ, ο μεγαλύτερος προμηθευτής υγροποιημένου φυσικού αερίου στον κόσμο. Σε ετήσια βάση, περίπου 80 εκατομμύρια τόνοι LNG –δηλαδή το 20% των παγκόσμιων ροών– διασχίζουν το στενό του Ορμούζ.

Εναλλακτικές διαδρομές και η σημασία της Διώρυγας του Σουέζ

Ακριβώς λόγω του στρατηγικού κινδύνου που ενέχει το Ορμούζ, χώρες όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία έχουν εξετάσει επανειλημμένα εναλλακτικές οδούς, επενδύοντας σε νέους αγωγούς μεταφοράς.

Το Ιράν, από την πλευρά του, αποτελεί ενεργειακή υπερδύναμη με 10% των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου και 15% των αποθεμάτων φυσικού αερίου. Είναι η τέταρτη μεγαλύτερη παραγωγός χώρα πετρελαίου διεθνώς, με παραγωγή που αντιστοιχεί στο 11% των συνολικών ποσοτήτων του ΟΠΕΚ.

Εκτός από το στενό του Ορμούζ, εξίσου κρίσιμη για τη διεθνή οικονομία είναι και η Διώρυγα του Σουέζ, μέσω της οποίας μετακινείται το 12%-15% του παγκόσμιου εμπορίου. Το τελευταίο διάστημα, οι επιθέσεις των Χούθι έχουν προκαλέσει σημαντική πτώση στις διόδους μέσω της Ερυθράς Θάλασσας, με τη διέλευση εμπορευμάτων να μειώνεται έως και 42%.

Οι πλόες πλοίων μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων στην περιοχή έχουν περιοριστεί δραματικά (μείωση έως 70%), ενώ παρόμοια εικόνα παρουσιάζουν και τα δεξαμενόπλοια και τα LNG carriers. Αυτό έχει άμεσο αντίκτυπο στα κόστη μεταφοράς και, κατ’ επέκταση, στις τιμές καταναλωτή.

Ενδεικτικά, τα ναύλα για τη διαδρομή Σαγκάη–Ευρώπη έχουν υπερτριπλασιαστεί, γεγονός που μεταφράζεται σε αυξημένες τιμές για τα τελικά προϊόντα. Παράλληλα, τα ασφάλιστρα ναυτιλίας έχουν εκτοξευθεί, επιβαρύνοντας περαιτέρω το κόστος μεταφοράς.

Καθώς περίπου το 80% των εμπορευμάτων παγκοσμίως μεταφέρονται διά θαλάσσης, οι επιπτώσεις στις εφοδιαστικές αλυσίδες και στην παγκόσμια οικονομία είναι εξαιρετικά σοβαρές. Η ένταση στη Μέση Ανατολή, επομένως, δεν δημιουργεί απλώς ένα ακόμη ενεργειακό σοκ· εντείνει και τις πληθωριστικές πιέσεις παγκοσμίως, ενώ διαμορφώνει ένα ασταθές και αβέβαιο διεθνές περιβάλλον.