Το πρόβλημα, ωστόσο, δεν αφορά μόνο τη Γερμανία. Ολόκληρη η Ευρώπη βρίσκεται ενώπιον ενός δημογραφικού αδιεξόδου. Αν τα κράτη υιοθετήσουν πολιτικές κλειστών συνόρων, όπως προτείνουν ακροδεξιά κόμματα, η εικόνα γίνεται δραματική: μέχρι το 2100, ο πληθυσμός της Γερμανίας θα μειωθεί από τα 84 σε 53 εκατ. κατοίκους, της Ιταλίας από 59 σε 28 εκατ. και της Ισπανίας από 47 σε 24 εκατ., σύμφωνα με έρευνα του Centre for European Reform. Παρόμοιες τάσεις συρρίκνωσης αναμένονται και σε άλλες χώρες, από τη Γαλλία και τη Βρετανία μέχρι τη Σουηδία και την Ελβετία.

Οι συνέπειες για τα συνταξιοδοτικά συστήματα είναι ανησυχητικές. Στη Γερμανία, η αναλογία συνταξιούχων προς εργαζόμενους αναμένεται να φτάσει στο 1 προς 2 έως το 2050, καθιστώντας το σύστημα pay-as-you-go (PAYG) εξαιρετικά δυσλειτουργικό. Στην πράξη, δύο εργαζόμενοι θα στηρίζουν έναν συνταξιούχο, μια σχέση που δύσκολα μπορεί να συντηρηθεί μακροπρόθεσμα.

Η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (EIOPA) προειδοποιεί ότι αν δεν υπάρξουν βαθιές μεταρρυθμίσεις, η φτώχεια θα αποτελέσει «νέα κανονικότητα» για πολλούς Ευρωπαίους συνταξιούχους. Ήδη, ένας στους πέντε κινδυνεύει να ζήσει σε ένδεια κατά τα γηρατειά του, με το ποσοστό να εκτινάσσεται στο 30% για τις γυναίκες. Παράλληλα, η αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους στην Ε.Ε. εκτιμάται ότι θα περιοριστεί στο 1,5:1 μέσα στις επόμενες δεκαετίες.

Η απάντηση πολλών κυβερνήσεων είναι η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης. Στη Γαλλία, η μεταρρύθμιση Μακρόν το 2023 προκάλεσε μαζικές κοινωνικές αντιδράσεις, ενώ στο Βέλγιο και στη Γερμανία τα όρια θα φτάσουν στα 67 έτη έως το 2030-2031. Στην Ολλανδία και την Πορτογαλία, τα όρια προσαρμόζονται αυτόματα ανάλογα με το προσδόκιμο ζωής. Στην Ιταλία, η κυβέρνηση Μελόνι εισήγαγε το «Quota 103», επιτρέποντας συνταξιοδότηση στα 62 έτη με 41 χρόνια εισφορών, με μακροπρόθεσμο στόχο τα 67 έτη. Στην Ελλάδα, το θέμα βρίσκεται ξανά στο προσκήνιο, με την Εθνική Αναλογιστική Αρχή να εκπονεί μελέτη έως το 2027 για τις αναγκαίες αλλαγές.

Ένα πιθανό «αντίβαρο» θα μπορούσε να είναι η ελεγχόμενη μετανάστευση, η οποία ενισχύει το εργατικό δυναμικό και περιορίζει τη γήρανση. Ωστόσο, η άνοδος της ακροδεξιάς και το αυξανόμενο αντιμεταναστευτικό κλίμα καθιστούν δύσκολη την εφαρμογή μιας τέτοιας πολιτικής. Εναλλακτικά, η μείωση της ανεργίας, η αύξηση της γυναικείας απασχόλησης και η αξιοποίηση μεγαλύτερων ηλικιακά εργαζομένων θα μπορούσαν να προσφέρουν λύσεις.

Τελικά, το συνταξιοδοτικό ζήτημα της Ευρώπης δεν είναι μόνο οικονομικό αλλά βαθιά κοινωνικό και πολιτικό. Η εξεύρεση ισορροπίας ανάμεσα στη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών και τη διατήρηση αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης για τους συνταξιούχους θα αποτελέσει ένα από τα πιο δύσκολα στοιχήματα της επόμενης γενιάς.