Και πολύ ακριβά, επίσης. Διότι δεν είναι μόνο τα κέρδη της Systembolaget που εισρέουν στο κράτος, αλλά και οι βαρύτατοι ειδικοί φόροι κατανάλωσης που επιβάλλονται σε ό,τι πουλάει. Είτε στα εστιατόρια είτε στα καταστήματα, το ποτό είναι πανάκριβο: στη Σουηδία το ποτό χρησιμεύει όχι μόνο για να μουδιάσει τις αισθήσεις αλλά και για να ελαφρύνει το πορτοφόλι. Σε όλη την Ευρώπη, τέτοιοι «φόροι συμπεριφοράς» αποτελούν τον κανόνα και ένα χρήσιμο δημοσιονομικό στήριγμα για τη διατήρηση των κρατών πρόνοιας που παλεύουν να διατηρήσουν τις παροχές τους. Οι καπνιστές ανέχονται εδώ και καιρό τα ποσοστά πληθωρισμού των τσιγάρων που θυμίζουν τη Γερμανία της Βαϊμάρης. Δώδεκα ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και της Πολωνίας, επιβάλλουν φόρους στα αναψυκτικά. Οι ενεργειακοί φόροι πλήττουν τους αυτοκινητιστές των οποίων τα αυτοκίνητα κινούνται με βενζίνη που θερμαίνει τον πλανήτη. Τέτοιοι «φόροι αμαρτίας» επιτρέπουν στους ευρωπαίους πολιτικούς να ικανοποιούν τα δύο μεγάλα τους πάθη: να νταντεύουν τους ψηφοφόρους τους και να γεμίζουν τα δημόσια ταμεία. Δυστυχώς, αυτά τα δύο αλληλοαναιρούνται, αν σκεφτεί κανείς ότι οι αμαρτίες που κοστίζουν ακριβά, οδηγούν σε λιγότερους αμαρτωλούς.

Η Ευρώπη έχει μια ειδική (και αναμφισβήτητα αμφίβολη) λογική όσον αφορά τη φορολόγηση της ανίερης τριάδας: του αλκοόλ, των τσιγάρων και της βενζίνης. Τα δημόσια χρηματοδοτούμενα συστήματα υγείας της πληρώνουν τελικά τον λογαριασμό για τις κακές συνήθειες των πολιτών, και η κοινωνία στο σύνολό της θα πληρώσει το κόστος της προσαρμογής στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Η μείωση αυτών των «εξωτερικών παραγόντων» μέσω της φορολογίας έχει μακρά ιστορία, η οποία ανάγεται στις βρετανικές εισφορές του 17ου αιώνα για τον καπνό. Με την πάροδο του χρόνου οι φόροι μετατράπηκαν από υποτυπώδη εισφορά σε βαρύ τίμημα. Οι Ιρλανδοί καπνιστές πληρώνουν σήμερα 18 ευρώ (21 δολάρια) για ένα πακέτο τσιγάρα, εκ των οποίων το 80% καταλήγει κατευθείαν στο κράτος. Ένα μπουκάλι βότκα Absolut στη Σουηδία περιλαμβάνει 14 ευρώ ειδικού φόρου κατανάλωσης, πολύ περισσότερο από το μισό της τιμής της στη Systembolaget. Η Ολλανδία προσθέτει 0,79 ευρώ σε κάθε λίτρο βενζίνης, που ισοδυναμεί με 3,55 δολάρια το γαλόνι, περισσότερο από ό,τι πληρώνουν οι Αμερικανοί στην αντλία. Το αλκοόλ και τα τσιγάρα συνεισφέρουν πάνω από 100 δισ. ευρώ ετησίως στους φόρους κατανάλωσης της Ευρώπης, με τους φόρους στην ενέργεια να είναι υπερδιπλάσιοι – μια πολύ βολική ποσοστιαία μονάδα του ΑΕΠ. Για ορισμένες κυβερνήσεις είναι ζωτικής σημασίας: στη Βουλγαρία οι περιβαλλοντικοί φόροι και οι φόροι κατανάλωσης ανέρχονται περίπου στο ένα δέκατο του συνολικού κρατικού προϋπολογισμού.

Το μειονέκτημα των φόρων αμαρτίας είναι ότι τα κρατικά οικονομικά υποφέρουν όταν οι κακές συνήθειες αποβάλλονται. Το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοόλ έχουν μειωθεί αισθητά τις τελευταίες δεκαετίες. Το αν αυτό οφείλεται στους υψηλούς φόρους ή σε άλλους παράγοντες είναι μεγάλη συζήτηση. Οι νέοι Ευρωπαίοι βρίσκονται σε πιο ίσιο δρόμο από ό,τι οι γονείς τους, συμπεριλαμβανομένων των μη φορολογούμενων δραστηριοτήτων όπως το σεξ και τα παράνομα ναρκωτικά. Ωστόσο, το αποτέλεσμα είναι ότι τα έσοδα από το κάπνισμα και το ποτό την τελευταία δεκαετία έχουν μειωθεί ως ποσοστό του ΑΕΠ, κατά περίπου ένα πέμπτο. Οι πράσινοι φόροι θα προκαλέσουν ακόμα μεγαλύτερη τρύπα στα δημόσια οικονομικά. Μέχρι το 2035 δεν θα πωλούνται νέα αυτοκίνητα με κινητήρες εσωτερικής καύσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ μέχρι το 2050 το μπλοκ δεσμεύεται να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στο καθαρό μηδέν. Οι υπουργοί Οικονομικών θα αντιδράσουν. Αν και τα οφέλη που θα προκύψουν από την πτώση των πωλήσεων των αξεσουάρ της αμαρτίας θα γίνουν αισθητά χρόνια στο μέλλον, ο δημοσιονομικός πόνος από τη συρρίκνωση των εσόδων θα φανεί αμέσως.

Η φορολόγηση της αμαρτίας δημιουργεί κι άλλα ζητήματα. Συχνά επιβαρύνει δυσανάλογα τους φτωχούς, οι οποίοι καπνίζουν, πίνουν και τζογάρουν περισσότερο ως ποσοστό του εισοδήματός τους και οδηγούν παλαιότερα βενζινοβόρα αυτοκίνητα. Οι φόροι που επιβάλλονται από μια εθνική κυβέρνηση είναι εύκολο να παρακαμφθούν, ιδίως στην ΕΕ, όπου οι άνθρωποι μπορούν να ταξιδεύουν ελεύθερα σε γειτονικές χώρες με χαμηλότερους συντελεστές φόρου κατανάλωσης για να εφοδιάζονται με Marlboro, κονιάκ και ντίζελ. Κανένας φόρος δεν είναι δημοφιλής, αλλά οι φόροι στη βενζίνη έχουν έναν ιδιαίτερο «χάρισμα» να εκνευρίζουν τους ανθρώπους. Στη Γαλλία, το 2018, η αύξηση των φόρων στα καύσιμα προκάλεσε τις διαδηλώσεις των «κίτρινων γιλέκων». Και τι γίνεται με το επιχείρημα ότι οι ανθυγιεινές συνήθειες όπως το κάπνισμα είναι καλές για το δημόσιο ταμείο; Το 2001, ο τσεχικός βραχίονας της Philip Morris έφτασε να υποστηρίξει ότι οι καπνιστές, καθώς πεθαίνουν νεότεροι, εξοικονομούν χρήματα για το κράτος, απαλλάσσοντας έτσι το δημόσιο από την ανάγκη να πληρώνει τις συντάξεις, την υγειονομική περίθαλψη και τη στέγαση όσων πεθαίνουν πρόωρα.

Εξομολογήσεις ενός φοροεισπράκτορα

Καθώς τα έσοδα από τους υφιστάμενους φόρους αμαρτίας μειώνονται, οι υπουργοί Οικονομικών στύβουν το μυαλό τους για νέους φόρους που θα τους αντικαταστήσουν. Μετά τα αναψυκτικά, μπορεί σύντομα να έρθει η σειρά του κρέατος να λάβει ειδικό φόρο: οι αγελάδες που αποβάλλουν μεθάνιο είναι το επόμενο μέτωπο για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Η ΕΕ ξεχειλίζει από ιδέες για νέες αμαρτίες προς φορολόγηση, κυρίως επειδή ελπίζει ότι κάποιες από αυτές θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν άμεσα τον προϋπολογισμό της. Οι εισφορές για τα μη ανακυκλωμένα πλαστικά εισρέουν ήδη στα ταμεία της. Στις 16 Ιουλίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε να επεκταθεί ο ειδικός φόρος κατανάλωσης στον καπνό πέρα από τα τσιγάρα και στα ηλεκτρονικά τσιγάρα καθώς και να λάβει μέρος των εσόδων από τα δικαιώματα εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα.

Αλλά γιατί να σταματήσουμε εκεί; Το κάπνισμα, το ποτό και η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι όντως μεγάλα κακά – όμως μήπως ήρθε η ώρα οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής να επικαιροποιήσουν τη λίστα με τις σύγχρονες «αμαρτίες» που αξίζουν φορολογικό μαστίγωμα;

Ποιος λογικός Ευρωπαίος δεν θα στήριζε έναν τριπλασιασμό της φορολογίας για όσους βλέπουν βίντεο χωρίς ακουστικά στο μετρό, αδιαφορώντας για την κοινή ησυχία; Ο γράφων, τουλάχιστον, θα ψήφιζε με ενθουσιασμό υπέρ τουριστικών τελών αποκλειστικά για εκείνους τους social media influencers που μετατρέπουν κάθε γωνιά των παριζιάνικων καφέ σε ντεκόρ του Instagram.

Και τα ηλεκτρικά πατίνια; Δεν τα βρίσκετε ενοχλητικά;

Το πραγματικό πρόβλημα όμως με τη φορολόγηση της κακής συμπεριφοράς είναι άλλο: οι πολιτικοί. Είναι τόσο εύκολο να εθιστούν στα έσοδα από αυτούς τους φόρους, όσο και εμείς στις ίδιες τις συνήθειες που προσπαθούν να τιμωρήσουν.

Πηγή: The Economist