Ωστόσο, η εστίαση αποκλειστικά στο φθίνον προνόμιο της Αμερικής μοιάζει σαν να παρατηρεί κανείς μερικά δέντρα που καίγονται και να αγνοεί την πυρκαγιά που εξαπλώνεται γύρω τους. Η απώλεια του καθεστώτος αποθεματικού νομίσματος του δολαρίου θα αντηχούσε πολύ πέρα από τα αμερικανικά σύνορα, προκαλώντας ισχυρούς κραδασμούς στην παγκόσμια οικονομία.

Οι χρηματοπιστωτικές αγορές, πάντα σε αναζήτηση πιθανών κινδύνων, χρειάζονται μόνο μια κρίσιμη μάζα συμμετεχόντων να πιστέψει ότι η απειλή είναι πραγματική για να γίνει πράγματι έτσι. Όταν αρκετοί επενδυτές αρχίσουν να πουλούν ένα ευάλωτο περιουσιακό στοιχείο, οι υπόλοιποι τους ακολουθούν.

Καθοριστικό είναι ότι το «εξωφρενικό προνόμιο» της Αμερικής δεν αποτελεί φόρο τιμής λόγω της υπερδύναμης της χώρας. Είναι απλώς παράγωγο του τρόπου λειτουργίας ενός αποθεματικού νομίσματος. Όπως τα άτομα, έτσι και τα κράτη χρειάζονται ένα αξιόπιστο μέσο αποθήκευσης αξίας, ανταλλαγής και μέτρησης. Καθώς οι ξένες οικονομίες αναπτύσσονται, αυξάνεται η ζήτηση για περιουσιακά στοιχεία σε δολάρια, όπως τα αμερικανικά κρατικά ομόλογα και τα εταιρικά ομόλογα. Αυτή η ζήτηση επιτρέπει στις ΗΠΑ να διατηρούν επίμονα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών και εμπορίου.

Επιπλέον, τα αμερικανικά δημοσιονομικά ελλείμματα χρηματοδοτούνται σε μεγάλο βαθμό μέσω της πώλησης κρατικών ομολόγων (Treasuries), τα οποία εκτιμώνται παγκοσμίως ως ασφαλή καταφύγια. Επειδή μεγάλο μέρος αυτής της ρευστότητας απορροφάται από ξένους κατόχους, η Fed μπορεί να αγοράζει αυτά τα ομόλογα με νεοεκδιδόμενα δολάρια χωρίς να ενισχύει τον πληθωρισμό. Η ισχυρή διεθνής ζήτηση για το αμερικανικό χρέος διατηρεί επίσης τα εγχώρια επιτόκια χαμηλά, καθώς οι επενδυτές αποδέχονται χαμηλές αποδόσεις με αντάλλαγμα την ασφάλεια των τίτλων σε δολάρια.

Η ΕΠΕΡΧΟΜΕΝΗ ΑΝΑΔΙΑΤΑΞΗ ΤΟΥ ΑΠΟΘΕΜΑΤΙΚΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ

Για να λειτουργήσει ένα νόμισμα ως παγκόσμιο αποθεματικό, πρέπει να είναι ασφαλές, ρευστό, σταθερό και ευρέως αποδεκτό. Αυτό εξαρτάται από επτά βασικές προϋποθέσεις:

Μακροοικονομική σταθερότητα στη χώρα έκδοσης: χαμηλός πληθωρισμός, βιώσιμο δημόσιο χρέος, συνετές δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές.

Βαθιές και ρευστές χρηματοπιστωτικές αγορές, με ασφαλή, εύκολα διαπραγματεύσιμα περιουσιακά στοιχεία, κυρίως κρατικά ομόλογα.

Πολιτικά ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα δεσμευμένη στη σταθερότητα των τιμών, με διαφανείς και κανόνες-βασισμένες πολιτικές.

Ελεύθερη διαπραγματεύσιμη ισοτιμία, χωρίς σοβαρούς περιορισμούς στις συναλλαγές.

Κράτος δικαίου και δικαστικό σύστημα που προστατεύει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και εξασφαλίζει την εκτέλεση συμβολαίων.

Το αποθεματικό νόμισμα να αντιμετωπίζεται ως παγκόσμιο δημόσιο αγαθό, και όχι ως εργαλείο στενού εθνικού συμφέροντος.

Η χώρα-εκδότης να είναι ισχυρή δύναμη στο εμπόριο και τα χρηματοοικονομικά, ώστε να δημιουργούνται ισχυρά δίκτυα χρήσης.

Οι πολιτικές Τραμπ έχουν αποδυναμώσει καθεμία από αυτές τις βάσεις. Οι μαζικές φορολογικές περικοπές στο κέντρο του νομοσχεδίου του, χωρίς περιορισμό δαπανών, αναμένεται να προσθέσουν τρισεκατομμύρια στο εθνικό χρέος, θέτοντας σε κίνδυνο τη μακροοικονομική σταθερότητα. Παρά την ισχυρή ζήτηση για Treasuries, το αυξανόμενο χρέος και ο κίνδυνος αθέτησης – επιδεινωμένος από τη χρήση του ανώτατου ορίου χρέους ως πολιτικού μοχλού – έχουν διαβρώσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών.

Παράλληλα, η ανεξαρτησία της Fed έχει δεχθεί πιέσεις, καθώς ο Τραμπ άσκησε δημόσια πίεση για μειώσεις επιτοκίων και υπαινίχθηκε αντικαταστάσεις στελεχών με πολιτικούς συμμάχους. Αν και δεν επιβλήθηκαν κεφαλαιακοί έλεγχοι, οι απειλές της κυβέρνησης για αποκλεισμό κινεζικών εταιρειών από τις αμερικανικές αγορές μετοχών και αποκλεισμό αντιπάλων από το SWIFT δημιούργησαν αβεβαιότητα για τη μελλοντική πρόσβαση.

Η χρήση εκτελεστικών εξουσιών από τον Τραμπ για την επιβολή κυρώσεων σε ξένες επιχειρήσεις, το πάγωμα περιουσιακών στοιχείων κεντρικών τραπεζών χωρών όπως η Βενεζουέλα, η απαίτηση ποσοστού 15% από πωλήσεις μικροτσίπ στην Κίνα, και η επιβολή υψηλών δασμών σε παραδοσιακούς συμμάχους, έχουν πλήξει περαιτέρω την αξιοπιστία των ΗΠΑ. Αποτέλεσμα είναι οι σύμμαχοι να εξετάζουν εναλλακτικές λύσεις σε ευρώ ή γουάν, ενώ ορισμένες κεντρικές τράπεζες διαφοροποιούν ήδη τα αποθεματικά τους προς χρυσό και άλλα περιουσιακά στοιχεία, επιταχύνοντας την υποχώρηση του δολαρίου.

Αν οι αμφιβολίες για τη μακροπρόθεσμη αξιοπιστία του δολαρίου εδραιωθούν, η αναδιάταξη του αποθεματικού νομίσματος δεν θα είναι ούτε σταδιακή ούτε ομαλή. Το πιθανότερο είναι μια χρηματοπιστωτική κρίση πανικού, καθώς οι προσδοκίες στις αγορές γίνονται αυτοεκπληρούμενες.

ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ

Αν ο Τραμπ συνεχίσει με επιθετικούς δασμούς και κατασχέσεις ξένων περιουσιακών στοιχείων, οι αντίπαλοι – όπως η ομάδα BRICS+ – μπορεί να εγκαταλείψουν ανοιχτά το δολάριο. Αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει μαζικές μετατοπίσεις συναλλαγματικών αποθεμάτων και παγκόσμιο κυνήγι εναλλακτικών ασφαλών καταφυγίων.

Ωστόσο, οι αγορές ομολόγων ασφαλούς καταφυγίου – κυρίως Γερμανία, Ελβετία και Ιαπωνία – είναι υπερβολικά μικρές για να απορροφήσουν το τεράστιο κεφάλαιο που σήμερα είναι συγκεντρωμένο σε δολαριακά περιουσιακά στοιχεία, ιδίως τα Treasuries ύψους 28 τρισ. δολαρίων (εκ των οποίων 8,5 τρισ. σε ξένα χέρια).

Στην Ευρώπη, η απουσία δημοσιονομικής ένωσης και ασφαλούς περιουσιακού στοιχείου αντίστοιχου των Treasuries περιορίζει την προσφορά ευρωομολόγων και υπονομεύει τη συνοχή της ευρωζώνης. Παράλληλα, η αγορά κινεζικών κρατικών ομολόγων παραμένει ανεπαρκής λόγω κεφαλαιακών ελέγχων, έλλειψης πλήρους μετατρεψιμότητας, πολιτικής αδιαφάνειας και αδύναμης νομικής προστασίας.

Άλλες επιλογές – όπως τα πολυμερή ομόλογα διεθνών οργανισμών (ΕΤΕπ, Παγκόσμια Τράπεζα, ADB, KfW) – έχουν προοπτικές, αλλά όχι βραχυπρόθεσμα. Οι μεγάλες εταιρείες με ισχυρούς ισολογισμούς (Apple, Microsoft) ίσως προσφέρουν προσωρινές λύσεις, αλλά δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την κυριαρχία των κρατικών ομολόγων. Ούτε τα κρυπτονομίσματα, λόγω μεταβλητότητας και ρυθμιστικής αβεβαιότητας, μπορούν να απορροφήσουν σημαντικές ροές αποθεματικών.

Εν ολίγοις, η απώλεια εμπιστοσύνης στο δολάριο θα προκαλέσει πανικόβλητη αναζήτηση ασφάλειας χωρίς πραγματική εναλλακτική, διασπώντας το σημερινό παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα σε περιφερειακά μπλοκ.

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΟΥ

Καθώς τα εμπορικά εμπόδια αυξάνονται και η συναλλαγματική μεταβλητότητα εντείνεται, οι ροές κεφαλαίων, τα αποθεματικά, τα συστήματα πληρωμών και οι αγορές κεφαλαίου περιορίζονται ολοένα και περισσότερο σε ανταγωνιστικά περιφερειακά μπλοκ. Αυτό εμποδίζει τη μετατρεψιμότητα νομισμάτων, αποδυναμώνει τα διεθνή συστήματα μηνυμάτων τύπου SWIFT και περιπλέκει τον κανονιστικό συντονισμό. Το αποτέλεσμα είναι αναντιστοιχίες συναλλαγματικών ισοτιμιών, νομική αβεβαιότητα και καθυστερήσεις σε διασυνοριακές πληρωμές.

Η διαίρεση του εμπορίου και των χρηματοπιστωτικών ροών σε σφαίρες επιρροής σημαίνει ότι το κεφάλαιο κατανέμεται με βάση γεωπολιτικές πιστότητες και όχι με βάση τα θεμελιώδη της αγοράς. Το αποτέλεσμα είναι μια κατακερματισμένη παγκόσμια οικονομία με χαμηλότερη ανάπτυξη, μειωμένη παραγωγικότητα και υψηλότερο κόστος κεφαλαίου – ιδίως για τις αναπτυσσόμενες χώρες εκτός συμμαχιών.

Ο κατακερματισμός μειώνει επίσης την ικανότητα διεθνών οργανισμών όπως το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, ο ΠΟΕ και η BIS να διατηρήσουν σταθερότητα και να συντονίσουν κρίσεις. Έτσι, όλο και μεγαλύτερο βάρος μεταφέρεται σε περιφερειακούς οργανισμούς, όπως η Ασιατική Τράπεζα Επενδύσεων σε Υποδομές.

Καθώς οι χώρες στρέφουν αποθεματικά σε περιφερειακές εναλλακτικές, η παγκόσμια ρευστότητα συρρικνώνεται και τα ασφάλιστρα κινδύνου αυξάνονται. Σε αυτό το περιβάλλον, τα ανταγωνιστικά μπλοκ είναι πιο πιθανό να υιοθετήσουν πολιτικές ανταγωνιστικών υποτιμήσεων και ελέγχων στις εξαγωγές. Οι εντεινόμενες αντιπαραθέσεις για την κυριαρχία νομισμάτων και συστημάτων πληρωμών θα αυξήσουν τη χρησιμοποίηση οικονομικών όπλων όπως κυρώσεις, έλεγχοι κεφαλαίων και κατασχέσεις αποθεμάτων, αυξάνοντας τον κίνδυνο αστάθειας και παρατεταμένων υφέσεων.

Ακόμη χειρότερα, καθώς η οικονομική αλληλεξάρτηση αποσυντίθεται και οι γεωπολιτικές διαιρέσεις οδηγούν σε ξεχωριστά συστήματα εκκαθάρισης, ψηφιακά νομίσματα και περιφερειακά εμπορικά μπλοκ, η απώλεια βασικών ανασχετικών μηχανισμών θα αυξήσει την πιθανότητα στρατιωτικής σύγκρουσης.

Δεδομένου του διακυβεύματος, η παρουσίαση της πτώσης του δολαρίου απλώς ως τέλος του «εξωφρενικού προνομίου» της Αμερικής χάνει τη μεγαλύτερη εικόνα. Η τύχη του δολαρίου δεν αποτελεί στενά αμερικανική ανησυχία, αλλά παγκόσμιο πρόβλημα. Αν μια εύθραυστη αλλά διαχειρίσιμη ισορροπία που βασίζεται στη πολυμερή συνεργασία δώσει τη θέση της σε έναν χρηματοπιστωτικό κατακερματισμό, οι επόμενες δεκαετίες θα χαρακτηριστούν από οικονομικές συγκρούσεις και τη μόνιμη απειλή γενικευμένου πολέμου.

Dennis Snower, Ιδρυτικός Πρόεδρος του Global Solutions Initiative και Επίτιμος Πρόεδρος του Kiel Institute for the World Economy, είναι επισκέπτης καθηγητής στο University College London, ερευνητικός εταίρος στο INET Οξφόρδης, ανώτερος εταίρος στο Brookings Institution, διεθνής ερευνητικός συνεργάτης στη Said Business School του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και ερευνητικός συνεργάτης στο Harvard Human Flourishing Program.

Πηγή: Project Syndicate