Μπορεί βεβαίως τα πράγματα να είναι διαφορετικά από τη φούσκα του Ίντερνετ του 2000, γιατί πολλοί από τους παίχτες-«κλειδιά» είναι μεγάλες εταιρίες με εντυπωσιακό εισόδημα ήδη, πριν την Τεχνητή Νοημοσύνη, αλλά το κόστος της ΑΙ είναι τεράστιο. Η Τεχνητή νοημοσύνη απαιτεί τεράστιες επενδύσεις. Αν οι επενδυτές περιμένουν γρήγορη απόδοση, μπορεί να απογοητευτούν. Παρότι η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να έχει πιο άμεσα αποτελέσματα, οι υπολογιστές και το Ίντερνετ πήραν χρόνια να αυξήσουν την παραγωγικότητα. Πάρτε την Amazon ως ένα άλλο παράδειγμα. Για χρόνια δεν παρουσίαζε κερδοφορία. Να μην ξεχνάμε επίσης ότι ποτέ δεν ξέρουμε ποιες εταιρίες θα επιβιώσουν και θα ευδοκιμήσουν με την Τεχνητή Νοημοσύνη. Το 1999-2000 νομίζαμε ότι το Yahoo θα ήταν κυρίαρχο…

Η Tesla έχει P/E ratio, δηλαδή δείκτη τιμής προς κέρδος ανά μετοχή, γύρω στο 290. Μήπως οι επενδυτές έχουν εξαιρετικά φιλόδοξες προσδοκίες; Δηλαδή η αγοραία κεφαλαιοποίηση (market capitalization) είναι 290 φορές το ετήσιο κέρδος. Αν το ετήσιο κέρδος δεν αυξηθεί, ή αν δεν αυξηθεί πολύ, θα πάρει 200 χρόνια για να πάρουν οι επενδυτές τα λεφτά τους πίσω. Το Buffet Indicator, δηλαδή ο λόγος ολικής κεφαλαιοποίησης της αγοράς προς ΑΕΠ είναι περίπου 220%. Πάνω από 120% θεωρείται υπερτιμημένο. Το Schiller P/E ratio (ή CAPE ratio), δηλαδή ο λόγος τιμής προς τα μέσα κέρδη των τελευταίων 10 ετών, προσαρμοσμένα στον πληθωρισμό, είναι ένας άλλος δείκτης. Για τον S&P 500 τον Οκτώβριο ήταν περίπου 40, πολύ υψηλότερα από τον ιστορικό μέσο του 17 περίπου, και κοντά στο 44 στην κορυφή της φούσκας του Ίντερνετ το Δεκέμβριο του 1999.

Πολλοί επενδυτές επενδύουν με δανεικά χρήματα (on margin) όταν η αγορά συνεχώς ανεβαίνει. Το συνολικό χρέος περιθωρίου (margin debt) στην Αμερική τον Οκτώβριο ήταν 1.13 τρισεκατομμύρια δολάρια, και αυξημένο κατά 38.5% από το προηγούμενο έτος. Φανταστείτε τις συνέπειες από margin calls και τον πανικό που θα είναι σαν χιονοστιβάδα αν υπάρξει μία ισχυρή διόρθωση στην αγορά.

Ο Δείκτης Εμπιστοσύνης των Καταναλωτών και οι καταναλωτικές προσδοκίες συνάδουν με ύφεση. Και αν η τιμή του χρυσού μας λέει κάτι, είναι ότι οι επενδυτές και οι κεντρικές τράπεζες φοβούνται την οικονομία και τον πληθωρισμό. Από την άλλη, βέβαια, είναι πιθανόν να έχουμε μία φούσκα και στην αγορά του χρυσού.

Τέλος, οι αγορές κατοικίας στις ανεπτυγμένες αγορές είναι υπερτιμημένες, αλλά υποστηρίζονται δομικά από την έλλειψη προσφοράς. Επίσης επηρεάζονται από την διαθέσιμη ρευστότητα και την ανισοδιανομή του πλούτου. Η Κίνα βρίσκεται σε φάση αποπληθωρισμού της φούσκας των ακινήτων, γεγονός που επιβραδύνει την ανάπτυξή της.

Χρηματιστήριο και οικονομία

Η χρηματιστηριακή αγορά συχνά αντανακλά τις προσδοκίες για την οικονομία, αλλά δεν τις προβλέπει με αξιοπιστία. Οι τιμές στο χρηματιστήριο κινούνται με βάση το τι πιστεύουν οι επενδυτές ότι θα συμβεί, και όχι με βάση το τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή το οποίο έχει ήδη ληφθεί υπόψη από τους επενδυτές. Συνεπώς το χρηματιστήριο αντανακλά τις προσδοκίες των επενδυτών για την οικονομία έξι μήνες με ένα χρόνο από τώρα. Σκεφτείτε το χρηματιστήριο ως ένα βαρόμετρο προσδοκιών, και όχι ως ένα μοντέλο πρόβλεψης. Ιστορικά, η χρηματιστηριακή αγορά τείνει να υποχωρεί πριν από τις περιόδους ύφεσης. Αν υπάρχει μία σημαντική διόρθωση στο χρηματιστήριο, αυτό σημαίνει ότι οι επενδυτές προσδοκούν ότι η οικονομία θα πάει σε ύφεση μέσα σε ένα χρόνο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η ύφεση αναγκαστικά θα συμβεί, ενώ το μέγεθός της και ο χρόνος μπορεί να διαφέρουν σημαντικά.

Πιθανά σενάρια διόρθωσης της αγοράς

Μαλακή προσγείωση: ο πληθωρισμός μειώνεται και προσεγγίζει το 2%, η ανάπτυξη επιβραδύνεται αλλά παραμένει θετική, τα κέρδη των εταιριών είναι υποστηρικτικά, και οι Κεντρικές Τράπεζες συνεχίζουν με προσεκτική χαλάρωση.

Διόρθωση της αγοράς: ο πληθωρισμός είναι επίμονος, τα κέρδη των τεχνολογικών εταιριών απογοητεύουν.

Συστημικό σοκ: γεωπολιτικό σοκ όπως κλιμάκωση στην Ουκρανία ή εισβολή της Κίνας στην Ταϊβάν, σοκ στον χρηματοπιστωτικό τομέα, σημαντικές διαταραχές του ενεργειακού εφοδιασμού.

* Ο Φάνης Τσουλουχάς, tsoulouhas.eu, είναι Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Μερσέντ. Αυτό το άρθρο περιέχει αυστηρά προσωπικές απόψεις που δεν αντιπροσωπεύουν το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας.

Πρώτη δημοσίευση στη Ναυτεμπορική