|
Η
οικονομική επιστήμη με οδήγησε από την
χρηματοοικονομική μηχανική των αγορών στην ηθική
φιλοσοφία και την συμπεριφορική οικονομική,
κλάδους ιδιαίτερα απαιτητικούς για την ανάλυση
των ανθρώπινων σχέσεων και των συναλλακτικών
ηθών.
Όσοι
ξέρουν τους σύγχρονους πρωτοπόρους καθηγητές των
behavioural economics (Kahneman, Shiller,
Thaler, κ.α) κατανοούν ότι βασίστηκαν μεταξύ
άλλων και στην βρετανική ηθική σκέψη και στον
σκωτικό διαφωτισμό.
Πολλά
σύγχρονα έργα συμπυκνώνουν μελέτες για την ηθική
φιλοσοφία αλλά μεταξύ των ελληνικών και ξένων
συγγραμμάτων ξεχωρίζει κανείς εύκολα ένα
συναρπαστικό και θεωρητικά άρτιο έργο.
Ένα
βιβλίο υψηλού επιπέδου αλλά ταυτόχρονα προσιτό
για κάθε αναγνώστη, αυτό του καθηγητή Διονύση
Δρόσου με τον πολύ εύστοχο τίτλο "Το ευγενές
εμπόριο της συμπάθειας" των περίφημων εκδόσεων
Νήσος.
Το
βιβλίο εισάγει τον οικονομολόγο, τον φιλόσοφο,
τον ψυχολόγο αλλά και τον κάθε κοινωνικό
επιστήμονα, σε έναν μαγικό κόσμο, σε μια εποχή
αληθινού διαφωτισμού, στην "Αθήνα του ευρωπαικού
βορρά και στο θερμοκήπιο της ιδιοφυίας"
(Εδιμβούργο).
Ο
καθηγητής Δρόσος καταφέρνει να περιγράψει με
εξέχοντα τρόπο - και με μια πεισματική μέθοδο
ιστορικής ακρίβειας των αναφορών του - το
κοινοτικό δυναμικό της φιλοσοφικής, εμπορικής
και ιδεολογικής εποχής του σκωτικού Διαφωτισμού
και όχι μόνο.
Χωρίς
εμμονή για κανένα εκ των σπουδαίων μυαλών τα
οποία επισκέπτεται με σεβασμό και με την ανάλογη
απόσταση σε πολλές περιπτώσεις, περιγράφει με
ιδιαίτερα καθοδηγητική για τον αναγνώστη σειρά
τις μεγάλες έννοιες που γεννήθηκαν τότε και μας
συντροφεύουν μέχρι σήμερα (τουλάχιστον στην
οικονομική φιλοσοφία).
Ο
αναγνώστης μπαίνει πραγματικά σε έναν άλλο
κόσμο, σε ένα ιστορικό δωμάτιο γνώσης γύρω απο
τα μείζονα σημαίνοντα της ηθικής φιλοσοφίας: τον
κοινωνικό εαυτό, την ευμένεια, την
συναισθηματοκρατία, τον ηθικό ορθολογισμό και
άλλα πολλά.
Επειδή
το κάθε ένα εξ αυτών αναλογεί ιστορικά και
φιλοσοφικά σε περισσότερους απο έναν διανοητές,
το ταξίδι με την διαλεκτική περιγραφή και το
συνθετικό κύρος των παραπομπών είναι πραγματικά
συναρπαστικό.
Ο
καθηγητής Δρόσος εξαντλεί στην κυριολεξία τα
ιστορικά αρχεία στα οποία δεν θα μπορούσε κανείς
να εισέλθει ώστε να απαντήσει σε αρκετά
στοχαστικά ερωτήματα που γεννήθηκαν από τότε.
Π.χ
ξεχωρίζω ένα που και ο ίδιος (ανα)διατυπώνει:
"αν δεν υπάρχουν έμφυτες ιδέες, επομένως ούτε
ηθικές έμφυτες ιδέες, τότε πώς σχηματίζονται οι
ιδέες;"
Ο
συγγραφέας αναλύει με υπομονετική μέθοδο πολλά
αξιώματα της (σύγχρονης και κλασικής)
ηθικο-αισθητικής ψυχολογίας, αυτής την οποία
κρυφοκοιτάζει κανείς πίσω απο τις βαριές
κουίντες της κλασικής φιλοσοφίας.
Η
πεποίθηση, η συμπάθεια, η ωφελιμότητα, το
δίκαιο, το συναίσθημα όλες αυτές οι τόσο ωραίες
και διαχρονικές έννοιες, αυτές που κρύβονται
πίσω απο τα πέπλα της φιλοσοφίας (αλλά και πίσω
απο τα κευνσιανά animal spirits και τα σύγχρονα
neuroeconomics) αναλύονται τόσο βαθιά απο τον
συγγραφέα που ο αναγνώστης εθίζεται στην
κυριολεξία να παρακολουθεί τις αμέτρητες
παραπομπές στα μεγάλα έργα της φιλοσοφίας.
Διαμάχες
φιλοσοφικές γύρω από έννοιες-διακυβεύματα, αλλά
και στρεβλώσεις νοημάτων που απασχολούν αιώνες
την επιστημονική κοινότητα, πραγματεύονται με
τον προσήκοντα σεβασμό και πάντα με στόχο να
μεταθέσουν το σχετικό βάρος της ερμηνείας και
της αφομοίωσης στον ίδιο τον αναγνώστη.
Στα δε
τελευταία κεφάλαια όπου παρατίθενται έννοιες
όπως αυτή του "θείου σχεδίου", του "μύθου των
μελισσών", της "αυθόρμητης ευταξίας" και του
"μακιαβελικού απωθημένου" προστίθεται το
εξαιρετικό Επίμετρο. "Το πρώιμο τέλος της
φιλελεύθερης ουτοπίας" όπου εκεί βλέπει κανείς
την μαεστρία της ώσμωσης με το κεντρικό σημαίνον
(συμπάθεια) με το οποίο ο καθηγητής Δρόσος
καταφέρνει να δώσει απαντήσεις στον απαιτητικό
αναγνώστη (σημ: το ίδιο κάνει και με το
Παράρτημα όπου πραγματεύεται μεταξύ άλλων τα
περί του "Λόγου του Κόσμου" και της "Ηθικής
Ελευθερίας").
Σε μια
εποχή νεοφιλελεύθερης επέλασης στον ανθρώπινο
βίο σαν την σημερινή έχουμε ανάγκη απο βαθιά
μελέτη νοημάτων και εννοιών. Από στοχαστική
επίσκεψη σε αληθινή γνώση για την οποία σπουδαία
μυαλά της ανθρωπότητας μας άφησαν ως
παρακαταθήκη στις αστικές φιλελεύθερες
κοινωνίες.
Το
’’Ευγενές Εμπόριο της Συμπάθειας’’ είναι ένα
έξοχο έργο που ξεκαθαρίζει- τουλάχιστον στο
μυαλό ενός συμπεριφορικού οικονομολόγου- το
ιστορικό και φιλοσοφικό τοπίο πίσω από την
ατομική επιλογή.
Και που
οριοθετεί τα περί γενικής και αυθόρμητης
εναρμόνισης πίσω από την εμπορική συναλλαγή.
Αλλά
κυρίως ανιχνεύει νοήματα πίσω από ιδεολογικές
κατασκευές και στρεβλούς συνειρμούς που συνήθως
γεννιούνται με τις επιφανειακές και
περιστασιακές επισκέψεις στα θησαυροφυλάκια της
ιστορίας των ιδεών.
Ηλίας
Καραβόλιας - EBR |
